Projektligji i ri për PPP-të dhe koncesionet është paraqitur për miratim në parlament, por ndërkohë grupet e interesit dhe Fondi Monetar Ndërkombëtar kanë dhënë një sërë vërejtjesh për paketën ligjore, e cila në vend që të përmirësojë kontratat problematike të PPP-ve, e përkeqëson situatën në disa raste.
Departamenti i Çështjeve Fiskale në FMN ka bërë një analizë të ndryshimeve në projektligj me rreth 22 vërejtje, nga të cilat shihet se në projektligjin e ri “mungon përmendja e tavanit vjetor për pagesat buxhetore për PPP-të (aktualisht 5% të të ardhurave)”. Në ligjin aktual, financimi vjetor i kontratave PPP nga buxheti nuk duhet më shumë se 5% e të ardhurave tatimore të vitit paraardhës. Në ndryshimet e reja ligjore, ky kufizim është i vlefshëm kryesisht për pushtetin vendor. Pavarësisht se deri më tani financimi i PPP-ve me fonde publike nuk e ka kaluar këtë prag, prania e tij në ligj ishte një garanci për të frenuar qeverinë dhe entet të rrisnin financimin nga taksat për kontratat koncesionare PPP.
FMN sugjeroi se ligji i ri duhet të kategorizojë rreziqet si kontraktuale apo të nënkuptuara, jo thjesht si direkte/indirekte. Gjithashtu kërkoi eliminimin e propozimeve të pakërkuara, pasi përbëjnë 80% të PPP-ve dhe rrisin rrezikun për vendimmarrje jo transparente. Fondi kërkoi të hiqet rimbursimi i studimeve të fizibilitetit për projektet e refuzuara, sepse krijon nxitje për shumë propozime pa cilësi.
Në kuadër të diskutimeve, FMN i ka rekomanduar qeverisë shqiptare një sërë masash të rrepta për reformimin e kuadrit ligjor dhe institucional të koncesioneve dhe partneriteteve publik-privat (PPP). Një nga rekomandimet kryesore është përfshirja e hershme dhe aktive e Ministrisë së Financave në të gjitha fazat e ciklit të projekteve PPP, që nga identifikimi dhe planifikimi, deri te vlerësimi i rrezikut dhe miratimi i kontratave. Kjo pritet të garantojë që projektet të jenë të përputhshme me strategjinë buxhetore dhe të minimizojnë ekspozimin fiskal të qeverisë.
Po ashtu, FMN i kërkon qeverisë të kategorizojë qartë rreziqet fiskale dhe të krijojë mekanizma më të fortë monitorimi për detyrimet afatgjata që rrjedhin nga kontratat koncesionare. Raportimi i detajuar dhe periodik mbi këto rreziqe konsiderohet i domosdoshëm për të siguruar një menaxhim të qëndrueshëm të financave publike.
Një tjetër pikë e rëndësishme e rekomandimeve është shmangia e konflikteve të interesit nga autoritetet kontraktuese dhe kufizimi i ndryshimeve në kontrata pas nënshkrimit. FMN argumenton se ndryshimet e shpeshta në kontrata krijojnë pasiguri dhe cenojnë besimin te proceset publike të prokurimit.
Në linjë me këto rekomandime, FMN kërkon gjithashtu që kuadri i ri ligjor të jetë i harmonizuar plotësisht me ligjin për Menaxhimin e Investimeve Publike dhe rregulloret buxhetore ekzistuese, duke vendosur kritere të qarta për përzgjedhjen e projekteve me rëndësi kombëtare.
Qeveria shqiptare ka shpallur tashmë nismën për hartimin e një projektligji të ri për PPP-të dhe koncesionet, që synon të eliminojë propozimet e pakërkuara, të forcojë analizën e kostove dhe përfitimeve dhe të rrisë transparencën në menaxhimin e fondeve publike. Por zbatimi i rekomandimeve të FMN-së do të jetë vendimtar për të shmangur skenarë ku PPP-të mund të kthehen në barrë për financat publike dhe për të siguruar një klimë më të favorshme për investime private siç ka ndodhur deri me tani.
Gjithashtu, FMN i dha “leksione gjuhe” qeverisë shqiptare, duke i kërkuar të mos përdorë në ligj termat “explicit” dhe “implicit”, të cilat nuk gjenden në terminologjinë e legjislacionit shqiptar, dhe në vend të tyre të përdorë “direkte” dhe “indirekte”.
Vërejtjet kryesore të FMN-së për projektligjin e ri të PPP-ve
- Mungesa e kufirit buxhetor 5% – Projektligji i ri nuk përmend më tavanin vjetor të pagesave buxhetore për PPP-të, i cili aktualisht është 5% e të ardhurave tatimore. Kjo krijon rrezik për tejkalim të detyrimeve fiskale.
- Rreziqet fiskale të paqartësuara – FMN kërkon që ligji të kategorizojë qartë rreziqet fiskale si kontraktuale ose të nënkuptuara, në vend të termave “explicit” dhe “implicit” të përdorur në projektligj.
- Propozimet e pakërkuara – Fondi rekomandon eliminimin e propozimeve të pakërkuara për PPP, pasi ato përbëjnë mbi 80% të kontratave aktuale dhe rrisin rrezikun për vendimmarrje jo transparente.
- Rimbursimi i studimeve – Kërkohet heqja e dispozitës që parashikon rimbursim për studimet e fizibilitetit për projektet që refuzohen. FMN argumenton se kjo nxit propozime të shumta me cilësi të ulët.
- Përfshirja e Ministrisë së Financave – Sugjerohet që Ministria e Financave të jetë e përfshirë në të gjitha fazat e ciklit të një PPP-je: që nga identifikimi i projektit, planifikimi, analiza e riskut, deri te miratimi dhe menaxhimi.
- Harmonizimi me ligjet ekzistuese – FMN kërkon që kuadri i ri ligjor të përputhet plotësisht me Ligjin për Menaxhimin e Investimeve Publike dhe me rregulloret buxhetore aktuale.
- Raportim më i detajuar – Kërkohet hartimi i një raporti vjetor të detajuar mbi rreziqet dhe detyrimet afatgjata që rrjedhin nga kontratat PPP, për të garantuar transparencë fiskale.
- Mekanizma monitorimi – FMN kërkon të forcohen mekanizmat për monitorimin e detyrimeve afatgjata dhe për të siguruar kontroll më të mirë të ekspozimit fiskal.
- Analiza kosto-përfitim më e thelluar – Çdo projekt PPP duhet të kalojë në një proces të plotë vlerësimi të kostove, përfitimeve dhe rreziqeve, për të shmangur barrat e panevojshme për buxhetin.
- Transparenca në kontrata – Theksohet nevoja që kontratat dhe ndryshimet e tyre të publikohen në mënyrë të plotë, për të shmangur marrëveshje të fshehta dhe vendime arbitrare.
- Ndryshime të kufizuara pas nënshkrimit – FMN rekomandon që ndryshimet në kontratat PPP pas nënshkrimit të jenë të kufizuara dhe vetëm për arsye madhore, për të ruajtur stabilitetin e marrëveshjeve.
- Kriteret për përzgjedhjen e projekteve – Ligji i ri duhet të përcaktojë kriteret e qarta për përzgjedhjen e projekteve me rëndësi kombëtare, duke shmangur keqpërdorimin e fondeve publike.
- Rreziku i borxhit të fshehur – Mungesa e kufizimeve të qarta për financimin e PPP-ve mund të krijojë një borxh të fshehur që rrezikon stabilitetin fiskal në afatgjatë.
- Koordinimi institucional – FMN kërkon krijimin e një mekanizmi koordinues ndërmjet institucioneve që miratojnë dhe monitorojnë PPP-të, për të shmangur mbivendosjet dhe boshllëqet ligjore.
- Raportimi periodik në Kuvend – Ministria e Financave duhet të paraqesë çdo vit në Kuvend një raport të detajuar për të gjitha kontratat PPP dhe ndikimin e tyre në buxhetin e shtetit.
- Shmangia e konfliktit të interesit – FMN thekson nevojën që autoritetet kontraktuese të kenë rregulla të qarta për menaxhimin e konflikteve të interesit në të gjitha fazat e projektit.
- Vlerësimi i ndikimit makroekonomik – Kërkohet që çdo projekt PPP të shoqërohet me një analizë të ndikimit makroekonomik për të parë efektet e tij në PBB, punësim dhe stabilitet fiskal.
- Menaxhimi i garancive qeveritare – FMN rekomandon rregulla më të rrepta për lëshimin dhe menaxhimin e garancive financiare për PPP-të, për të shmangur detyrime të paparashikuara.
- Përmirësimi i procesit të tenderimit – Duhet të ketë rregulla më të qarta dhe garanci për konkurrencë reale në proceset e tenderimit për PPP-të, duke shmangur praktikat monopoliste.
- Ndalimi i kontratave të dyfishta – FMN rekomandon që autoritetet kontraktuese të ndalojnë praktikën e kontratave paralele që krijojnë detyrime shtesë për shtetin.
- Standardizimi i kontratave – Sugjerohet hartimi i një modeli standard të kontratave PPP, i cili të garantojë kushte të barabarta dhe të shmangë favorizimet individuale.
- Përdorimi i termave ligjorë të unifikuar – FMN kërkon që ligji të përdorë terminologji të qartë në shqip, duke zëvendësuar termat e huazuar si “explicit” dhe “implicit” me “direkte” dhe “indirekte”, për të shmangur konfuzionin ligjor./Monitor
