Nga Boldnews.al
Në një rast thuajse të paprecedent, në vendimin e Gjykatës Kushtetuese për mandatin e Olta Xhaçkës, pranohet të paktën dy herë se kjo çështje ka nxitur “krizë kushtetuese”.
Shumica e trupës gjykuese vlerëson se refuzimi i shumicës parlamentare socialiste për të zbatuar një vendim të mëparshëm të Gjykatës Kushtetuese, ku detyrohej Parlamenti të dërgonte para saj rastin “Xhaçka” ka çuar “në një krizë kushtetuese, e cila cënon thelbin e shtetit demokratik…”.
Në një rast tjetër, brenda të njëjtit vendim, gjyqtarja e vetme në pakicë, Sonila Bejtja, përmend sërish shprehjen “krizë kushtetuese”, por kësaj radhe duke iu referuar qëndrimit të shumicës së gjyqtarëve, të cilët treguan sjellje injoruese ndaj kërkesave të subjektit të legjitimuar nga Kushtetuta, një të pestës së deputetëve.
“Mosdhënia përgjigje, në thelb, të kërkesës së 1/5 së deputetëve në lidhje me papajtueshmërinë e mandatit të deputetes Olta Xhaçka, do të krijonte një impass të tillë, i cili do të përkthehej në krizë kushtetuese”, mban qëndrimin gjyqtarja në pakicë.
Çështja “Xhaçka” në kalendat greke
Në prill të vitit 2024, Gjykata Kushtetuese pranoi të shqyrtonte një kërkesë me disa objekte, të cilat lidheshin me mandatin e deputetes Olta Xhaçka, pasi bashkëshorti i saj, Artan Gaçi, përfitoi statusin e “investitorit strategjik” dhe lehtësira të tjera nga qeveria e kryeministrit Edi Rama.
Në kërkesën dërguar Kushtetueses, 1/10 e deputetëve, përfaqësues të opozitës, kërkuan që Gjykata të detyronte Kuvendin të zbatonte një vendim të mëhershëm të trupës gjykuese, e cila kishte kërkuar nga ligjvënësit që të dërgonin për interpretim vlefshmërinë e mandatit të Xhaçkës.
Në të njëjtën kërkesë, 1/5 e deputetëve, po përfaqësues të opozitës, kërkonin interpretimin e Gjykatës Kushtetuese për nenet e Ligjit Themeltar që kanë të bëjnë me pavlefshmërinë e mandatit të deputetit.
Në këtë pikë të dytë të objektit, mbeti e paqartë nëse kërkohej drejtëpërdrejtë shpallja e pavlefshme e mandatit të Xhaçkës, për aq kohë sa përfaqësuesi i kërkuesve nuk e deklaroi shprehimisht diçka të tillë në seancë plenare para Gjykatës Kushtetuese. Megjithatë shqyrtimi i kësaj kërkese do të jepte një përgjigje edhe për vlefshmërinë e mandatit të ligjvënëses socialiste.
Në 10 Korrik 2024, Gjykata Kushtetuese, me një votim 8-1, vendosi të pranojë kërkesën e 1/10 së deputetëve, ku ritheksohet detyrimi i Parlamentit për ta dërguar rastin “Xhaçka” para trupës gjykuese.
Ndërkohë, sërish si në një vendim të mëparshëm, të marrë në Shkurt 2023, Gjykata Kushtetuese nuk mori në shqyrtim kërkesën e 1/5 së deputetëve, e cila mund t’i jepte zgjidhje përfundimtare çështjes “Xhaçka”.
Në vendimin prej 36 faqesh, të zbardhur në fund të Korrikut, Gjykata Kushtetuese ka analizuar gjerësisht kërkesën e 1/10 së deputetëve, duke u ndalur kryesisht në “reagimin” e saj për injorimin që i bëri shumica parlamentare vendimit të saj nr.1 të vitit 2023, ku kërkoi nga Kuvendi që të dërgonte për intepretim pranë saj kërkesën për shqyrtimin e vlefshmërisë së mandatit të Olta Xhaçkës.
Shumica e trupës gjykuese tregohet “e indinjuar” me qëndrimin refuzues të maxhorancës parlamentare, duke i rikujtuar se vendimet e Gjykatës Kushtetuese janë detyrimisht të zbatueshme dhe nuk mund të analizohen apo të hidhen poshtë nga asnjë institucion tjetër.
“Gjykata vlerëson se Kuvendi nuk ka vepruar në përputhje me Kushtetutën për sa kohë çështjen e ekzekutimit të vendimit të saj ia ka nënshtruar vlerësimit të Këshillit për Legjislacionin dhe Këshillit për Mandatet, struktura në të cilat shumica parlamentare ka vënë në dyshim fuqinë detyruese të vendimit të Gjykatës…”, thuhet në vendimin e miratuar nga shumica e gjyqtarëve kushtetues.
Më tej, thuhet se “Gjykata arrin në përfundimin se Kuvendi nuk ka respektuar vendimmarrjen e Gjykatës, në kundërshtim me detyrimin kushtetues që buron nga neni 132 i Kushtetutës… Ky refuzim i Kuvendit për zbatimin e vendimit të Gjykatës ka çuar në krijimin e një krize kushtetuese që jo vetëm cënon themelet e shtetit demokratik dhe humb besimin e publikut te shteti dhe organet e tij, por vë në diskutim edhe vetë rolin dhe funksionin e Gjykatës…”.
Terminologjia, por sidomos tempi i gjuhës së përdorur në këtë pjesë të vendimit, ngjan me një “fshikullimë” të fortë që Gjykata Kushtetuese i jep Kuvendit, më saktësisht shumicës socialiste që rrëzoi me votë vendimin e saj të mëparshëm.
Por, a është vërtetë “fshikullimë” e Gjykatës Kushtetuese ndaj maxhorancës së Edi Ramës, aq më tepër kur kjo trupë gjykuese ka treguar thuajse përherë se shërben si një zgjatim i pushtetit të kryeministrit?
Shohim disa detaje të tjera, për të kuptuar më mirë se ajo që ngjan si “fshikullimë”, në fakt duket më shumë një lojë e hollë proceduriale, për të shpëtuar sërish mandatin e Olta Xhaçkës.
Loja “fine” e Gjykatës Kushtetuese
Gjykata Kushtetuese kishte mundësinë që të shqyrtonte drejtëpërdrejtë vlefshmërinë e mandatit të deputetes socialiste në bazë të kërkesës së 1/5 së deputetëve.
Por, në mënyrë shumë fine, u shmang nga shqyrtimi i kësaj kërkese, duke treguar sërish se nuk ka as guximin më të vogël për t’u përballur me njerëzit e oborrit të Edi Ramës.
Ndërkohë që sqarimi mbi kërkesën e 1/10 së deputetëve, pra ai që lidhej me “keqardhjen” e Gjykatës për refuzimin e Parlamentit shtrihet gjerësisht në shumë faqe të vendimit, qëndrimi i Gjykatës Kushtetuese për kërkesën e 1/5 së deputetëve, aty ku mund të vendosej fati i mandatit të Xhaçkës, është i shprehur vetëm në dy paragrafë.
Në mënyrë të përmbledhur, këta paragrafë shprehen me fjalinë: “….Gjykata vlerëson të mos ndalet në analizimin e kritereve paraprake dhe themelin e çështjes”, pasi më parë kishte arritur në konkluzionin se duhet të ri-detyronte Parlamentin t’i sillte rastin e Xhaçkës për shqyrtim.
Gjykata shkakton krizë kushtetuese
Kushtetuta dhe ligji organik i Gjykatës Kushtetuese e njohin 1/5 e deputetëve si një prej subjekteve që mund të vënë në lëvizje gjykatën në mënyrë të pakufizuar.
Pra, 1/5 e deputetëve mund t’i drejtohen Gjykatës Kushtetuese për çështje të natyrës së përgjithshme të kushtetutshmërisë ose edhe për çështje me interes konkret.
Në praktikën shumë-vjeçare të Gjykatës Kushtetuese, ky pa-kufizim i 1/5 së deputetëve është pranuar gjerësisht dhe trupat gjykuese kanë shqyrtuar vite më parë kërkesa të këtij subjekti, si të natyrës së përgjithshme, ashtu edhe për çështje me interes konkret.
Por, megjithëse nuk ka asnjë ndryshim në Kushtetutë apo ligj për të drejtën e pakufizuar të 1/5 së deputetëve, trupa gjyqësore e krijuar pas “Reformës në Drejtësi” ka treguar një qasje shumë më ndryshe, shumë më kufizuese. Dhe, për rastësi, kjo qasje “kufizuese” lidhet sidomos me rastin e Olta Xhaçkës.
Në vendimin e parë që lidhej me mandatin e deputetes socialiste, të marrë në Shkurt 2023, Gjykata Kushtetuese, megjithëse e pushoi atë gjykim, dha intepretimin se 1/5 e deputetëve mund t’i drejtohej gjykatës vetëm për çështje me interes konkret.
Ndërsa në vendimin e radhës, atë të marrë në Qershor të këtij viti dhe të zbardhur vetëm pak ditë më parë, shumica e trupës së Kushtetueses e ka injoruar fare subjektin kërkues 1/5, pra, praktikisht, duke ia hequr tërësisht të drejtën për të vënë në lëvizje Gjykatën.
Ky handipak është konstatuar nga gjyqtarja në pakicë, Sonila Bejtja.
“Ligji nr. 8577/2000 i ka parashikuar dy subjekte që mund të vënë në lëvizje Gjykatën për shqyrtimin e papajtueshmërisë me mandatin të deputetit, konkretisht Kuvendin dhe, në rast të mosveprimit të tij, edhe 1/5-ën e deputetëve”, u rikujtoj ajo kolegëve të saj.
Në vijim, gjyqtarja në pakicë shprehet se “arsyetimi i përdorur nga shumica në vendim për kërkimin e 1/5-ës ka evituar dhënien e një përgjigjeje në lidhje me legjitimimin e këtij subjekti kushtetues, ndërkohë që duhet të kishte mbajtur qëndrim të arsyetuar në këtë drejtim”, duke lënë të kuptohet se nuk janë dhënë argumenta të qartë se përse nuk është marrë në konsideratë kërkesa e subjektit “1/5 e deputetëve”.
Sipas saj, ky qëndrim “përjashtues” i shumicës së trupës gjykuese për “1/5 e deputetëve” përbën dhe do të vijojë të përbëjnë një arsye të fortë për krizë kushtetuese, pasi po i heq në mënyrë të paligjshme të drejtën këtij subjekti për t’iu drejtuar Gjykatës Kushtetuese.
“Mungesa e një arsyetimi të shumicës në këtë drejtim (pra, heqja e të drejtës së kërkuesit 1/5 e deputetëve, shën.red) dhe mosdhënia përgjigje në thelb të kërkimit të 1/5-ës së deputetëve në lidhje me papajtueshmërinë e mandatit të deputetes Olta Xhaçka do të krijonte një impass të tillë, i cili do të përkthehej në një krizë kushtetuese”, shprehet gjyqtarja në pakicë, Bejtja, e cila votoi në favor të pranimit të kërkesës së 1/5 së deputetëve.
Pikërisht, kjo përplasje në qëndrimeve mes anëtarëve të trupës mund të shërbejë si një indikator i mirë për të kuptuar se ai “fshikullimi” në dukje që Kushtetuesja i bëri maxhorancës, në fakt nuk është gjë tjetër veçse një mbulesë e bukur, me të cilën shumica e gjyqtarëve kushtetues fshehin qëllimin e vërtetë-mbrojtjen e mandatit të Olta Xhaçkës, rrjedhimisht edhe të pushtetit të Edi Ramës.
