39 vite më parë, më 26 prill 1986, Europa u përball me një nga katastrofat më të mëdha: shpërthimin e centralit bërthamor në Çernobil. Ky aksident ‘shkundi’ botën, por sot duket si një kapitull i harruar i historisë.
Fizikanti Rustem Paci e ka vizituar Çernobilin në vitin 2004 gjatë një misioni trajnimi. Në emisionin “Aldo Morning Show” ai shpjegon se energjia bërthamore është nga më të pastrat sepse ndotja ambientale është shumë e vogël, me përjashtim të mbetjeve që krijohen nga materiali bërthamor.
Katastrofa në Çernobil bën thirrje për një kujdes në lidhje me mënyrën si energjia bërthamore shfrytëzohet, shpjegon ai. Një gabim teknik i uljes së fuqisë së reaktorit, një gabim teknik rreth orës 2 të mëngjesit shkaktoi daljen e një sasie të materialit bërthamor (rreth 3-5%), kurse pjesa tjetër ka mbetur brenda sarkofagut. Por cilat janë pasojat që ka lënë pas Çernobili ende sot?
Rustem Paci: Në përgjithësi, koncepti i energjisë bërthamore është që bërthamat më të mëdha ndahen në bërthama më të vogla dhe ato prodhojnë energji. Në këto bërthama të vogla, elementët kryesorë që kanë dalë kanë qenë stroncium, cezium, jod. Jodi është një nga ata elementë radioaktivë i cili vendoset në gjëndrën tiroide dhe ka një kohë gjysmë zbërthimi fatmirësisht 8 ditë, jo siç është stronciumi dhe ceziumi që është 29-30 vjet. Megjithëse sot ka kaluar, 30, vetëm gjysma e tij është zbërthyer. Problemet kryesore që vijnë nga dalja e lëndës bërthamore në mjedis është që kjo lëndë më tej do të mbivendoset në sipërfaqen e tokës në të gjithë zonën e gjelbër rreth e përqark dhe zinxhiri ushqimor fillon pikërisht nëpërmjet këtyre elementëve dhe kjo bën që njeriu të jetë i ekspozuar ndaj këtyre rrezatimeve, por edhe në mënyrë të drejtpërdrejtë. Procesi nuk është shumë i thjeshtë. Sot e kësaj dite pranë centralit bërthamor në Çernobil është zona e kufizuar, zona e izoluar ku nuk lejohet publiku, janë krijuar disa shtigje në të cialt niveli i rrezatimit është pothuaj natyral dhe është kthyer në një atraksion turistik, ndërkohë që qyteti i Pripyat, të cilin unë kam pasur rast ta shoh, është kthyer nëë një qytet fantzmë ku gjithçka ka ngelur siç ka qenë në vitin ’86 sepse brenda 35 orëve të para, 50 mijë banorë të Pripyat u zhvendsën dhe një pjesë e zonave të Çernigovit, Çernobilit ikën dhe gjatë kohës që unë kam qenë atje ne kemi ndenjur në një zonë më të largët, Slavutic, ku për të shkuar në Çernobil, duhet të kalonim në kufirin bjellorus dhe përsëri në atë ukrainas. Sigurisht që ka zona që akoma niveli i radioaktivitetit është i lartë.
Aldo: Po thua edhe tani?
Rustem Paci: Edhe tani, siç është për shembull ai që njihet me termin Pylli i Kuq ku në kohën që kam qenë unë në vitin 2005, niveli i rrezatimit ishte rreth 10 milizivert në orë.
Aldo: Domethënë shumë?
Rustem Paci: Shumë, normalisht niveli për publikun në Shqipëri është 1 milizivert në vit, atje ishte në orë 10. Normalisht njeriu nga natyra, edhe këtu ku po flasim marrim rreth 2.4-2.6 milizivert në vit. Pra jetojmë në një botë radioaktive, por rrezatimet artificiale kufizohen në jo më shumë se 1 milizivert në vit.
Fizikanti shpjegon edhe keqkuptimet për ndikimin në Shqipëri. Fatmirësisht për vendin tonë, reja radioaktive ka qenë e drejtuar nga veriu dhe largësia me centralin ka bërë që të mos ndikonte drejtpërdrejt.
Rustem Paci: Shqipëria ka një distancë shumë të madhe me Çernobilin. Aktualisht, plani i emergjencave të Shqipërisë merr në konsideratë dy centrale. Niveli i radioakitvitetit që mbërriti në atë kohë nëpërmjet resë është shumë i ulët dhe ne nuk mund të flasim për efekte të drejtpërdrejta të Çernobilit në Shqipëri. Megjithatë, edhe kur ndodhi akisdenti i Fukushimës, në Shqipëri filluan të kërkojnë tabletat e jodit, të gjejmë jod me qëllim që ta përdorim se është mbrojtës. Jodi faktikisht nuk ështëë një mbrojtës kundrejt rrezatimit, por gjëndra tiroide duke marrë jod nga jashtë, mbushet plot me jod dhe nuk thith më tej jodin radioaktiv, por kjo është vetëm për një zonë rreth e përqark centralit bërthamor, nuk bëhet fjalë për zona siç është Shqipëria dhe në planet e emergjencave është e përcaktuar qartë se kush duhet t’i marrë dhe këto jode, njerëzit e atyre zonave i kanë nëpër shtëpitë e tyre.Ndërsa për sa u përket mbylljes së dritareve, zhvendosjeve, njerëzit në përgjithësi keqinterpretojnë ato elementë të cilat lidhen me sigurinë në rast aksidenti bërthamor dhe kjo nuk ka lidhje me vende siç është Shqipëria sepse distanca ka qenë aq e madhe sa nuk mund të diskutohet për kontaminime dhe nivele. Megjithatë gjurmë janë gjetur, por jo elementë të cilat mund të komplikonin jetën dhe cilësinë e jetës në Shqipëri.
