Në një kohë kur pjesa më e madhe e Europës po debaton mbi rreziqet dhe rregullat për përdorimin e inteligjencës artificiale, Shqipëria po ndjek një qasje krejtësisht tjetër: po e përdor këtë teknologji për të transformuar qeverisjen dhe për të përshpejtuar integrimin në Bashkimin Evropian.
Politico i ka kushtuar një artikull të zgjeruar Shqipërisë, duke vënë në fokus mënyrën se si vendi po përqafon inteligjencën artificiale jo vetëm si mjet teknologjik, por si strategji shtetërore për të përshpejtuar integrimin në Bashkimin Evropian dhe për të luftuar korrupsionin.
Artikulli thekson se ndërsa pjesa tjetër e Europës ngurron për shkak të sfidave që paraqet IA, Shqipëria po e vendos atë në zemër të reformave të saj.
Nga përkthimi i acquis së BE-së, tek monitorimi me dronë i territorit për ndërtimet dhe kultivimin e kanabisit, deri tek nëpunësit publikë virtualë dhe analizimi i transaksioneve fiskale në kohë reale Shqipëria po synon të bëhet pionier në rajon për digjitalizimin shtetëror, duke e përdorur IA si armë kryesore për transparencë dhe efikasitet.
Artikulli i Plotë:
Ndërsa pjesa tjetër e Evropës debaton për sigurinë dhe fushëveprimin e inteligjencës artificiale, Shqipëria po e shfrytëzon atë për të përshpejtuar anëtarësimin e saj në BE. Madje po shqyrton edhe një ministri të drejtuar nga inteligjenca artificiale. Kryeministri Edi Rama përmendi inteligjencën artificiale muajin e kaluar si një mjet për të luftuar korrupsionin dhe për të rritur transparencën, duke thënë se kjo teknologji së shpejti mund të bëhet anëtari më efikas i qeverisë shqiptare.
“Një ditë, mund të kemi edhe një ministri të drejtuar tërësisht nga Inteligjenca Artificiale,” tha Rama në një konferencë për shtyp në korrik, ndërsa diskutonte për dixhitalizimin.
Në këtë mënyrë, nuk do të kishte nepotizëm apo konflikte interesi, argumentoi ai. Zhvilluesit vendas mund të punojnë madje drejt krijimit të një modeli të inteligjencës artificiale për të zgjedhur ministrat, gjë që mund ta çojë vendin drejt të parit që do të ketë një qeveri të tërë me ministra të inteligjencës artificiale dhe një kryeministër, shtoi Rama.
Ndërkohë që nuk janë ndërmarrë hapa zyrtarë dhe posti i Ramës nuk është ende zyrtarisht i hapur, kryeministri tha se ideja duhet të merret seriozisht në konsideratë. Ben Blushi, një ish-politikan i partisë në pushtet dhe autor me një interes të madh për inteligjencën artificiale, tha se beson se nuk ka asgjë për t’u frikësuar nga teknologjia dhe se shtetet e drejtuara nga inteligjenca artificiale janë një mundësi reale që mund ta përmbysë konceptin tonë të demokracisë.
“Pse duhet të zgjedhim midis dy ose më shumë opsioneve njerëzore nëse shërbimi që marrim nga shteti mund të kryhet nga IA? Shoqëritë do të drejtohen më mirë nga IA sesa nga ne, sepse ajo nuk do të bëjë gabime, nuk ka nevojë për pagë, nuk mund të korruptohet dhe nuk ndalet së punuari,” tha Blushi.
Shqipëria është përballur prej kohësh me korrupsionin në të gjitha aspektet e shoqërisë dhe politika nuk bën përjashtim. Partia në pushtet ka parë një numër të konsiderueshëm zyrtarësh të akuzuar dhe të dënuar për korrupsion. Lideri i opozitës Sali Berisha aktualisht po përballet me një gjyq për korrupsion, dhe ish-kryeministri dhe presidenti Ilir Meta është pas hekurave.
IA tashmë në lojë
Sipas Jorida Tabakut, anëtare e parlamentit shqiptar me Partinë Demokratike në opozitë, inteligjenca artificiale është një mjet, jo një mrekulli. Ajo tha se në duart e duhura, ajo mund të transformojë qeverisjen por në duart e gabuara, ajo bëhet një maskim dixhital për të njëjtin mosfunksionim të vjetër. Ndërsa mbështet inovacionin dixhital dhe inteligjencën artificiale, Tabaku tha se i gjithë sistemi i qeverisjes ka nevojë për një rivendosje përpara se inteligjenca artificiale të mund të zbatohet.
Inteligjenca artificiale po përdoret tashmë në administratë për të menaxhuar çështjen delikate të prokurimit publik, një fushë që BE-ja i ka kërkuar qeverisë ta mbështesë, si dhe për të analizuar transaksionet tatimore dhe doganore në kohë reale, duke identifikuar parregullsitë. Territori i vendit po monitorohet gjithashtu nga dronë inteligjentë dhe sisteme satelitore, të cilët përdorin inteligjencën artificiale për të kontrolluar për paligjshmëri në vendet e ndërtimit dhe plazhet publike, si dhe për plantacione kanabisi në zona më rurale.
Për më tepër, ka plane për të përdorur inteligjencën artificiale për të luftuar problemet në rrugët e Shqipërisë duke përdorur teknologjinë e njohjes së fytyrës për të dërguar në mënyrë dixhitale një kërkesë në pajisjen mobile të shoferit për të ngadalësuar, si dhe për të dërguar detajet e gjobave për tejkalim shpejtësie me anë të mesazheve me tekst ose email-it. Vendi aktualisht ka një nga normat më të larta të aksidenteve fatale rrugore në Evropë, sipas agjencisë shtetërore të statistikave, kryesisht për shkak të tejkalimit të shpejtësisë.
Ekzistojnë gjithashtu aspirata për të përdorur inteligjencën artificiale në kujdesin shëndetësor, arsim dhe identifikimin dixhital të qytetarëve. Por Tabaku tha se duhet të ketë konsultim publik dhe qartësi rreth mënyrës se si do të zbatohet teknologjia, sa kushton dhe më e rëndësishmja, kush po i programon algoritmet.
“Nëse të njëjtët aktorë që përfituan nga tenderët e korruptuar janë ata që programojnë algoritmin, atëherë nuk po shkojmë drejt së ardhmes. Po e lidhim të kaluarën me njëra-tjetrën. Nuk mund ta rregullosh një sistem të manipuluar duke e vendosur në cloud», tha Tabaku. «Në një vend ku 80 përqind e buxhetit kalon përmes kontratave publike dhe një e treta shpërndahet pa konkurrencë të vërtetë inteligjenca artificiale nuk do ta pastrojë korrupsionin. Thjesht do ta fshehë atë më mirë”, tha ajo.
Hej Siri, sa shpejt mund të anëtarësohemi në BE?
Shqipëria bëri bujë në vitin 2024 kur kryeministri njoftoi se inteligjenca artificiale po përdorej për ta ndihmuar Shqipërinë në rrugën e saj drejt anëtarësimit në Bashkimin Evropian.
Pas hapjes zyrtare të negociatave në vitin 2022, vendi filloi të përafrohej me acquis të BE-së, që përfshin rreth një çerek milioni faqesh me ligje, rregulla dhe standarde. Me fitoren dërrmuese të Ramës në zgjedhjet e përgjithshme të vitit 2025 me një kandidaturë që trumbetonte anëtarësimin në BE deri në vitin 2030, gara për të përfunduar punën ka filluar.
Ideja është që inteligjenca artificiale të kujdeset për përkthimin dhe më pas të bëjë punën e vështirë të identifikimit të divergjencave në ligjet kombëtare dhe të BE-së hera e parë që është përdorur në procesin e anëtarësimit në BE. Shqipëria ka krijuar partneritet me Mira Muratin, ish-drejtoreshën kryesore të teknologjisë së OpenAI dhe krijuesen e ChatGPT, e cila ka lindur në jug të Shqipërisë.
“Ne kontaktuam me të javën e parë pas lançimit të ChatGPT, kur u njoftuam për ekzistencën e tij”, tha Rama. Falë këtij bashkëpunimi, “negociatat me BE-në po zhvillohen me ndihmën e inteligjencës artificiale”, tha kryeministri.
Rama vuri në dukje se Kroacisë, të cilën ai tha se shkëlqeu në integrimin në BE, iu deshën shtatë vjet për të përfunduar procesin ndërsa Shqipëria synon ta bëjë këtë brenda pesë vitesh, duke përfunduar dokumentacionin deri në vitin 2027. Odeta Barbullushi, një ish-këshilltare e Ramës për integrimin në BE dhe profesoreshë në Kolegjin e Evropës në Tiranë, u pajtua se vëllimi i përgjithshëm i acquis të BE-së është i madh dhe numri i stafit të nevojshëm për ta përkthyer këtë në një mënyrë tradicionale do të ishte masiv.
Për detyrat e përkthimit teknik, tha ajo, inteligjenca artificiale mund të jetë e dobishme dhe të përshpejtojë vërtet” procesin. Por ajo shtoi se nuk mund ta bëjë të gjithë punën.
“Procesi i miratimit dhe përafrimit aktual me acquis të BE-së është në thelb një proces politik dhe si i tillë, ka nevojë për mbikëqyrje politike dhe orientim politik”, tha Barbullushi.
Kompania e Ramës dhe Muratit, Thinking Machines, nuk iu përgjigj kërkesës për koment.
Nëpunës publikë virtualë dhe udhëheqës të vegjël
Shtytja e inteligjencës artificiale vjen në një kohë kur Shqipëria ka një fokus më të gjerë në dixhitalizimin e saj. Rama njoftoi në korrik se dëshiron që vendi të jetë pa para në dorë deri në vitin 2030, duke kaluar në pagesa vetëm dixhitale. Vendi gjithashtu kohët e fundit ka zhvendosur 95 përqind të të gjitha shërbimeve për qytetarët në internet përmes një portali të quajtur e-Albania.
Pasi hyjnë në platformë, përdoruesit përshëndeten nga një “nëpunës publik virtual” i gëzuar me anë të inteligjencës artificiale që i ndihmon ata të paraqesin dokumente tatimore, të shkarkojnë certifikata lindjeje dhe të aplikojnë për licenca dhe leje.
Ndërsa disa sulme kibernetike nga Irani kanë goditur platformën dhe disa qytetarë të moshuar kanë pasur vështirësi ta përballojnë atë, Rama thotë se ajo ka menaxhuar rreth 49 milionë transaksione në pesë vjet, duke kursyer më shumë se 600 milionë euro për 2.4 milionë shqiptarë në vend dhe 2.8 milionë në diasporë. Por inteligjenca artificiale nuk po përdoret vetëm për qëllime praktike në Shqipëri.
Në maj, rreth 47 krerë shtetesh dhe qeverish nga e gjithë Evropa mbërritën në Tiranë për samitin e Komunitetit Politik Evropian dhe u argëtuan duke parë një video gati dy-minutëshe që i uronte mirëseardhjen në vend në gjuhën e tyre amtare. Por kjo ishte një video me një ndryshim të veçantë. Duke përdorur inteligjencën artificiale, qeveria shqiptare kishte gjeneruar një version elektronik foshnje të secilit udhëheqës, i cili fliste me zërin e një fëmije në gjuhën e tyre amtare.
“Benvenuti në Shqipëri”, tha vogëlushja Giorgia Meloni në italisht.
“Dobrodošli u Albaniju”, tha foshnja Aleksandar Vuçiq në serbisht.
Disa anëtarë të audiencës buzëqeshën dhe qeshën, ndërsa të tjerë mbetën me fytyra të mpira. Mediat ndërkombëtare u magjepsën nga përdorimi i çuditshëm i inteligjencës artificiale në një ngjarje zyrtare. Por përtej gjërave argëtuese dhe të errëta, nuk është e qartë nëse Shqipëria ka kapacitetin e duhur për të ndërmarrë këtë hap. Gerond Taçi, një ekspert vendas i inteligjencës artificiale, tha se vendit i mungojnë ekspertiza, njerëzit, njohuritë, qendrat e të dhënave dhe paratë.
Zbatimi i një teknologjie të tillë do të kërkojë gjithashtu një plan hap pas hapi me kontrolle dhe ndryshime ligjore të përshtatshme, për të mos përmendur një plan për rimëkëmbjen nga fatkeqësitë. Por nuk ka rrugë tjetër. Përshtatja duhet të ecë përpara dhe populli shqiptar duhet të jetë i vetëdijshëm për këtë dhe të jetë gati për tranzicionin”, tha Taçi.
