Nga Francesco Condoluci
Le ta sqarojmë: Shqipëria nuk ishte ideja ime. Ishte inteligjenca artificiale që e sugjeroi atë si një destinacion mesdhetar që përputhej në mënyrë të përkryer me parametrat që kisha dhënë dhe i kërkova ta verifikonte duke lundruar në internet për përshtypje dhe revieës: det kristalor, shërbime për familjet, hotele të pajisura mirë, transport i arritshëm, çmime konkurruese dhe vende me interes historik dhe kulturor.
Ideja ishte premtuese, por realiteti është një histori tjetër. Sapo zbret nga trageti, menjëherë e kupton se je në një Evropë tjetër. Radhë të pafundme, kontrolle të rrepta sigurie, një atmosferë e vjetër e Securitate-s rumune.
Pastaj, disa hapa jashtë, dhe impakti i parë i një teatri ballkanik: një burrë me uniformë – nuk është e qartë se kush është – të ndalon me dorën e tij. Ai murmurit në italisht: “Sigurim”. Zbulon se jo të gjitha policat e sigurimit e mbulojnë këtë vend. Asgjë e pazakontë deri më tani. Problemi është se si: një kabinë e rrënuar, dy djem me sandale, një burrë që afrohet me një tufë kartëmonedhash në dorë. “Pesëdhjetë e pesë euro” për policën e sigurimit, pa shpjegim. Një lloj takse hyrjeje e pashkruar. Mirë se vini në Shqipëri.
Rruga dhe vendi i papërfunduar
Jashtë portit të Vlorës, peizazhi është klasik i Jugut të harruar të Italisë: trafik kaotik, motorë të dëmtuar, Mercedes të vjetër (një në katër këtu është një markë gjermane, shpesh me motorë njëzetvjeçarë) të parkuar pranë shtëpive të papërfunduara. Kamionë të ngarkuar me shalqinj ecin ngadalë. Në ngjitje, lopët që kullosin zënë asfaltin me indiferencë.
Shqipëria, një mit që duhet rrëzuar midis deteve
Pastaj SH8 (autostrada Vlorë-Fier) hapet si një frymë: kodra të gjelbra, Gjiri i Vlorës nga lart, beton i shpërndarë rastësisht, fabrika dhe ferma të vogla.
Në skajet e rrugës, tabelat “misra” reklamojnë kallinj misrash të pjekur. Në SH100 (segmenti Peshkëpi-Poçem), udhëtimi ndryshon ritëm. Rruga ngjitet midis maleve të shkreta, shpimeve të vjetra të papunë për dekada, guroreve të braktisura: kufomave të një socializmi që la vetëm skrap.
Grumbuj mbeturinash përgjatë rrugës, ura të pasigurta në Poçem, fshatra të çorientuar ku koha duket se ndalet. Sytë mbushen me stacione benzine të braktisura me streha të ndryshkura, hekura të rrënuara, të rinj që zvarrisin shapka në asfalt, duke ngulur sytë te celularët e tyre. Një peizazh njëkohësisht i ndyrë dhe zemërthyes.
Saranda, një qytet me dy fytyra
Pas një udhëtimi tre-orësh me makinë nëpër asgjëkundi, Saranda duket si një periferi që u rrit shumë shpejt. Shtëpi dhe dyqane të mbushura me rrëmujë, tabela neoni, ekrane të ndritshme dhe trafik frenetik. Tabelat flasin një leksik italo-ballkanik që duket si një parodi e italishtes: “Mobileri,” “Gomister,” “Parukeri,” “Pasticeri,” “Pizzeri”.
Këtu, njerëzit ngasin motoçikleta pa helmeta, madje edhe tre persona, si në Itali disa dekada më parë. Shqiptarët ngasin në mënyrë kaotike: policë trafiku të zemëruar nevojiten në mes të rrugëve për të drejtuar një rrjedhë të pamundur.
Makina, motoçikleta me sustë të hequr, skuter që enden midis korsive imagjinare: trafiku është si ai i Napolit në orën e pikut. Por rrugët mbeten ato të një fshati peshkatarësh: të ngushta, të papritura, me ballkone plot me lule që shohin kaosin.
E megjithatë: e bukur, Saranda është e bukur. Argëtuese dhe e gjallë si një Ibiza fshatare. Një perlë e vogël bregdetare: ujëra bruz, tarraca baresh të mbushura me turistë dhe të rinj shqiptarë, biseda dhe gota që kërcasin nën diell dhe hënë.
Jeta e natës është e jashtëzakonshme: muzikë, drita, të qeshura, energji. Vajzat franceze kudo i shtojnë poezi fytyrave paksa të zymta të banorëve. Në mbrëmje, anijet që shkëlqejnë, duke fishkëllyer me muzikë vallëzimi, nisen ngadalë për të festuar në det deri vonë natën.
Për ata që kërkojnë më shumë rehati, tre ndalesa që duhet të vizitohen: Bar dhe Restorant Limani, më simpatiku në Sarandë, një gadishull i vogël betoni mbi ujë ku mund të shijoni akullore me detin pothuajse në këmbët tuaja; Taverna Laberia, e mbushur me njerëz për mishrat e pjekur në skarë; Restoranti Ballkon, i famshëm për midhjet dhe pamjen e plazhit qendror.
Aperitivët e perëndimit të diellit shijohen më së miri në Kalanë e Lekursit: Saranda poshtë, deti përpara, Korfuzi në horizont. Një atmosferë pothuajse joreale. Qyteti është i zhurmshëm, i etur për modernitet, vazhdimisht kontradiktor: një fshat ballkanik dhe një qytet bregdetar njëkohësisht, kaos dhe vitalitet të shkrirë në një dëshirë të vetme për zhvillim.
Është e qartë se deri 15-20 vjet më parë, gjërat ishin ndryshe këtu: fundi i komunizmit, kriza financiare e vitit 1997 dhe anarkia që pasoi kishin lënë pas një rrëmujë shkatërruese që vetëm turizmi, duke shpërthyer si një flluskë lumturie, mund ta mbulonte, por kurrë plotësisht.
Pranë hoteleve luksoze, ka shtëpi të vjetra, të papërfunduara, mbeturina, rrënim, makina të grumbulluara dhe një mungesë të plotë rregulloresh. Shërbime të dyshimta, shpesh menaxhim i paligjshëm – punonjës të paligjshëm parkimi, pak terminale POS, edhe më pak fatura – që duken nën sipërfaqen e normalitetit.
Trafikimi është gjithashtu i dukshëm nga shumë lidhje këtu me Italinë e klaneve, kryesisht ‘Ndrangheta’-s. Në pjesën më të re, qendra është një sërë baresh, restorantesh dhe tezgash me ushqim rruge që punojnë gjithë natën: është e habitshme që në katin përdhes nuk sheh kurrë dyer shtëpie, vetëm bare dhe dyqane. Një shenjë se gjithçka është ndërtuar vitet e fundit vetëm për turizëm.
Ksamili, perla e Rivierës Shqiptare, surprizon me ujëra të ngjashme me Karaibet në nuanca të blusë dhe të gjelbër që duken si një kartolinë. Por shërbimet mbeten të ngjashme me Jugun e Thellë të Italisë: rërë e hedhur mbi tokë për të krijuar plazhe të rreme elegante, pa asnjë organizim.
Po çmimet? Jo pikërisht në nivelin më të ulët: shumë larg klisheve të Shqipërisë me kosto të ulët. Më të ngjashme me ato të Italisë së vitit 2022 para inflacionit, përpara krizës energjitike dhe luftës në Ukrainë.
Midis Detit dhe Kufirit
Nga Saranda në veri, me varkë përgjatë bregdetit, zbuloni plazhe të vogla e të izoluara si Krorezi, me taverna dhe çadra që nxjerrin muzikë dhe alkool, ose Gremina, një mur i bardhë guri që zhytet në një det të pastër si qelqi. Në jug, nëse vazhdoni drejt Greqisë, rruga bëhet një sqep asfalti, duke vizatuar male, që papritmas zbresin dhe ngrihen.
Pas një kthese, pamja humbet: male të shkreta, liqene, shkurre mesdhetare. Gjithmonë aty, Korfuzi shfaqet si sfond, dinak dhe i palëvizshëm. Herë pas here, shfaqen periferi të vogla rurale, shtëpi të shpërndara, të pabanuara kurrë vërtet.
Përgjatë rrugës, burra, gra, mushka dhe fermerë; furgonë Mercedes të ngarkuar me trupa të mbushur si sardele ecin me vështirësi në kodër. Toka flet për bujqësi qartazi mbijetese, fusha të pjekura nga dielli dhe një ekonomi që nuk ka asgjë për të treguar, por thjesht kalon me vështirësi.
Në kufirin me Greqinë, udhëtimi ndalet përsëri. Kontrolle të dyfishta, radhë të pafundme makinash me motorët ndezur, kamioneta kërcënuese të Frontex, kontrolle të rastësishme në bagazh. Orë pritjeje që na kujtojnë ne “gjeneratën Shengen” se sa përpjekje duhet për të hequr dorë nga liria jonë e lëvizjes. Dhe sa e rëndësishme është ta mbrojmë atë, gjithmonë, pa e marrë kurrë si të mirëqenë.
Një mit që duhet shpërbërë
Shkurt, Shqipëria është, në fund të fundit, një mit që duhet shpërbërë. E bukur, po, por jo absolutisht mahnitëse. Nuk ka asgjë vërtet unike që justifikon një udhëtim këtu.
Deti, plazhet dhe peizazhet janë evokuese, por jo më shumë se bregdeti i Kalabrisë – me më pak shërbime dhe sigurisht më pak cilësi. Gjithçka duket e mbërthyer në Italinë e viteve 1990: zhvillim i improvizuar dhe i paarsyeshëm (Planet Master në Shqipëri nuk janë pikërisht një përparësi), një industri turizmi që lulëzon nga entuziazmi dhe ndërtimet e paligjshme, një bukuri e papërpunuar që nuk është e mjaftueshme për të bërë kërcimin.
Kjo tokë është e gjitha këtu: dete të përsosura dhe përbindësha ekologjikë betoni të papërfunduar vetëm pak hapa larg plazhit, një vend i pezulluar midis së vjetrës dhe së resë, improvizimit dhe modernitetit, nostalgjisë dhe një garë për të ardhmen.
I ndyrë dhe prekës, kaotik dhe magjepsës, i papërfunduar por i gjallë. Jugu i Italisë që dëshiron të bëhet Veri me çdo kusht. Por edhe nëse kokën e ka në Evropë, bytha mbetet gjithmonë në Tunizi.
Autori është këshilltar komunikimi në ministrinë italiane për Reformat dhe drejtor i Notizie.it
(Përgatiti kapital.al)
