Debati politik që shoqëron çdo emetim Eurobondi nga Qeveria Shqiptare, ndoshta mund të jetë i justifikuar, por është disi i pazakontë për agresivitetin dhe deklarimet ekstreme që e shoqërojnë si në sulm dhe në mbrojtje, dhe nuk fokusohet në thelbin e problemit.
I emetuar për herë të parë në vitin 2010, kur bota financiare botërore sapo kishte përjetuar krizën më serioze prej Depresionit të Madh, është mëse normale të diskutohet, por diskutimi duhet të hedhë dritë mbi rreziqet që e shoqërojnë dhe mbi të gjitha mbi efektivitetin me të cilin është përdorur dhe do të përdoret në të ardhmen ky borxh.
Emetimet e Eurobondit qeveritar nuk përfaqësojnë asgjë më tepër sesa një mënyrë financimi nëpërmjet marrjes së borxhit në tregje të huaja, në këtë rast në monedhën Euro, për disa vite (5 e më tepër) dhe me norma interesi që ndikohen nga koniunkturat e tregjeve ndërkombëtare, si dhe nga vlerësimi i rrezikut që kanë këto tregje për vendin që e emeton.
Vlerësimi për vendin bëhet mbi bazë të një sërë treguesish ekonomikë, financiarë, rregullatorë, institucionalë, ligjorë etj., të atij vendi, që sintetizohen në renditjen ndërkombëtare, e cila përcaktohet nga agjenci të mirënjohura botërore. Paksa teori në dukje, po në këtë paragraf teorik qëndron thelbi mbi të cilin normalisht duhet të ngrihet diskutimi mbi Eurobondin dhe mbi çdo emetim titulli borxhi nga qeveria shqiptare.
Së pari, duke qenë se është marrje borxhi, Eurobondi sjell me vete rrezikun e rritjes së barrës sëtij, në formën e rritjes së sasisë së parave publike që do të nevojiten për të përballuar pagesat e ardhshme të borxhit dhe pamjaftueshmërisë së tyre.
Në këtë aspekt, Shqipëria, me një nivel borxhi 78% ndaj PBB-sënë fund të vitit 2020, sipas Ministrisë së Financave, nuk pritet të ketëndonjë rezultat të gëzueshëm nga vijimi i rritjes së borxhit publik. Për më tepër, duke pasur parasysh që nuk ka dhe një shifër të saktë për këtë borxh, pasi FMN shpall 80%, duke përfshirë dhe një sërë detyrimesh të prapambetura, dhe KLSH e vlerëson në mbi 90%, duke marrë në konsideratë të gjitha detyrimet që lindin nga kontratat publike, si PPP-të, rreziku nga rritjae borxhit shtohet nga mosnjohja reale e nivelit të tij.
Sipas Komisionit Europian, Shqipëria është e dyta në rajon, pas Malit të Zi, që e ka këtë tregues në 100% të PBB-së. Serbia ka arritur të zbresë borxhin afër 50% të PBB-së.
Së dyti, meqenëse është një borxh në monedhë të huaj, në Euro, që përbën edhe 46% të borxhit gjithsej, Eurobondi rrit më tej ekspozimin ndaj rrezikut të ndryshimit të kursit të këmbimit. Në 5 vitet e fundit, Leku është forcuar me thuajse 15% ndaj Euros.
Çdo nënçmim i Lekut,që mund të ndodhë në rast se kjo tendencë 5-vjeçare ndryshon kah, do të përkthehej në rritje të ngarkesës së pagesave të borxhit për të ardhurat publike. E kombinuar edhe me një nivel të lartë të borxhit në tërësi, bën që rreziku të amplifikohet. Historia e krizave botërore, rajonale apo edhe e vendeve të veçanta, ka treguar që ky është një skenar që shfaqet rëndom. Vendet e përfshira në të tilla kriza e shohin veten në një spirale zhvlerësimi të monedhës së vendit, me rënie të vlerave të kursimeve dhe pensioneve, çrregullim të treguesve makroekonomikë dhe deri në rritje të varfërisë e të papunësisë.
Së treti, edhe nëse borxhi i marrë përmes Eurobondit përdoret për të shlyer një borxh të vjetër, në vetvete një mekanizëm i tillë, i përsëritur në praktikë, e shndërron borxhin afatshkurtër apo afatmesëm në një borxh afatgjatë dhe të qëndrueshëm, pra në një rrezik pothuaj permanent, sidomos kur është në nivele të larta. Edhe nëse fondet e siguruara do të përdoren për të përballuar pagesat e koncesioneve qeveritare, përsëri mund të themi se borxhi i marrë vjen me rrezik më të shtuar.
Ky është tregues i ngurtësisë që ka pësuar struktura e burimeve të financimit dhe të shpenzimit të parasë publike, duke kufizuar hapësirat për politikëshpenzimesh buxhetore në favor të sektorëve ekonomikëdhe shtresave shoqërore të ndryshme dhe detyrimit për të marrë gjithnjë borxh.
Kjo sjell automatikisht shtypje fiskale, në kuptimin e rritjes së barrës fiskale, mbi individët dhe bizneset shqiptare; ngushtimin e hapësirës për të përdorur mekanizmin e lehtësive fiskale në favor të zhvillimit të vendit, që përshkallëzohet në kufizim të mëtejshëm të shpenzimeve për mbështetje shtresash në nevojë apo për investime, pra përsëri përfundohet në skenarin e rritjes së varfërisë.
Edhe ekonomia botërore dhe tregjet globale, si pasojë e pandemisë COVID-19, kanë hyrë në periudhë goditjesh në kahun e ofertës, tregun e punës etj që po çojnë në rritjen e çmimeve.
Është e vërtetë që të gjitha shtetet zhvillohen duke marrë borxh. Sidomos gjatë pandemisë, që goditi papritur globin, edhe institucione konservatore si Fondi Monetar Ndërkombëtar (FMN) toleruan rritjen e kufirit të huamarrjes.
Në rastin e Shqipërisë, përtej nevojës për të marrë borxh, që është e pranueshme përsa kohë që vendi kërkon të zhvillojë infrastrukturën dhe tejkalojë pasojat e pandemisë, disa pikëpyetje ngrihen.
Së pari, sa me efektivitetet përdoret ky borxh, në kuptimin sa e nxit ekonominë dhe produktivitetin, që nga ana e tyre do e bënin më të lehtë kthimin e tij. Përvoja e deritanishme ka treguar se fatkeqësisht ka bërë shumë pak. Vendi vijon të ketë konkurrueshmërinë më të ulët në Europë, sipas të gjithë treguesve (ironikisht, fokusi i lartë tek PPP-të nuk po bën asgjë për ta përmirësuar).
Së dyti, në 2020-n, ndonëse borxhi publik u rrit me 10 pikë përqindje, ndër zgjerimet më të larta në Europë, paketat mbështetëse direkte për qytetarët e bizneset ishin vetëm 1% e PBB-së, më e ulëta në kontinent. Së treti, konsolidimi fiskal pas pandemisë nuk po ecën me ritmet e rekomanduara nga institucionet ndërkombëtare.
Ndaj thelbi i debatit këtej e tutje dhe presioni mbi politikëbërësit e politikëzbatuesit, krahas nivelit të borxhit, (një e keqje e domosdoshme), duhet të përqendrohet te eficienca e përdorimit të tij, në mënyrë që huamarrja e lartë të mos na kthehet në një bumerang (lexo: paaaftësi paguese) të të ardhmen. /Revista Monitor/
