Teksa Shqipëria synon të anëtarësohet në Bashkimin Europian brenda vitit 2030, vendit i duhen dekada, madje në drejtimet kryesore, arsim, shëndetësi dhe qeverisje po bëhen hapa pas, duke thelluar më tej hendekun, në vend që ta ngushtonim.
Ndryshe nga shtetet e pjesës lindore të Europës, vendet e Ballkanit Perëndimor nuk kanë përparuar njësoj në ekonomi, demokraci, qeverisje dhe infrastrukturë. Diku regjimet autokratike dhe diku luftërat pas viteve 1990 kanë lënë pasoja që ende nuk po kapërcehen.
Instituti i Vjenës për Studime Ndërkombëtare (WIIW) ka ndërtuar platformën e konvergjencës, e cila tregon se sa vite i duhen secilit prej 6 vendeve të arrijnë standardet e BE-së në 8 drejtime kryesore dhe 40 nënfusha.
Duke analizuar secilin nga komponentët shihet se në 14 fusha, Shqipëria po bën hapa pas, në 4 prej tyre ka arritur standardet dhe në 22 të tjera duhen dekada deri mbi 100 vite për të arritur BE.
Anëtarësimi në BE pa arritur standardet rrezikon të thellojë më tej plagën e migracionit, thotë Selami Xhepa, Ekspert i Ekonomisë. Sipas tij, përvojat e anëtarëve më të rinj të BE tregojnë për valë emigracioni, të cilat stimulohen nga lëvizja e lirë dhe hendeku i thellë i nivelit të jetesës.
Pavarësisht efekteve pozitive dhe negative që ka anëtarësimi në BE, qytetarët dhe bizneset shqiptare e dëshirojnë më shumë se çdo vend tjetër. Barometri i Ballkanit 2024 evidentoi se 77% e qytetarëve shqiptarë mbështesin integrimin e plotë të vendit në BE, niveli më i lartë nga 6 vendet.
Shqipëria po bën hapa pas në një të tretën e fushave
Procesi i konvergjencës së Shqipërisë me Bashkimin Europian po përballet me pengesa serioze në 14 fusha kyçe nga 40 në total, ose 35% e tyre, sipas të dhënave nga platforma Converge2.eu.
Të klasifikuara si divergjencë “diverging”, këto fusha përfshijnë pensionet mesatare, hendekun gjinor në punësim, si dhe shpenzimet publike për shëndetësi dhe arsim, që mbeten dukshëm nën nivelin e vendeve të BE-së. Po ashtu, jeta e qytetarëve shqiptarë reflekton një mungesë përmirësimi në jetëgjatësi, numrin e mjekëve për banor dhe rezultatet në testin ndërkombëtar PISA, që masin cilësinë e arsimit.
Në fushën e mjedisit dhe energjisë, Shqipëria po largohet nga BE në tregues si intensiteti i karbonit dhe riciklimi i mbetjeve, duke treguar se rritja ekonomike nuk po shoqërohet me politika të gjelbra.
Në aspektin e qeverisjes dhe institucioneve, tre tregues të rëndësishëm si llogaridhënia, stabiliteti politik dhe cilësia rregullatore kanë regjistruar prirje negative. Kjo tregon dobësim të perceptimit për qeverisjen demokratike dhe të kapacitetit institucional për reforma.
Në sektorin e ekonomisë dhe infrastrukturës, eksportet e shërbimeve ICT dhe rrjeti hekurudhor janë dy fusha të tjera ku hendeku me BE-në është zgjeruar.
Të dhënat tregojnë se Shqipëria ka përparuar në disa tregues makroekonomikë dhe digjitalizim, por po humbet terren në indikatorët që lidhen me cilësinë e jetës, qeverisjen dhe kapitalin njerëzor, elemente thelbësore për konvergjencën reale me Bashkimin Europian.
Në masat kryesore që kanë të bëjnë me cilësinë e jetës, Shqipëria po zgjeron më tej hendekun me BE-në, në vend që ta ngushtojë. Ky është zhvillimi më i rrezikshëm për qëndrueshmërinë e popullsisë së vendit.
4 fushat që kemi arritur standardet
Nga 48 fusha të marra në analizë, në 4 prej tyre ose 8% kemi arritur standardet e BE-së. Sipas të dhënave të platformës Converge2.eu, Shqipëria ka arritur konvergjencë të plotë me Bashkimin Europian në 4 fusha, në përdorimin e shërbimeve elektronike të qeverisë (e-government) që vlerësohet 21% mbi mesataren e BE; qasja e familjeve në internet që është 4% mbi mesataren e BE-së; përqindja e fuqisë punëtore me arsim të lartë dhe përdorimi i energjisë së rinovueshme.
Këta tregues tregojnë se Shqipëria ka përparuar ndjeshëm në digjitalizim dhe energjitë e pastra, fusha që po e afrojnë vendin me standardet e BE-së më shpejt se sektorët e tjerë.
Ekonomia, duhen 53 vite për të arritur BE
Në fushën ekonomike, Shqipërisë i duhen 53 vite për të arritur standardet e BE-së. Shqipëria renditet më mirë se Mali i Zi me 72 vite, Maqedonia e Veriut me 59 vite, Bosnja dhe Kosova (të dyja mbi 100 vjet), por më keq se Serbia, së cilës i duhen vetëm 35 vite.
Ecuria e Shqipërisë në aspektin ekonomik tregon zhvillim të pamjaftueshëm për të përshpejtuar afrimin me BE-në, teksa Serbia, me bazë industriale më të fortë dhe investime të huaja më të larta, ruan avantazhin në këtë drejtim.
Të dhënat tregojnë hendek të madh në shumicën e treguesve. Prodhimi i Brendshëm Bruto për frymë arrin vetëm 43% të mesatares së BE-së, çka do të kërkonte rreth 30 vite për t’u arritur. Paga mesatare bruto është 769 euro, që përbën 25% të nivelit të BE-së dhe do të duheshin rreth 46 vite për konvergjencë.
Paga minimale, me rreth 400 euro, përfaqëson 32% të nivelit europian dhe kërkon 40 vite për t’u barazuar.
Pensionet mesatare janë më problematike, vetëm 184 euro në muaj, ose 8% e mesatares së BE-së tregojnë prirje divergjente, pra Shqipëria po largohet nga standardet europiane në këtë aspekt.
Ndërsa produktiviteti (prodhimi për punonjës) është 42% e mesatares së BE-së dhe do të duheshin 43 vite për arritjen e saj. Shqipëria po ecën me ritëm shumë të ngadaltë drejt standardeve ekonomike të BE-së, veçanërisht në të ardhurat e individëve dhe pensionet.
Varfëria kërkon 100 vite, pabarazia 71 vite
Në treguesit socialë, Shqipëria ka një nga performancat më të dobëta të rajonit, me 71 vjet deri në arritjen e standardeve të BE-së, Bosnja dhe Maqedonia e Veriut janë më keq.
Ndërsa më mirë paraqitet Kosova me 19 vite dhe Serbia me 51 vjet, të cilat tregojnë përparim më të ndjeshëm në politikat sociale.
Kjo tregon se emigracioni i lartë, pabarazitë dhe mungesa e shërbimeve sociale të qëndrueshme po e zvarrisin Shqipërinë në këtë aspekt.
Shkalla e papunësisë është 9%, që përbën vetëm 64% të nivelit mesatar të BE-së. Në këtë ritëm, vendit do t’i duhen rreth 25 vjet për ta arritur standardin europian.
Nga ana tjetër, shkalla e punësimit është relativisht e lartë, 69%, që përkon me 97% të mesatares së BE-së dhe mund të arrijë nivelin e BE-së brenda vetëm dy vitesh, nëse trendet aktuale vazhdojnë.
Situata më e vështirë shfaqet te treguesit i varfërisë. Shqipërisë do t’i duhen më shumë se 100 vjet për të arritur standardin europian. Edhe pabarazia mbetet e lartë me një afat prej 71 vitesh për të qenë në nivelin e BE-së.
Ndërsa për hendekun gjinor në punësim, afrohemi në 73% të nivelit të BE-së. Ky tregues po ecën në të kundërt dhe konsiderohet “divergjent”, që do të thotë se diferenca midis burrave dhe grave në tregun e punës nuk po ngushtohet, por përkundrazi, po zgjerohet.
Në tërësi, të dhënat tregojnë se për disa fusha si punësimi, Shqipëria po afrohet me BE-në, por për treguesit që lidhen me cilësinë e jetës dhe barazinë sociale, ritmet e përmirësimit mbeten shumë të ngadalta.
Shëndetësia, hendeku po thellohet
Shqipëria shpenzon vetëm 3% të PBB-së për shëndetësi, që përbën 43% të nivelit mesatar të BE-së. Ky tregues konsiderohet “divergjent”, që do të thotë se diferenca me BE-në nuk po ngushtohet, por po mbetet e qëndrueshme ose madje po zgjerohet.
Në shëndetësi, Shqipërisë i duhen 39 vite, Maqedonisë së Veriut vetëm 7 vjet, Malit të Zi, 17 vite. Kosovës i duhen 41 vite, Bosnjës 89 vite, ndërsa Serbia duket se është shumë më keq me mbi 100 vite për të arritur BE-në.
Kjo tregon se përmirësimet në sistemin shqiptar të shëndetësisë kanë dhënë efekt, ndonëse në cilësi dhe shtrirje territoriale mbetet ende shumë për të bërë.
Jetëgjatësia është 80 vjet, pra 98% e mesatares së BE-së, një tregues mjaft i lartë. Megjithatë, edhe pse afër nivelit europian, ritmi i përmirësimit është divergent, që do të thotë se BE-ja po avancon me shpejtësi më të madhe.
Shqipëria ka 6 vdekje për 1,000 lindje të gjalla foshnjore, që është 54% e mesatares së BE-së. Për këtë tregues, llogaritet se do të duhen 14 vite për të arritur nivelin e BE-së, nëse trendet aktuale të përmirësimit vazhdojnë.
Në Shqipëri ka 365 shtretër për çdo 100,000 banorë, ose 71% e mesatares së BE-së. Projektohet se do të duhen rreth 11 vite për të arritur nivelin europian, me kusht që ritmi i rritjes të mbetet konstant.
Vendi ka 23 mjekë për çdo 10,000 banorë, që përfaqëson vetëm 55% të mesatares së BE-së. Edhe ky tregues është divergjent, pra diferenca me BE-në nuk po zvogëlohet, duke reflektuar mungesë të kuadrit mjekësor dhe emigrim të lartë të profesionistëve.
Të dhënat tregojnë se pavarësisht disa arritjeve në jetëgjatësi, Shqipëria mbetet shumë pas BE-së në investimet publike dhe në numrin e mjekëve, dy fusha kyçe për konvergjencën në standardet shëndetësore europiane.
Arsimi, Shqipëria hapa pas
Standardet në fushën e arsimit tregojnë se Shqipëria po e thellon më tej hendekun me BE-në në vend që ta ngushtojë.
Dy fushat me prapambetje janë shpenzimet publike në arsim me vetëm 3% të PBB-së ose 57% e mesatares së BE-së, duke u larguar më tej nga objektivat e konvergjencës. Edhe rezultatet në testet ndërkombëtare PISA (376 pikë) mbeten shumë më poshtë mesatares europiane dhe janë në prirje divergjente.
Në arsim, Shqipëria, si shumica e vendeve të rajonit (përfshirë Kosovën, Malin e Zi, Maqedoninë e Veriut dhe Serbinë), është në divergjencë, që do të thotë se po largohet nga standardet europiane. Në këtë aspekt vetëm Bosnja renditet më mirë me 18 vite dhe paraqet një përmirësim më të madh në këtë fushë.
Arsimi duket të jetë pika e përbashkët më problematike për rajonin, e lidhur ngushtë me mungesën e reformave strukturore dhe të investimeve të qëndrueshme në kapitalin njerëzor.
Nga ana tjetër, përfshirja në arsimin e lartë arrin në 65% të nivelit të BE-së, me një hendek që mund të mbyllet brenda 19 vitesh nëse ritmet aktuale të Shqipërisë vijojnë. Por përqindja e popullsisë me diplomë universitare është ende e ulët, vetëm 20%, dhe do të duhen rreth 47 vjet për të arritur mesataren e BE-së.
Në aspektin pozitiv, pjesa e forcës së punës me arsim të lartë tashmë ka arritur 104% të mesatares së BE-së. Ndërkohë, treguesi më problematik mbetet shkalla e të rinjve jashtë arsimit, punës apo trajnimit (NEET), e cila është 23% dhe vetëm 40% e nivelit të mesatar të BE-së dhe parashikohet të kërkojë më shumë se një shekull për të arritur konvergjencën.
Të dhënat tregojnë se prioritetet e politikave në arsim duhet të përqendrohen te rritja e financimeve publike, përmirësimi i cilësisë së arsimit bazë dhe krijimi i politikave konkrete për përfshirjen e të rinjve në arsim ose punë./Monitor.al
