Në parashikimet se cili do të jetë shteti i radhës që do të anëtarësohet në Bashkimin Evropian, bastin mendojnë se e fitojnë ata që e përmendin emrin e Malit të Zi, duke marrë parasysh se është duke negociuar me vite dhe ka avancuar më shumë se të gjitha vendet tjera kandidate.
Të tjerët pozicionohen nga Shqipëria, e cila është duke ecur me hapa të shpejtë drejt Brukselit.
Disa tjerë mendojnë se do të jetë Moldavia – shtet ambicioz dhe i orientuar nga reformat.
Mirëpo, përgjigjja e saktë mund të jetë Islanda.
Synimet e administratës së presidentit amerikan, Donald Trump për ta aneksuar territorin danez të Grenlandës, dhe ideja e një lufte tregtare mes garantueseve të sigurisë, Shteteve të Bashkuara të Amerikës, dhe partneres më të madhe tregtare, BE-së, kanë krijuar shqetësim në këtë ishull në veri të Atlantikut.
Qeveria aktuale e Islandës, e cila ka ardhur në pushtet vitin e kaluar, ka bërë të ditur se do të mbahet një referendum para vitit 2027 për rinisje të bisedimeve me Brukselin për anëtarësim në BE.
Sondazhet sugjerojnë se shumica do ta mbështeste rinisjen e bisedimeve.
Dhe kjo nuk është hera e parë që Islanda është në këtë pozitë.
Ky shtet ishte goditur ashpër nga kriza globale financiare më 2008, kur tri banka të mëdha i kanë falimentuar.
Anëtarësimi në BE – sidomos në Eurozonë – ishte konsideruar si një mënyrë për shmangie të krizës dhe negociatat me bllokun evropian patën nisur më 2010.
Bisedimet ishin pezulluar tre vjet më vonë nga një qeveri e sapozgjedhur e krahut të djathtë. Atëbotë, edhe vendet e Eurozonës kanë qenë në gjendje të rëndë nga kriza financiare, prandaj anëtarësimi në këtë grup, dhe miratimi i valutës së përbashkët, nuk ishte parë si hap shpëtues.
Përgjatë atyre tre vjetëve të bisedimeve për anëtarësim, Reikjaviku i ka hapur shumicën e 33 kapitujve dhe i ka mbyllur 11 sosh.
Për krahasim, Mali i Zi – në krye të vendeve që synojnë BE-në – ka arritur t’i mbyllë shtatë kapituj më tepër pas më shumë se një dekade të negociatave.
“Vendim sovran”
Kur zyrtarët e BE-së besojnë se Islanda do të mund ta përfundonte brenda pak vjetësh procesin e anëtarësimit – i cili është ende valid – ata nuk ka flasin pa bazë.
Këtij shteti i ndihmon fakti se është pjesë e Zonës Ekonomike Evropiane, çka do të thotë se bashkë me Norvegjinë dhe Lihtenshtajnin veçse i zbatojnë rregullat e tregut të brendshëm të bllokut evropian.
Presidentja e Komisionit Evropian, Ursula von der Leyen e ka vizituar këtë vend javën e kaluar dhe e ka qartësuar shpejt se anëtarësimi eventual në të ardhmen është “vendim sovran që e marrin njerëzit këtu”.
“Nuk është temë që unë duhet ta komentoj”, është shprehur ajo.
Megjithatë, ajo ka shtuar se “Islanda është e familjarizuar dhe e integruar në tregun e BE-së, dy palët kanë vlera të njëjta, njihemi me njëri-tjetrin shumë mirë, dhe e kemi të njëjtën mendësi – e gjithë kjo është vlerë e shtuar”.
Duke folur në kushte anonimiteti, një diplomat evropian i familjarizuar me këto zhvillime, ka qenë edhe më i drejtpërdrejtë.
“Do të ishte mirë që një shtet i Evropës Perëndimore të anëtarësohej në BE, sidomos pas Brexitit”, ka thënë ai.
“Kjo do të tregonte se klubi është ende atraktiv”.
Procesi i integrimit do të zhvillohej lehtësisht, duke marrë parasysh se Islanda është më e pasur sesa mesatarja e BE-së, dhe me një popullsi prej 300.000 banorëve, ky do të ishte shteti më i vogël në BE, nëse anëtarësohet.
Ndonëse Brukseli zyrtarisht është duke qëndruar larg debatit për anëtarësim të këtij shteti në BE, ai në fakt është duke bërë gjithçka për ta pasur sa më afër.
Gjatë vizitës së saj, von der Leyen është zotuar për rishikim dhe potencialisht avancim të marrëveshjes aktuale tregtare.
Ajo e ka nënshkruar një tjetër marrëveshje për të mbrojtur infrastrukturën kritike e cila është thelbësore për Islandën, sikurse kabllot nënujore, si dhe ka nisur negociata për një marrëveshje të re për siguri dhe mbrojtje, e cila do ta rriste bashkëpunimin ndaj kërcënimeve kibernetike dhe atyre hibride.
Ky partneritet, që pritet të finalizohet deri në fund të vitit, ka rëndësi të posaçme për Islandën, e cila është e vetëdijshme për nevojën e bashkëpunimit në fushën e sigurisë, sidomos për faktin se Rusia dhe Kina po bëhen secilën herë e më aktive në rajonin e Arktikut.
Edhe Shtetet e Bashkuara e kanë tronditur së fundmi këtë shtet, pas debateve që janë bërë për Grenlandën, duke ia forcuar edhe më tepër idenë e anëtarësimit në BE, pavarësisht se ky shtet ishte larguar nga paraardhësi i bllokut – Komuniteti Evropian – më 1985.
Ndonëse Uashingtoni nuk ka bërë pretendime të njëjta për Islandën, në këtë ishull është rritur doza e nervozimit, pasi SHBA-ja është garancia e saj e sigurisë në emër të NATO-s, përmes një marrëveshjeje bilaterale të nënshkruar më 1951.
Prandaj Islanda është anëtarja e vetme e NATO-s që nuk ka ushtri të veten dhe nuk ka plane të afërta për ta krijuar një të tillë.
Më 2006, Shtetet e Bashkuara kanë bërë të ditur se do të vazhdojnë ta mbrojnë ishullin, mirëpo forcat e veta nuk do të kenë prezencë të përhershme aty. Ajo politikë është ende në fuqi, ndërsa një bazë e dikurshme amerikane në Keflavik vazhdon të jetë qendër e stërvitjeve të NATO-s.
Tensionet tregtare
Në gjithë këto zhvillime, tensioni tregtar transatlantik vetëm sa e shton tensionin në Islandë.
Reikjaviku dëshiron që Brukseli ta konsultojë lidhur me bisedimet tregtare BE-SHBA, mirëpo zyrtarët evropianë kanë treguar nuk mund të premtojnë në këtë drejtim, pa anëtarësim të plotë të Islandës.
Dhe pikërisht tregtia është tema që mund të nxisë konflikt në negociatat eventuale për anëtarësim, sidomos kur bëhet fjalë për bujqësi dhe peshkatari – dy industritë kryesore të ishullit.
Kjo është arsyeja pse këto dy industri janë të përjashtuara nga marrëveshjet tregtare aktuale.
Ekzistojnë shqetësime se politika e përgjithshme e BE-së në bujqësi mund t’i dëmtojë rëndë bujqit e Islandës duke e vërshuar ishullin me produkte të lira nga vendet tjera anëtare.
Peshkimi është temë edhe më delikate.
Reikjaviku pretendon me krenari se menaxhimin e rezervave të peshkimit e ka superior në krahasim me atë të Brukselit.
Prandaj Islanda ngurron të heqë dorë nga të drejtat e veta ekskluzive në peshkim në mbi 300 kilometra në zonës ekonomike me flotat daneze, holandeze, irlandeze, spanjolle dhe franceze.
Pastaj është gjuetia e balenave për qëllime komerciale, e cila është ende e lejuar në ujërat islandeze, pavarësisht presionit të BE-së për një moratorium global.
Të gjitha këto besohet se ndikojnë në faktin pse shumica e partive politike në Parlamentin e Islandës janë kundër anëtarësimit në BE.
Ndonëse sondazhet tregojnë se popullsia e pëlqen idenë e rinisjes së bisedimeve me Brukselin, banorët duket se nuk janë shumë të sigurt nëse duan të anëtarësohen në bllokun evropian.
Në Bruksel, zyrtarët e ruajnë shpresën, ndonëse shohin pengesa në rrugë, sepse Islanda është vend i vogël, mirëpo shumë i pavarur, dhe e ka të vështirë të heqë dorë vullnetarisht nga sovraniteti i vet./REL
