Gjatë javës së kaluar, bazat e marrëdhënieve SHBA – Evropë u zhvendosën në mënyrë dramatike. Në një seri ndërhyrjesh shumë të diskutueshme, administrata e Donald Trump prezantoi një qasje të re të SHBA-së ndaj Evropës. Ajo sillet rreth negocimit të një përfundimi të shpejtë të luftës midis Ukrainës dhe Rusisë, duke i dhënë Evropës përgjegjësinë kryesore për mbrojtjen e saj dhe krijimin e një aleance të re transatlantike bashkë me forcat populiste të së djathtës. Pas 25 vitesh punë në marrëdhëniet transatlantike, jam i vetëdijshëm për tendencën e momenteve të krizës si ky, kur ka pasur zbehje, por më pas marrëdhëniet janë kthyer në normat historike. Por këtë herë është ndryshe.
Në Konferencën e Sigurisë së Mynihut, zyrtarët e Trump hodhën një sërë bombash retorike ndaj homologëve të tyre evropianë. Teksa energjia elektrike kërciste nëpër dhomat e ngushta të hotelit “Bayerischer Hof” të Mynihut gjatë fundjavës, lëvizjet historike ishin të qarta. A do të arrinte Evropa, pas vitesh bisedimesh, të bashkohej dhe të mbrohej apo do të ishte thjesht një peng në lojën e madhe të SHBA-së dhe Rusisë? A do të shmangte Ukraina të pushtohej nga ushtria ruse dhe të dilte me sovranitetin e saj të paprekur? Për pjesën tjetër të botës, çfarë do të thotë që Perëndimi të thyhet vërtet, Rusia të rehabilitohet dhe lufta në Ukrainë të përfundojë?
Gjithçka filloi të mërkurën e kaluar kur presidenti amerikan njoftoi se ai dhe Vladimir Putin kishin bërë një plan për të negociuar përfundimin e luftës. Evropa dhe Ukraina ishin të frikësuar deri në palcë se e ardhmja e sigurisë së tyre do të vendosej pa ta.
Ndërkohë, Pete Hegseth, sekretari i mbrojtjes i SHBA-së, tha në selinë e NATO-s në Bruksel se Evropa do të duhet të sigurojë mbrojtjen e Ukrainës pasi të përfundojë lufta duke pasur një mbështetje të kufizuar nga Shtetet e Bashkuara. Evropianët kanë frikë se janë mjerisht të papërgatitur për këtë detyrë. Në një ndryshim të politikës zyrtare të SHBA-së, Hegseth shtoi se Ukraina nuk do të bashkohej me NATO-n. Ironikisht, ishte republikani Xhorxh W. Bush i cili kishte insistuar i pari për këtë që në vitin 2008 duke dalë mbi kundërshtimet e homologëve të tij gjermanë dhe francezë, të cilët mendonin se një gjë e tillë do të provokonte Rusinë.
Kur zëvendëspresidenti i SHBA-së, JD Vance, u ngjit në skenën e Mynihut, turma në “Bayerischer Hof” priste duke mbajtur frymën. Cili ishte saktësisht plani i Trump për Ukrainën? Ajo që ata morën në vend të kësaj, ishte ai që do të mbetet si nga fjalimet më të diskutueshme që një lider politik amerikan ka mbajtur ndonjëherë në Evropë.
Me pak fjalë për të ardhmen e Ukrainës, Vance ia nisi me akuza duke pretenduar se Evropa po shtypte fjalën e lirë dhe po minonte demokracinë duke frenuar lëvizjet nacionaliste të djathta si “Alternativa për Gjermaninë”. Kjo ra si plumb i shkrirë. Ky ishte një vizion i demokracisë në kundërshtim të fortë me audiencën e tij.
Vance synonte qartazi të shokonte dëgjuesit. Është e paqartë nëse ai synonte të ofendonte dikë, por në fund i bëri të dyja.
Më pas, udhëheqësit evropianë rishkruan me nxitim vërejtjet e tyre për të sulmuar Vance dhe për të bërë thirrje për unitet evropian përballë tradhtisë amerikane. Disa ishin më realistë se të tjerët për atë që mund të arrinin.
Në anën realiste ishte presidenti i Finlandës, Alexander Stubb, i cili foli publikisht në shumë forume për nevojën për ta kthyer një moment të mundshëm të Jaltës, në të cilin Rusia dhe SHBA-ja rikrijojnë sigurinë evropiane pa kontributin e Evropës.
Të tjerë, megjithatë, ende në gjendje shoku, vazhduan t’i bëjnë thirrje Evropës që të zmbrapset përballë SHBA-së, të ndjekë rrugën e saj dhe të fitojë vetë luftën për Ukrainën. Pika si këto funksionuan mirë 3 vjet më parë, por natyra e tyre joreale sot rrezikon të minojë aftësinë e Evropës për t’u bashkuar dhe për të siguruar mbrojtjen e interesave të saj jetike.
Ndërkohë, dy gjigantët e Azisë – Kina dhe India – e panë me optimizëm këtë ribërje të perëndimit. Ministri i Jashtëm i Kinës, Wang Yi, pati një ton të qetë, pothuajse dashamirës në fjalët e tij teksa vëzhgonte hendeqet që ishin shfaqur. Kina, në fund të fundit, vetë ka kërkuar prej kohësh të provokojë ndarje të tilla. Ministri i Jashtëm i Indisë, S Jaishankar, ishte ndoshta më i kujdesshëm, por ende optimist. Për këto vende, krisja e perëndimit është vetëm një shenjë tjetër se pjesa tjetër e këtij shekulli do të jetë e tyre.
Sekretari amerikan i shtetit, Marco Rubio, që atëherë është takuar në Arabinë Saudite me homologun e tij rus, Sergei Lavrov, për të përgatitur rrugën për takimin e ardhshëm të Putinit dhe Trump mbi të ardhmen e Ukrainës… dhe më pas edhe të Evropës. Presidenti francez, Emmanuel Macron, ka mbledhur krerët e shteteve evropiane me shpresën për të krijuar konsensusin që u nevojitet për të mbrojtur botën e tyre në këtë moment krize. Kjo do të jetë shumë e vështirë.
Vitet si vëzhgues dhe pjesëmarrës në krijimin e marrëdhënieve të Evropës me SHBA-në më lënë natyrshëm të kujdesshëm për të gjykuar ndonjëherë një krizë të vetme për të shënuar një ndryshim përfundimtar. Tiparet strukturore të marrëdhënieve transatlantike janë të thella dhe shpesh na drejtojnë nga krizat drejt vijës mesatare – qoftë mbi Irakun, Libinë apo Iranin. Sfidat për të negociuar një fund të kësaj lufte janë për më tepër të mëdha dhe historia mund të ndahet në më shumë se një drejtime teksa procesi shpaloset.
Shtetet e Bashkuara nuk po shkëputen nga Evropa, por kjo javë që kaloi duhet të shihet si hapja e një përpjekjeje të madhe e SHBA-së për të rinegociuar kushtet e lidhjes së saj me Evropën. Se sa larg do të arrijë administrata Trump nuk mund të dihet, por kjo marrëdhënie themelore e shtetësisë amerikane, e cila lindi në momentin e ngritjes së SHBA-së në statusin e superfuqisë globale, do të ndryshojë në mënyrë thelbësore. Me të, e ardhmja e demokracisë moderne, e lindur nga vetë Evropa dhe e mbështetur nga lidhja transatlantike për dekada, është në lojë. Një rend i ri botëror po shfaqet. /Nga Christopher Chivvis, The Guardian
