Instituti Ndërkombëtar për Lindjen e Mesme dhe Studimet e Ballkanit (IFIMES [1]) nga Ljubljana, Sllovenia, rregullisht analizon zhvillimet në Lindjen e Mesme, Ballkan dhe në botë. IFIMES ka analizuar situatën aktuale politike në Republikën e Shqipërisë në lidhje me zgjedhjet parlamentare të planifikuara të zhvillohen në 25 Prill 2021. Ne sjellim pjesët më të rëndësishme dhe interesante të analizës së gjerë të titulluar “2020 Albania: Edi Rama e çon Shqipërinë më afër Amerika Latine jo BE ”
Më 28 nëntor të këtij viti Shqipëria shënoi 108 vjetorin e shpalljes së pavarësisë nga Perandoria Osmane. Që kur u bë një shtet sovran dhe i pavarur, Shqipëria ka shënuar këtë ditë si “Dita e Flamurit”, e cila simbolizon unitetin e të gjithë shqiptarëve.
Sidoqoftë, situata në Shqipëri është larg çdo uniteti dhe vendi grumbullohet së bashku me vendet evropiane politikisht të paqëndrueshme dhe të pazhvilluara.
Megjithëse pritej që pas vitit 2013 dhe ardhjes së Edi Ramës, Presidentit të Partisë Socialiste (PS) dhe Kryetarit të Bashkisë së Tiranës për shumë vite, në pushtet, vendi do të fillonte të lulëzonte, e kundërta ka ndodhur. Ndërsa në dy vitet e para të mandatit të tij si Kryeministër ishin regjistruar disa ndryshime pozitive, më pas u bënë ndërrime të mëdha në fushën e lulëzimit të krimit (të organizuar) dhe korrupsionit.
Partitë kryesore opozitare, dmth Partia Demokratike (PD) e udhëhequr nga Lulzim Basha dhe Lëvizja Socialiste për Integrim (LSI) Monika Kryemadhi, janë tërhequr dhe nuk kanë marrë pjesë në punën e Parlamentit Shqiptar që nga Shkurti 2019.
Opozita bojkotoi zgjedhjet e paligjshme lokale [2] (30 qershor 2019), të cilat u njoftuan nga regjimi i Edi Ramës dhe jo Presidenti i Republikës së Shqipërisë Ilir Meta. Në këto zgjedhje lokale, për shkak të bojkotit nga opozita, pjesëmarrja ishte në një nivel prej vetëm 22.96%, dhe kryetarët e bashkive të zgjedhur kishin rekorde kriminale dhe ishin dënuar për krime.
Ndërkohë situata politike në korpusin politik shqiptar ka ndryshuar. Ish Presidenti i Kosovës Hashim Thaçi u akuzua nga Prokuroria Speciale në Kosovë dhe tani është në njësinë e paraburgimit në Hagë, sepse padia kundër tij u konfirmua nga Dhomat e Specializuara të Kosovës (KSC-SPO). Për më tepër, aleati i tij i ngushtë dhe bashkëpunëtori Milo Đukanović (DPS), Presidenti i Malit të Zi, humbi zgjedhjet parlamentare dhe pritet që ai të gjykohet për veprat penale dhe krimet e luftës që ai kishte kryer.
Rama e kishte mbështetur publikisht Đukanović në zgjedhjet e fundit parlamentare në Mal të Zi. Suksesi i vetëm i fundit i Ramës është se ai kishte mbështetur logjistikisht ish-këshilltarin e tij Zoran Milanović (SDP) në fushatën e tij për t’u bërë President i Republikës së Kroacisë. Sidoqoftë, kjo ngre gjithashtu çështjen e financimit të fushatës zgjedhore të Milanoviç me para të “pista” shqiptare. Sidoqoftë, kjo është vetëm një pjesë e oktapodit rajonal politik-kriminal
Gjatë mandatit të parë të Edi Ramës si Kryeministër (2014-2017), Shqipëria u bë vendi kryesor për prodhimin e paligjshëm të kanabisit, tregtinë e drogës serioze dhe trafikimin e qenieve njerëzore në Evropë. Kjo u konfirmua nga BE, Europol [3], Departamenti i Shtetit i SHBA [4] dhe Kombet e Bashkuara [5]. Besohet se fitimi i paligjshëm nga trafiku i drogës është në rreth pesë miliardë euro. Vetëm në Itali u kapën 30 ton kanabis shqiptar në 2017 (viti i zgjedhjeve), në krahasim me 11.3 tonë të kapur në 2015, i cili është një rekord në lidhje me vitet e mëparshme.
Pas publikimit të përgjimeve zyrtare në 30 Janar 2019, u zbulua se dhjetra përfaqësues të Partisë Socialiste (PS), Kryetarë të Komunave të PS dhe zyrtarë të tjerë të rangut të lartë ishin përfshirë në bashkëpunim me rrjetet e krimit të organizuar në lidhje me blerjen e votave, frikësimin e votuesve, falsifikimi i dokumenteve dhe veprimtarive të tjera kriminale para dhe gjatë zgjedhjeve të përgjithshme 2017. Kjo siguroi prova të qarta mbi bashkëpunimin në një nivel të lartë midis qeverisë së udhëhequr nga Partia Socialiste dhe trafikantëve të drogës dhe njerëzve, të cilat kishin lehtësuar lulëzimin e prodhimit dhe tregtimit të narkotikëve.
Bumi ishte rezultat i prodhimit masiv të kanabisit në plantacione nga rrjetet shqiptare të krimit të organizuar, të cilit në këmbim të mbështetjes së dhënë në zgjedhje iu dha mbrojtje nga përfaqësuesit politikë dhe policia. Mbi bazën e bisedave telefonike të përgjuara italiane, si dhe vendimeve përfundimtare dhe të detyrueshme të gjykatave italiane, dy Ministra të Punëve të Brendshme të njëpasnjëshme (PS), Saimir Tahiri i Fatmir Xhafaj (që të dy janë gjithashtu përfaqësues në Parlament) dha dorëheqjen nga detyra e tyre pozicioni për shkak të përfshirjes së anëtarëve të familjes së tyre në trafikun e drogës me mbështetjen e drejtpërdrejtë nga ministrat. Rastet e prokurorisë italiane tregojnë se pjesë të fitimit të tyre janë përdorur për blerjen e votave. Ndërsa Tahiri aktualisht është në paraburgim dhe ka humbur mandatin e tij si përfaqësues, Xhafaj është ende aktiv në politikë. Duhet të kujtohet se shumica e Partisë Socialiste fillimisht kishte refuzuar të shfuqizonte imunitetin parlamentar të Tahirit në mënyrë që ai të shmangte ndjekjen penale. Ka akuza që tregojnë se vëllai i Ramës ishte i lidhur me rrjetin e organizuar kriminal, i cili ishte dënuar për drejtimin e rafinerisë më të madhe të kokainës në Ballkan. Deri më sot asnjë zyrtar i vetëm i partisë ose një kriminel i njohur nuk është arrestuar në lidhje me akuza të tilla.
Ashtu si në rastin e presioneve në media, situata e përgjithshme në Shqipëri u përkeqësua nga një vit në tjetrin. Gazeta gjermane Bild, Zëri i Amerikës dhe BIRN (Rrjeti Ballkanik i Gazetarisë Hulumtuese) zhvilluan hetime të pavarura të gazetarëve që zbuluan ekzistencën e dy çështjeve të ndjekjes penale – “Çështja 339” dhe “Çështja 184.” Rasti 339 lidhet me një duzinë CD-ve që përmbajnë biseda telefonike të përgjuara midis bandës Avdyli dhe ministrave të PS, Kryetarit të Bashkisë së Durrësit, përfaqësuesve dhe zyrtarëve të tjerë të lartë. Me kërkesë të autoriteteve gjermane, banda Avdyli u vu nën mbikëqyrjen e policisë në lidhje me trafikimin e drogës serioze. Bisedat telefonike të përgjuara kanë treguar se banda Avdyli ka mbështetur drejtpërdrejt zyrtarët e Partisë Socialiste në blerjen e votave gjatë zgjedhjeve parlamentare të vitit 2017 dhe në këmbim iu dha kontrata në tenderë publik, si dhe u dha pandëshkueshmëri dhe mbështetje politike për veprimtaritë e tyre kriminale. Rasti 184 tregon të njëjtën strategji të blerjes së votave të rënë dakord midis përfaqësuesve të PS dhe rrjeteve të krimit të organizuar, e cila u zbatua gjerësisht në qarkun Dibër dhe gjatë zgjedhjeve të pjesshme lokale në 2016. Megjithëse banda Avdyli u dënua për operacionet e saj të drogës, gjyqësori sistemi nuk arriti t’i përgjigjej aspektit zgjedhor të këtyre rasteve. Në një moment gjatë gjykimit Prokuroria ftoi Komisionerin e Zgjedhjeve të dëshmonte para gjykatës. Sidoqoftë, Komisioneri kishte vdekur tashmë, dhe Prokuroria nuk ishte në dijeni të asaj në atë kohë …. A kanë dhënë ryshfet kriminelët edhe sistemin gjyqësor?
Analistët vlerësojnë se regjimi i Edi Ramës ka rreth dy miliardë Euro në dispozicion për blerjen e votave në zgjedhjet parlamentare të planifikuara të zhvillohen në 25 Prill 2021.
Pas fitores së Ramës në 2013, renditja e Shqipërisë në lidhje me pastrimin e parave u përkeqësua ndjeshëm. Sipas listës Kundër Pastrimit të Parave (AML) të botuar nga Instituti i Qeverisjes së Bazelit [6], kur bëhet fjalë për pastrimin e parave, grumbujt e Shqipërisë së bashku me vendet me rrezikun më të lartë të pastrimit të parave në kontinentin Evropian dhe është në një pozicioni i lartë (i 44-ti) në listë. Për më tepër, Këshilli i Evropës [7], që është nisma Moneyval, ka vendosur që masat e ndërmarra nga qeveria shqiptare në luftën kundër pastrimit të parave ishin joefikase dhe se qeveria duhet të shtojë përpjekjet e saj të ardhshme në këtë drejtim. Për më tepër, në Mars 2020 Shqipëria u vu nën monitorim të shtuar nga Organizata për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim (OECD), që është Task Forca e Veprimit Financiar (FATF), pasi kishte bërë një angazhim të nivelit të lartë politik për të punuar me FATF dhe Moneyval për të forcuar efektivitetin e regjimit të tij të Pastrimit të Parave (AML) dhe Luftimin e Financimit të Terrorizmit (CFT) [8] – si një juridiksion me mangësi strategjike. Sidoqoftë, çfarë do të thotë kjo në praktikë?
Sipas një analize të plotë nga Nisma Globale Kundër Krimit të Organizuar Transnacional, e cila u botua në Gusht 2020 [9], duket se vetëm në periudhën 2017-2019 në Tiranë më shumë se 1.6 miliardë euro para të pista ishin pastruar përmes sektori i pasurive të paluajtshme. Për më tepër, analiza gjithashtu tregoi se në të njëjtën periudhë rezervat valutore në Shqipëri u rritën me 3.2 miliardë €, që është nga 6.7 miliardë € në 9.9 miliardë €. Duket se statistikat zyrtare të tregtisë nuk mund të japin llogari për arsyen e një rritje të tillë të konsiderueshme, duke treguar një rritje prej vetëm 52 milion € në 2018, me një shifër të ngjashme të parashikuar për vitin 2019. Arsyeja prapa shifrave kaq të larta të lartpërmendura mund të gjendet në zgjerim të prodhimit dhe tregtisë me kanabis në vend si rezultat i kriminalizimit të elitës qeverisëse të Ramës. Shockshtë tronditëse që praktika e pastrimit të parave zbatohet edhe në sferën publike.
Gjatë viteve të fundit iniciativa të shumta ekonomike u përballën me vëzhgimin ndërkombëtar dhe kundërshtimin e fortë lokal për shkak të frikës nga korrupsioni dhe pastrimi i parave. Krijimi i një agjencie të veçantë publike për investime që do të menaxhonte investime strategjike multimilionë u përgënjeshtrua dhe u kritikua shumë nga Fondi Monetar Ndërkombëtar (FMN) dhe Banka Botërore (BB) për shkak të kornizës së paqartë ligjore që lejon rregullime të padrejta me pronën private dhe publike . Për më tepër, Komisioni Evropian ka mohuar ashpër propozimin për një amnisti fiskale multimilionale, pasi kjo do të përfitonte fitime kriminale dhe hyrjen e tyre në ekonominë zyrtare, ndërsa Rama e ka kthyer vendin në një qendër rajonale për pastrimin e parave. Sidoqoftë, edhe nëse këto dy iniciativa nuk kanë sukses, disa të tjera tashmë kanë pasur sukses. Për shembull, projekti i Ramës për partneritet publik-privat (PPP) me vlerë një miliard, i cili rezultoi në rritjen e borxhit publik nga 63% në 2013 në 95.7% në mes të vitit 2020.
Sipas të dhënave të Eurostat, Shqipëria ka arritur raportin më të lartë PPP-PBB në Bashkimin Evropian. Siç tregohet në grafikun më poshtë, raporti shqiptar ndryshon ndjeshëm nga ai i vendeve të tjera evropiane.
Me sa duket, ekonomistët në të dy anët e spektrit politik besojnë se partneriteti publik-privat i Ramës (PPP) përbën një kërcënim serioz për stabilitetin financiar të vendit. Për më tepër, shumë kontrata janë shembuj flagrantë të abuzimeve, korrupsionit dhe pastrimit të parave. PPP në lidhje me ndërtimin e autostradës Milot-Balldren vlen 256 milion €, që është dy herë më e lartë se standardi i Bankës Botërore. Ndërtimi i Teatrit të ri Kombëtar, duke përdorur modelin PPP, u themelua mbi një ligj anti-kushtetues. Konkretisht, kompania përfituese u zgjodh paraprakisht me synimin për të fshehur një projekt privat të pasurive të patundshme. Për më tepër, PPP për djegien e mbeturinave do të kushtojë 430 milion €, ndërsa kompania përfituese është e vendosur jashtë vendit dhe në pronësi të një gruaje 23-vjeçare pa përvojë ose kapital. Përfaqësuesit e shoqërisë civile dhe opozitës besojnë se partneriteti publik-privat është zgjidhja “përfundimtare” jo vetëm për qëllime korrupsioni, por edhe për pastrim parash. “Heshtja” e medias, blerja e votave, shteti hajdut dhe kriminal, korrupsioni në shkallë të gjerë …. Rama në fakt është bërë sundimtari më i fundit autoritar në Ballkan – dhe kjo duhet të rezultojë në monitorim dhe presion ndërkombëtar.
Shqipëria është me fat që ka politikanin më me përvojë shqiptar Ilir Meta në pozicionin e Presidentit të Republikës së Shqipërisë, në periudhën e vështirë me të cilën është përballur vendi gjatë sundimit të regjimit të Edi Ramës. Presidenti Meta nuk ra në asnjë prej provokimeve nga regjimi i Edi Ramës. Ai madje nuk insistoi në zgjedhjet lokale, të cilat në përputhje me Kushtetutën që ai kishte shpallur për 17 tetor, pavarësisht nga fakti se zgjedhjet e paligjshme ishin mbajtur në 30 qershor 2019. Si një politikan i mençur dhe me përvojë Presidenti Meta i kushtoi shumë më shumë rëndësi sigurimit të paqja dhe stabiliteti relativ, sepse ai nuk donte ta shtynte vendin në një luftë civile. Gjegjësisht, që nga futja e sistemit shumëpartiak në 1997, Shqipëria ka qenë në prag të një lufte civile ose situatash që mund të kishin shkaktuar dhunë në shkallë të gjerë.
Analistët besojnë se duke pasur parasysh situatën aktuale në Shqipëri dhe zgjedhjet e afërt parlamentare, të cilat do të zhvillohen në 25 Prill 2021, është e nevojshme të organizohet një lëvizje mbarëkombëtare që do të bashkonte një spektër të gjerë të subjekteve politike, dhe kryesisht qytetarë të Shqipërisë, i cili duhet të drejtohet nga Ilir Meta, si personi i vetëm që në këtë pikë mund të mposhtë regjimin e Edi Ramës. Ndërsa në rrethana normale do të ishte e papërshtatshme që Presidenti i Shqipërisë të drejtojë një lëvizje mbarëkombëtare për përmbysjen e regjimit, rrethanat aktuale të jashtëzakonshme kërkojnë që nga Ilir Meta.
Edi Rama nuk kishte arritur të përmbushë pritjet e qytetarëve të Shqipërisë. Në vend të kësaj, Shqipëria është bërë epiqendra e veprimtarive kriminale evropiane, dhe veçanërisht e prodhimit dhe tregtimit të drogës dhe trafikimit njerëzor. Të ardhurat nga aktivitete të tilla të paligjshme investohen përmes “pastrimit të parave” në partneritete publike-private, si rezultat i asaj që Shqipëria ka nivelin më të lartë të PPP-ve në Evropë.
Media e lirë, korrupsioni dhe standardi i ulët i jetesës së qytetarëve janë pamja e vërtetë e Shqipërisë. Shteti nuk funksionon, gjë që u ilustrua më së miri në rastin e zbutjes së pasojave të tërmetit shkatërrues. Konkretisht, shteti dështoi në këtë drejtim. Shqipëria gjithashtu nuk ishte e përgatitur mirë për mbërritjen e pandemisë Covid-19 dhe është akoma në fund të renditjes evropiane se si vendet përballen me pandeminë Covid-19.
Parlamenti Evropian (PE) miratoi një vendim mbi 15 kushte të reja për fillimin e bisedimeve të pranimit midis Shqipërisë dhe BE. Rama i ka shkaktuar dëme të pariparueshme Kosovës sepse me fillimin e historisë për aneksimin e Kosovës në Shqipëri çështja e njohjes ndërkombëtare të Kosovës është “çimentuar” dhe e pakuptimtë. Serbia përfitoi nga një zhvillim i tillë, pasi jo vetëm që nuk kishte pasur njohje të reja por disa vende në të vërtetë kanë tërhequr njohjen e tyre për Kosovën. Për më tepër, Rama e ka destabilizuar rajonin me fjalën për “Shqipërinë e madhe”, në të cilën ai me padurim injoroi faktet se Shqipëria është anëtare e NATO-s dhe se arkitektura e kufijve në rajon ishte finalizuar me shpalljen e pavarësisë së Kosovës. Disa qarqe të tjerë në rajon që mbështesin ide të ngjashme e mirëpritën me gatishmëri idenë e tij për një “Shqipëri të madhe”.
Edi Rama i ka gishtat në të gjitha llojet e gjërave. Ai gjithashtu është i përfshirë në shitjen e operatorit të telekomit IPKO në Kosovë, i cili është në pronësi të Telekomit Slloven. Kjo është arsyeja pse në tetor 2020 ai shkoi për një vizitë private në Slloveni për të diskutuar çështjen me kryeministrin slloven Janez Janša (SDS).
Edi Rama është bërë i pabesueshëm, pasi askush nuk i beson më. Ai ka tradhtuar marrëveshjen e ndërmjetësuar midis opozitës dhe qeverisë.
Në 5 qershor 2020, ambasadorët e BE, SHBA dhe MB mbështetën marrëveshjen politike midis shumicës qeverisëse të Ramës dhe Opozitës së Bashkuar në Shqipëri. Kompromisi i rënë dakord kishte të bënte me reformën zgjedhore, e cila ishte një nga 15 kriteret e BE për hapjen e procesit të negociatave. Sidoqoftë, më 30 korrik 2020 Edi Rama shkeli marrëveshjen dhe miratoi në mënyrë të njëanshme modifikimet e Kushtetutës, e cila në të vërtetë nuk ishte befasi. Qëllimi i modifikimeve të miratuara është të ulin shanset e opozitës së bashkuar për të fituar në zgjedhjet e ardhshme që do të zhvillohen në 25 Prill 2021 duke parandaluar krijimin e koalicioneve parazgjedhore, ndërsa në Kosovë ligji zgjedhor ndalon krijimin e post-zgjedhjeve koalicionet. Për shkak të vendeve të lira në Gjykatën Kushtetuese, Presidenti shqiptar Ilir Meta refuzoi emërimet, duke respektuar kështu mendimin e Komisionit të Venecias për karakterin e tyre (jo) kushtetues. Komisioneri Evropian për Fqinjësinë dhe Zgjerimin Oliver Varhelyi dhe zyrtarë të tjerë ndërkombëtarë ftuan Ramën dhe parlamentin e tij të presin mendimin e Komisionit të Venecias.
Më 21 Tetor 2020, Presidenti Meta i shkroi Komisionit të Venecias në lidhje me modifikimet arbitrare kushtetuese të Ramës. Komisioneri Evropian Varhelyi zbatoi diplomacinë dhe drejtësinë në përpjekjen e tij për të ndihmuar në zgjidhjen e nyjës politike Gordiane në këtë vend të Ballkanit Perëndimor. Ky ishte një zhvillim i mirëpritur duke marrë parasysh paraardhësit e tij partiak pro-Ramës, të cilët gjithashtu mund të lidhen me korrupsionin. Sidoqoftë, Drejtori për Ballkanin Perëndimor në Komisionin Evropian, Genoveva Ruiz Calavera ndërhyri me Komisionin e Venecias dhe kërkoi që kërkesa e Metës të refuzohet. Gjegjësisht, pikëpamja e saj ishte që Komisioni Evropian duhet të rekomandojë modifikime kushtetuese dhe Parlamenti Shqiptar t’i respektojë dhe veprojë sipas tyre. Kjo do të rrezikonte zgjedhjet e planifikuara për në 25 Prill 2021 dhe pasqyron në mënyrë të përsosur argumentet publike të Ramës.
Më 21 Tetor 2020, Presidenti Meta i shkroi Komisionit të Venecias në lidhje me modifikimet arbitrare kushtetuese të Ramës. Komisioneri Evropian Varhelyi zbatoi diplomacinë dhe drejtësinë në përpjekjen e tij për të ndihmuar në zgjidhjen e nyjës politike Gordiane në këtë vend të Ballkanit Perëndimor. Ky ishte një zhvillim i mirëpritur duke marrë parasysh paraardhësit e tij partiak pro-Ramës, të cilët gjithashtu mund të lidhen me korrupsionin. Sidoqoftë, Drejtori për Ballkanin Perëndimor në Komisionin Evropian, Genoveva Ruiz Calavera ndërhyri me Komisionin e Venecias dhe kërkoi që kërkesa e Metës të refuzohet. Gjegjësisht, pikëpamja e saj ishte që Komisioni Evropian duhet të rekomandojë modifikime kushtetuese dhe Parlamenti Shqiptar t’i respektojë dhe veprojë sipas tyre. Kjo do të rrezikonte zgjedhjet e planifikuara për në 25 Prill 2021 dhe pasqyron në mënyrë të përsosur argumentet publike të Ramës.
Disa anëtarë të Parlamentit Evropian shkruajtën një letër të hapur në të cilën ata shprehën shqetësimet e tyre më të mëdha dhe u bënë thirrje autoriteteve shqiptare që të presin mendimin e Komisionit të Venecias në mënyrë që të mos prishin procesin e integrimit evropian [10] të vendit të tyre në BE-ja Rama vazhdoi veprimet e tij të iniciuara më parë dhe deklaroi në 27 Tetor 2020 se ai do të refuzojë ankesat e tilla dhe në mënyrë të njëanshme do të vazhdojë me ndryshimet kushtetuese dhe modifikimet e Ligjit Zgjedhor, siç bëri në ditët në vijim.
Analistët besojnë se vrasja e të riut 25-vjeçar Klodian Rasha nga policia shqiptare, e cila kishte shkaktuar protesta masive, demonstron shkallën e plotë të brutalitetit të regjimit të Ramës. Regjimi i Edi Ramës duhet të bëhet histori. Sidoqoftë, në interes të paqes dhe stabilitetit është e rëndësishme që një gjë e tillë të arrihet përmes zgjedhjeve parlamentare, të cilat duhet të jenë transparente, të drejta dhe të drejta, dhe të mos fitohen përmes blerjes së votave nga “fondet e zeza” të mbushura nga para të pista nga marrëveshjet politiko-kriminale-mafioze. Shtë e qartë se politika aktuale e Edi Ramës e çon Shqipërinë më afër Amerikës Latine, jo BE-së. Pas largimit të Gruevskit, Thaçit dhe Đukanoviqit, ka ardhur koha për largimin e Ramës.
Lubjanë / Tiranë / Bruksel / Uashington, 19 dhjetor 2019
