Në raportin e ri mbi Shtetin e së Drejtës, Komisioni Europian nuk evidenton drejtpërdrejt çështje të lidhura me ekonominë, por shqyrton disa fusha kyçe që ndikojnë ndjeshëm në klimën e të bërit biznes për kompanitë dhe sipërmarrësit në Serbi.
Një prej fushave të veçuara është prokurimi publik. Është theksuar se përjashtimet nga Ligji për Prokurimin Publik vazhdojnë të përdoren gjerësisht. “Kjo shmang zbatimin e ligjit dhe mekanizmat e mbikëqyrjes janë të pamjaftueshëm”, – thuhet në raport.
Komisioni vëren se në vitin 2023, vlera e prokurimeve të përjashtuara nga ligji ishte pothuajse e barabartë me vlerën e kontratave të përfunduara nëpërmjet procedurave të rregullta, duke “minuar efektivitetin e ligjit”.
Një tjetër sfidë madhore është përdorimi i përjashtimeve ligjore në kuadër të marrëveshjeve ndërqeveritare.
“Mbikëqyrja e procedurave të prokurimit publik ka dobësi, që mund të çojnë në mungesë llogaridhënieje për shkeljet. Edhe pse Kodi Penal përfshin një vepër specifike për abuzim në prokurim publik, dënimet janë të rralla.
Në vitin 2024, Institucioni Suprem i Auditimit zbuloi parregullsi në 21.2% të vlerës totale të kontratave të audituara të prokurimit publik”, thuhet në raport.
Pse ka rëndësi ky raport për ekonominë
Duke analizuar kuadrin kundër korrupsionit si një faktor me ndikim të madh në sektorin e biznesit, Komisioni Europian vëren se perceptimi mes ekspertëve, qytetarëve dhe bizneseve është se korrupsioni në sektorin publik mbetet i lartë.
Ai i referohet Indeksit të Perceptimit të Korrupsionit për vitin 2024 të publikuar nga Transparency International, ku Serbia, me një rezultat prej 35 nga 100, renditet në vendin e 105-të në nivel global.
“Ky perceptim ka mbetur relativisht i qëndrueshëm në pesë vitet e fundit, edhe pse është rezultati më i ulët i regjistruar ndonjëherë për Serbinë.
Eurobarometri Special i 2025 mbi korrupsionin tregon se 85% e të anketuarve besojnë se korrupsioni është i përhapur në vendin e tyre (mesatarja e BE-së është 69%), ndërsa 31% raportojnë se janë ndikuar personalisht nga korrupsioni në jetën e përditshme (mesatarja e BE-së 30%)” thuhet në raportin e KE-së.
Në mesin e bizneseve, 84% besojnë se korrupsioni është i përhapur (mesatarja e BE-së 63%) dhe 53% thonë se korrupsioni është një pengesë për të bërë biznes (mesatarja e BE-së 35%).
Më tej, vetëm 26% e të anketuarve besojnë se ka mjaft dënime të suksesshme për të frenuar sjelljet korruptive (mesatarja e BE-së 36%), dhe 47% e kompanive mendojnë se individët dhe bizneset, që kapen duke korruptuar zyrtarë të lartë ndëshkohen në mënyrën e duhur (mesatarja e BE-së, 33%).
Komisioni Europian kujton se Strategjia Kombëtare Kundër Korrupsionit e Serbisë për periudhën 2024–2028 u miratua në korrik të vitit të kaluar, së bashku me planin përkatës të veprimit.
Raporti thekson sektorë veçanërisht të ndjeshëm ndaj korrupsionit, përfshirë ata që lidhen drejtpërdrejt me ekonominë – tatimet, doganat, privatizimet dhe prokurimin publik – si dhe fusha ku sektori privat ka interesa të mëdha – shëndetësia, arsimi dhe qeverisja vendore.
Pasurimi i paligjshëm nuk është kriminalizuar
“Megjithatë, aktivitetet e përfshira në planin e veprimit janë më të kufizuara në krahasim me sfidat që identifikon strategjia dhe nuk përfshijnë plotësisht rekomandimet e GRECO-s
(Grupit të Shteteve kundër Korrupsionit, Group of States against Corruption), organit monitorues të KE-së i specializuar për luftën kundër korrupsionit, nga raundi i katërt dhe i pestë i vlerësimit”, thekson Komisioni.
Po ashtu, thuhet se duhen mekanizma të përshtatshëm koordinimi, burime buxhetore dhe një sistem efektiv monitorimi dhe vlerësimi për të siguruar zbatimin e duhur të strategjisë.
Në mënyrë të veçantë theksohet se “pasurimi i paligjshëm ende nuk është kriminalizuar”. Për më tepër, Serbia nuk është nënshkruese e Konventës Kundër Korrupsionit të Organizatës për Bashkëpunim dhe Zhvillim Ekonomik (OECD).
Përveç prokurimit publik, Komisioni Europian identifikon edhe fusha të tjera me rrezik të lartë korrupsioni, të cilat lidhen drejtpërdrejt me klimën e biznesit.
Këto përfshijnë ndërmarrjet shtetërore, koncesionet, procedurat e falimentimit, Partneritetet Publike-Private dhe sektorin e kujdesit shëndetësor.
A mund të ndikojë sektori i biznesit në ligje?
Një nga mënyrat më të rëndësishme përmes së cilës komuniteti i biznesit mund të ndihmojë në krijimin e një mjedisi më të favorshëm është pjesëmarrja në procesin legjislativ.
Megjithatë, Komisioni Europian vëren se procesi i konsultimeve publike ka ende nevojë për përmirësim.
“Përqindja e projektligjeve që kaluan në konsultime publike u rrit pak, nga 52.9% në vitin 2023 në 58.3% në vitin 2024. Në të njëjtën kohë, përqindja e akteve nënligjore që i nënshtrohen detyrimisht konsultimeve publike, por për të cilat janë kryer konsultime, ra pak nga 31% në 2023 në 29.7% në 2024”, thuhet në raport.
Një dobësi thelbësore në këtë fushë është mungesa e publikimit sistematik të rezultateve të konsultimeve.
“Organizatat e shoqërisë civile vazhdojnë të theksojnë se koha e dhënë për konsultime është e pamjaftueshme dhe se komentet e tyre për projektligjet me interes publik rrallëherë merren në konsideratë.
Ende nuk ka një organ qendror përgjegjës për mbikëqyrjen e cilësisë së konsultimeve publike”, thuhet në raportin për Shtetin e së Drejtës 2025 për Serbinë.
Raporti shton gjithashtu se në fazën e mëvonshme të procesit legjislativ (miratimi në Parlament), praktika e grupimit të një numri të madh nismash të ndryshme në një të vetme ka vazhduar. Kjo ka penguar debatin e detajuar dhe mbikëqyrjen efektive.
KE kujton një shembull nga nëntori 2024, kur 68 pika, përfshirë buxhetin për vitin 2025, u trajtuan si një pikë e vetme dhe u miratuan pa asnjë debat.
Besimi?
Raporti thekson se më shumë se gjysma e kompanive të anketuara në Serbi shprehin besim në efektivitetin e mbrojtjes së investimeve. “57% e kompanive janë shumë ose mjaft të bindura se investimet mbrohen nga ligji dhe gjykatat” thuhet në dokument.
Për sa i përket prokurimit publik, 32% besojnë se pavarësia e Komisionit të Republikës për Mbrojtjen e të Drejtave në Procedurat e Prokurimit Publik është “mjaft e mirë” ose “shumë e mirë”.
Një mendim i ngjashëm shprehet nga 33% edhe për punën e Komisionit për Mbrojtjen e Konkurrencës.
“Perceptimi për pavarësinë e pushtetit gjyqësor në Serbi mbetet i ulët, si në mesin e publikut të gjerë ashtu edhe në mesin e kompanive. Në vitin 2025, gjithsej 30% e popullsisë dhe 36% e kompanive e konsiderojnë nivelin e pavarësisë gjyqësore si ‘mjaft i mirë’ ose ‘shumë i mirë’.
Perceptimi i publikut për pavarësinë gjyqësore është përkeqësuar krahasuar me vitin 2024 (36%), ndërsa në mesin e kompanive ka pasur një përmirësim të lehtë nga 34% në 2024” përfundon Komisioni Europian. / Forbes Serbia
