Sot turqit votojnë në një referendum kontravers i cili do të mundësojë një zgjerim të madh të pushtetit të Presidentit Recep Tayyip Erdogan. Gjithshka që duhet të dini:
Për çfarë vendos ky referendum?
Momentalisht, Turqia ka një sistem të bazuar tek parlamenti, ku Kryeministri është kreu i qeverisë ndërsa kreu i shtetit, Presidenti, ka pushtet politik të limituar.
Erdogan propozon të ndryshohet kushtetuta, në mënyrë që Turqia të ketë një presidencë ekzekutive. Kjo do të thotë që Presidenti të bëhet kreu i qeverisë dhe roli i Kryeministrit të “braktiset”.
Si do të jetë sistemi i ri?
E zëmë se ky plan i ecën Erdoganit. Presidenca do të transformohej nga roli ceremonial që ka, në një pozicion jashtëzakonisht të fuqishëm në krye të qeverisë.
Presidenti do të kthehej në liderin e qeverisë së vendit dhe do t’i jepej e drejta të caktonte ministrat.
(Tubim kundër ndryshimeve kushtetuese).
Zbatimi i këtij sistemi të ri do t’i siguronte Erdoganit edhe të drejtën për të vendosur dy të tretat e gjyqtarëve kryesorë të vendit. Disa ligje do të mund të kalohen me dekret dhe do të kenë në duar fuqinë për të shpërndarë parlamentin dhe të shpallin gjendjen e jashtëzakonshme.
Parlamenti do të humbiste pushtetin që ka, përfshi këtu edhe fuqinë për të thirrur ministrat e kabinetit të paraqiten para komisioneve.
Çfarë argumentash janë në dhënë në favor të këtyre ndryshimeve?
Presidenti Erdogan është shprehur se sistemi paralmentar turk shpesh herë dërgon vendin në koalicione të dobëta qeveritare, që nuk janë të afta të marrin vendime të rëndësishme.
Ai thotë se sistemi i ri do t’a bënte qeverinë turke më të fortë, më deçisive dhe më të aftë për të mbrojtur vendin nga kërcënime të jashtme si terrorizmi apo kërcënime të brendëshme si kryengritjet kurde dhe grushtet e shtetit.
Erdogan thekson se sistemi që po propozon është i ngjashëm me atë të SHBA-ve dhe Francës, që kanë presidentë ekzekutivë.
(Një artist rruge i cili performon përballë një fotoje gjigande të Erdogan, ku shkruhet: “Voto Po, vetëm populli mund të flasë dhe të marrë vendime”).
Çfarë thonë kritikët?
Ata thonë se sistemi i ri i jep shumë fuqi presidentit dhe nuk ka balancë apo kontrolle demokratike që duhen për t’a përmbajtur presidencën.
Kundërshtarët i tremben faktit se sistemi i ri mund të shkaktojë rritje të autoritarizmit, pasi presidenti do të ketë pushtet edhe mbi gjyqësorin, edhe mbi legjislativin.
Ata i tremben edhe vetë Erdoganit. Me një sistem të tillë, atij i jepen mundësi reale që të qëndrojë në pushtet deri në vitin 2029. Duke marrë parasysh se ai u bë fillimisht Kryeministër në vitin 2003, kjo do t’a lejonte atë të ishte në krye të Turqisë për 26 vite.
Kush e mbështet dhe kush e refuzon këtë sistem të ri?
Recep Tayyip Erdogan dhe partia e tij konservatore “Partia për Drejtësi dhe Zhvillim” si iniciatorë të këtij referendumi, janë një “votë” pro. Ata mbështeten nga lidershipi i partisë “Lëvizja Nacionaliste”, një parti e vogël ultra-nacionaliste.
Ata që e refuzojnë këtë fushatë udhëhiqen nga Partia Popullore Republikane, e cila është sot është opozita zyrtare e vendit, por dikur ishte partia më e fuqishme e Turqisë.
Partia Kurde “HDP” është poashtu kundër së bashku me një grup të shkëputur të ultra-nacionalistëve të “Lëvizjes Nacionaliste” dhe një grupim të madh të të majtëve.
(Erdogan në një miting).
A do të jetë i drejtë numërimi i votave?
Shumica e analistëve mendojnë se po.
Erdogan ka nisur një goditje politike që prej grushtit të dështuar të Korrikut të kaluar, i cili ka përfshirë edhe shkarkimin e nëpunësve civilë, akademikëve, burgosjen e gazetarëve dhe udhëheqësit e opzitës, dhe forcimin e kontrollit të tij në media.
Të gjitha këto e kanë bërë shumë të vështirë për kundërshtarët e këtyre ndryshimeve kushtetuese që të bëjnë punën e tyre. Ata thonë se po përballen me një fushatë që i ngacmon dhe i frikëson.
Por, pavarësisht të gjithave këtyre, si kundërshtarët e “sistemit të ri”, ashtu dhe analistët e pavarur, mendojnë se votat do të numërohen në mënyrë të drejtë dhe nuk dyshojnë se qeveria do të tentonte një manipulim në shkallë të gjerë të votave.
Çfarë thonë sondazhet për këtë referendum?
Është midis Po-së dhe Jo-së.
Anketuesit kanë hezituar të publikojnë rezultatet e tyre, pasi thonë se shumë votues janë ende të pavendosur dhe kjo nuk do të nxirrte një rezultat të saktë.
Por të dyja palët bien dakord se janë afër atyre që kanë ndarë mendjen se për kë do të votojnë.
