Nga Avokat Arenc Berati
Reforma në drejtësi u prezantua si një ndër projektet më madhore të tranzicionit shqiptar. Synimi ishte i qartë: ndërtimi i një sistemi gjyqësor të pavarur, efikas dhe të pakorruptuar, që garanton të drejtat dhe liritë themelore të qytetarëve. Por sot, disa vite pas fillimit të saj, panorama që po shfaqet është shumë më komplekse dhe shqetësuese.
Në vend që të forcojë shtetin e së drejtës, në shumë raste reforma është kthyer në një mekanizëm që po dobëson kontrollin mbi pushtetin gjyqësor dhe po godet rolin e avokatit – një nga shtyllat themelore të çdo procesi të drejtë.
Arrestimi i një avokati: simptomë e një drejtësie që devijon
Rasti i fundit është i rëndë dhe domethënës: një avokat u arrestua sepse konstatoi falsifikim provash nga prokuroria dhe gjykata. Në një shtet të së drejtës, një akuzë e tillë do të duhej të nxisë hetim të menjëhershëm ndaj atyre që dyshohen për manipulim. Por ndodhi e kundërta: u ndëshkua ai që zbuloi shkeljen.
Ky është një sinjal alarmi për çdo shoqëri demokratike. Kur një avokat dënohet sepse sfidon pushtetin dhe kërkon zbatimin e ligjit, drejtësia ndalon së qeni mjet për të mbrojtur qytetarin dhe kthehet në armë për ta shtypur atë. Ky është thelbi i një sistemi inkuizitor, ku e “vërteta” është ajo që thotë pushteti, jo ajo që zbulohet përmes një procesi të drejtë.
Magjistratët e rinj dhe fryma inkuizitore: një problem që po rritet
Një nga shtyllat e reformës ishte krijimi i një brezi të ri gjyqtarësh dhe prokurorësh. Por shumë prej tyre po dalin nga shkollat e magjistraturës me një mentalitet të rrezikshëm inkuizitor, ku efikasiteti i ndëshkimit vendoset përpara të drejtave të mbrojtjes.
Në këtë frymë:
- Avokati shihet jo si partner i procesit të drejtë, por si pengesë për “drejtësinë e shpejtë”.
- Prokuroria dhe gjykata shpesh veprojnë si një trup i vetëm kundër mbrojtjes, duke shkelur balancën kushtetuese të pushteteve.
- Procesi penal po largohet nga natyra e tij akuzatore, duke marrë trajta të një drejtësie ndëshkuese ku mbrojtja margjinalizohet.
Ky është një devijim i rrezikshëm nga parimet themelore të së drejtës moderne dhe e afron sistemin drejt një modeli të ngjashëm me atë të regjimeve autoritare.
Rikthimi i mendësisë komuniste: “Nuk duhen avokatët”
Në diktaturën komuniste, avokatët shpesh ishin të panevojshëm – sepse dënimi ishte i vendosur paraprakisht dhe gjyqi ishte vetëm një formalitet. Sot, kur një avokat arrestohet sepse denoncon falsifikim provash, po rikthehet pikërisht kjo logjikë: “shteti ka gjithmonë të drejtë” dhe kush e sfidon, ndëshkohet.
Ky rikthim i fshehur i mendësisë totalitare nën petkun e “reformës” është ndër rreziqet më serioze për demokracinë dhe shtetin e së drejtës. Sepse një shoqëri që nuk pranon avokatin është një shoqëri që refuzon vetë idenë e drejtësisë së pavarur.
Avokati: mburoja e fundit e qytetarit
Në çdo demokraci funksionale, avokati nuk është vetëm përfaqësues i klientit – ai është garanci e procesit të drejtë, kundërpeshë ndaj pushtetit të shtetit, dhe zëri i individit përballë sistemit. Dobësimi i këtij roli është dobësim i të drejtave të njeriut vetë.
- Pa avokatë të lirë dhe të guximshëm, qytetarët janë të pambrojtur.
- Pa mbrojtje efektive, drejtësia është farsë.
- Pa drejtësi, liria bëhet vetëm një iluzion.
