Kush i mbikëqyr shtëpitë e pleqve? Kush bën kontrolle atje? E kujt është përgjegjësia? Këto dhe pyetje të tjera janë duke qarkulluar në opinion publik në Kosovë, pas një sulmi fizik që u raportua të mërkurën e 2 nëntorit në një qendër për përkujdesjen e të moshuarve në Pejë, mbi 80 kilometra larg Prishtinës. Në një video të shpërndarë në mediat sociale, një punonjëse e kësaj qendre shihej duke sulmuar fizikisht një grua rreth të 70-tave.
Në lidhje me këtë rast u arrestuan tre persona të dyshuar, ndaj të cilëve nisën hetimet, ndërsa denoncimet ishin të shumta – nga organizatat për të drejtat e njeriut deri te presidentja e shtetit, Vjosa Osmani.
Pasditen e 4 nëntorit, Ministria e Financave, Punës dhe Transfereve e Kosovës njoftoi se qendrës në Pejë i është tërhequr licenca e punës, të cilën duhet ta dorëzojë deri më 7 nëntor. REL kontaktoi këtë qendër për më shumë informacione rreth mënyrës se si ka funksionuar, por një përfaqësuese e saj tha shkurtimisht se “nuk ka të drejtë të flasë”.
Kjo qendër në Agjencinë për Regjistrimin e Biznesit në Kosovë figuron nga muaji maj i vitit 2016. Ndërsa, në ueb-faqen e saj thuhet se për mision ka “ofrimin e strehimit dhe të përkujdesjes për të moshuarit e paaftë për t’u kujdesur për veten dhe në pamundësi për të pasur kujdesin e familjarëve”. Sipas Ligjit për Shërbime Sociale dhe Familjare në Kosovë, përgjegjësinë për themelimin dhe mbikëqyrjen e institucioneve rezidenciale, strehimoreve të mbrojtura dhe strehimoreve emergjente për njerëzit në nevojë e ka Ministria e Financave, Punës dhe Transfereve.
Asnjë komunë ose organizatë joqeveritare nuk mund të themelojë objekt banimi për njerëzit në nevojë pa lejen e kësaj ministrie, thuhet në ligj. Në një deklaratë me shkrim për Radion Evropa e Lirë, nga kjo ministri thonë se këto shtëpi monitorohen nga Divizioni i Aftësisë së Kufizuar dhe Personave të Moshuar në Departamentin e Politikave Sociale dhe Familjes, ndërsa inspektohen nga Njësia e Monitorimit dhe Inspektimit – që të dyja këto në kuadër të kësaj ministrie.
Përkundër pyetjeve të REL-it, në deklaratë nuk jepen detaje se si monitorohen ato apo në çfarë periudhash kohore.
Aty thuhet se, për t’u licencuar këto institucione, nevojitet plotësimi i disa kritereve, duke filluar nga kërkesa për hapje, certifikata nga gjykata që personi nuk është nën hetime, e deri te marrëveshjet për zbatimin e projekteve në fushën e shërbimeve sociale dhe familjare.
Sipas deklaratës nga ministria, për këtë veprimtari janë të licencuara katër subjekte private: dy në Pejë, një në Suharekë dhe një në Istog.
Në Kosovë janë, po ashtu, edhe katër shtëpi të tjera për të moshuar, që udhëhiqen nga shteti. Për përcjelljen e zbatimit të kritereve të kërkuara obligohet Inspektorati i Punës, por ky organ nuk iu përgjigj pyetjeve të REL-it rreth kësaj çështjeje. Brenda Ministrisë së Shëndetësisë në Kosovë funksionon Inspektorati Shëndetësor, i cili monitoron profesionistët shëndetësorë të këtyre vendbanimeve – nëse ata janë të pajisur ose jo me licencat e nevojshme të punës.
Nga ky inspektorat thonë për REL-in se qendra në Pejë, ku u raportua sulmi fizik ndaj një banoreje të moshuar, nuk ishte inspektuar më herët, por nuk japin më shumë hollësi për arsyet. Në deklaratën e dërguar me shkrim thuhet se pas inspektimit më 2 nëntor, katër punëtoreve të kësaj qendre u është tërhequr përkohësisht leja e punës.
Institucioni i Avokatit të Popullit thotë se “ka vizituar rregullisht” dhe “pa paralajmërim” shtëpitë e pleqve në Prishtinë, Skenderaj dhe Istog, që udhëhiqen nga shteti.
“Gjatë vizitave, [institucioni i Avokatit të Popullit] ka intervistuar një numër të rezidentëve dhe nuk ka marrë asnjë ankesë për keqtrajtim fizik apo abuzime verbale, si dhe për shkelje të dinjitetit njerëzor të rezidentëve”, thuhet në deklaratën dërguar REL-it.
Besim Kodra, nga Shoqata e të Drejtave të Pacientëve në Kosovë, thotë se në shtëpitë e pleqve dhe në institucione të tjera të ngjashme duhen bërë vazhdimisht kontrolle dhe inspektime.
“Shteti duhet të garantojë që secili i moshuar të trajtohet në shtëpi të moshuarave me dinjitet. Nëse këtë nuk e bën, të gjithë potencialisht mund të jemi pre e një abuzimi të tillë në të ardhmen”, thotë Kodra për Radion Evropa e Lirë.
Kryetari i Odës së Mjekëve të Kosovës, Pleurat Sejdiu, thotë se sulmi i raportuar në shtëpinë e pleqve në Pejë duhet të jetë “alarm zgjimi” për institucionet e shtetit që t’i rrisin standardet dhe mbikëqyrjen.
“Pas publikimit të këtij rasti [në Pejë], ministritë duhet ta marrin seriozisht këtë çështje dhe të vendosin kritere. Kriter duhet të jetë që secila shtëpi për përkujdesje të të moshuarve, të ketë psikolog. Duhet të koordinohen tri inspektorate – ai i punës, sanitar dhe shëndetësor – dhe t’i monitorojnë apo kontrollojnë një herë… ose në çdo dy javë këto qendra. [Kontrollet] do të mund t’i parandalonin rastet e tilla”, thotë Sejdiu.
REL kontaktoi një qendër private për përkujdesje ndaj të moshuarve në rajonin e Dukagjinit – pjesa perëndimore e Kosovës – ku thanë se “kushtet janë në nivelin e duhur” dhe se “qendra ka psikolog”. Përfaqësues të saj nuk pranuan që emri i qendrës të bëhet publik e as nuk dhanë hollësi të tjera. Në vitin 2018, Iniciativa Kosovare për Stabilitet publikoi një raport me titull “Mos u plaksh”, i cili nxori në pah kushte jo të mira në shtëpitë e pleqve në Kosovë, si: mungesë e ujit të ngrohtë për çdo ditë, hapësira jo të mjaftueshme për të gjithë personat dhe hapësira jo të ndara për personat e moshuar dhe ata që vuajnë nga ndonjë sëmundje.
Sipas raportit, në gjithë vendin funksionojnë katër shtëpi të tilla, që udhëhiqen nga shteti, dhe 25 të tjera private.
“Jo vetëm institucionet, por edhe shoqëria, në përgjithësi, nuk u kushton rëndësi të moshuarve”, thotë për Radion Evropa e Lirë udhëheqësja e kësaj iniciative, Brikenë Hoxha.
Sipas saj, këto shtëpi nuk u sigurojnë “numër të madh votash” politikëbërësve. Statistikat se sa persona banojnë në shtëpitë e pleqve në Kosovë nuk janë të qarta./REL
