Prej dhjetorit 2023, Korporata e Investimeve Shqiptare (KISH), krijuar nga qeveria për të zhvilluar pronat publike në bashkëpunim me sektorin privat, ka hapur të paktën tetë thirrje.
Një kompleks zyrash qeveritare, një park teknologjik, një qendër panairesh, një park kushtuar tolerancës fetare, biblioteka kombëtare dhe stadiumi “Selman Stërmasi” u janë ofruar privatëve, të cilëve u premtohet lehtësi në sipërmarrje ose mundësi për të ndërtuar kulla.
Qeveria i ka propaganduar këto nisma si “frymëzuese për zhvillimin”, por ato po shoqërohen me një mori pikëpyetjesh mbi transparencën e procedurave të ndjekura dhe përfitimet reale të qytetarëve.
“Terr informativ, në pritje të investitorëve”
Nga tetë objekte kryesore të prezantuara për zhvillim, Korporata nuk ka hapur thirrje për investitorë për dy prej tyre: Expo Albania (qendra e panaireve në Farkë) dhe Durana Tech Park (parku teknologjik në Xhafzotaj). Madje parku Durana nuk ka as projekt arkitektonik.
Expo Albania u prezantua si ide në dhjetor 2023. Pesë muaj më vonë u shpall projekti arkitektonik. Që atëherë nuk ka informacion se çfarë është bërë me këtë thirrje dhe nëse ka pasur interes nga investitorë privatë.
Parku Durana u prezantua si ide në prill 2024, por nuk ka ende konkurs projekti. Parku parashikohet të shtrihet në 26 hektarë në Xhafzotaj dhe mendohet të kushtojë 18 milionë euro, por ndodhet ende në fazën e parë.
Thirrjet për pranimin e bizneseve, që do ta shfrytëzojnë parkun Durana u shtynë të paktën tre herë.
Deri më sot investitorët e thithur nga Korporata nuk janë parë gjëkundi. Ata jo vetëm që nuk janë të huaj, por as shqiptarë. Megjithatë qeveria ka qenë mjaftueshëm bujare për të ofruar shuma të konsiderueshme si shpërblime për konkurset arkitektonike të këtyre thirrjeve.
Dy çift-konkurset për zhvillimin e zyrave qeveritare dhe agjencive të pronave në këmbim të dy kullave për investitorët privatë shpërblyen me 280,000 euro shtatë ekipet arkitekturore finaliste.
Projekti i Expo Albania shpërbleu me 160,000 euro katër finalistët. Një shpërblim të ngjashëm për finalistët parashikon edhe konkursi për Parkun e Besimit në Petrelë. Ndërsa për projektimin e kullës te ish-vilat gjermane (parashikuar për t’iu dhënë privatit në këmbim të ndërtimit të bibliotekës kombëtare), qeveria ka planifikuar 20,000 euro kompensim për secilin ekip finalist.
Promovimi i konkurseve për ide arkitekturore ka qenë një praktikë pozitive, por qeveria dhe Korporata nuk kanë publikuar ndonjë analizë financiare që të justifikojë përdorimin e këtyre fondeve.
Në letër janë rreth gjysmë-milion euro shpenzime vetëm për konkurset e koncept-ideve arkitektonike. Por në një përgjigje për Citizens, nga ana e saj, Korporata pretendon se “të gjitha fondet […] do të përballohen nga partneri privat i zgjedhur dhe nuk janë kosto për Korporatën”.
Duke qenë se shumica e këtyre konkurseve po dështojnë të gjejnë investitorë të interesuar, pyetja mbetet: Kush do t’i mbulojë faturat?
Zyrtarisht është njohur për publikun përbërja e jurive për çift-konkurset arkitektonike dhe projektin Expo Albania. Në përbërjen e tyre (krahas dhjetë arkitektëve dhe urbanistëve të huaj) ka qenë Kryeministri Edi Rama, ministri Blendi Gonxhja, kryebashkiaku i Tiranës Erion Veliaj, drejtuesja e Korporatës Elira Kokona dhe drejtorja e AZHT-së Adelajda Roka.
Nuk ka informacion kush është juria për Parkun e Besimit, apo për Rijetëzimin e Stadiumit Selman Stërmasi, për këtë të fundit janë përzgjedhur pesë ekipet finaliste të koncept-idesë arkitektonike dhe fituesi pritet të bëhet publik më 4 prill.
Sipas dokumenteve të thirrjeve juritë duhet të kenë të paktën 7 anëtarë, ekspertë vendas dhe të huaj, përbërja e së cilëve duhet njoftuar në web-faqen e Korporatës “jo më vonë se një javë përpara konkursit” ku parashikohet të botohen edhe jetëshkrimet e shkurtra të tyre.
Korporata nuk ka botuar asnjë informacion në këtë pikë duke treguar se i jep llogari vetëm qeverisë. Madje edhe pas një kërkese me shkrim të Citizens.al për t’u njohur me të gjithë anëtarët e komisioneve të vlerësimit, Korporata u përgjigj përgjithshëm pa dhënë emra.
“Në përbërje të tyre ka specialistë të fushave të ndryshme, përfaqësues të KISH dhe të institucioneve të tjera me të cilët KISH bashkëpunon, me eksperiencë në investimet e këtij lloji dhe vlerësimin e aplikimeve,” ishte përgjigja.
Thirrjet e pasuksesshme për të thithur investitorë
Përveç studiove të arkitekturës, asnjë nga thirrjet e deritanishme nuk ka tërhequr investitorë të huaj. Madje nga të gjitha thirrjet vetëm një rezulton realisht me interes edhe nga sipërmarrësit vendas.
Nga një shqyrtim i Citizens.al rezulton se thirrja e vetme “duo për projekt-propozim dhe investim”, (Rijetëzimi i stadiumit Selman Stërmasi) është gara që ka ecur pa shtyrje dhe me oferta konkrete.
Thirrja për Selman Stërmasin, e hapur në dhjetor, kaloi pa shtyrje me klasifikimin e 5 ekipeve arkitetkurore dhe të investitorëve potencialë. Fituesi pritet të shpallet më 4 prill në një event në Pallatin e Kongreseve.
Në garë janë emra studiosh të njohura ndërkombëtare arkitekture krah sipërmarrësve vendas si Behar Çukaj (Bolv Oil), Gentian Sula (AgiKons), apo dhe Esat Noka (Ales Construction).
Për thirrjet e tjera mund të themi se ka pasur dështime. Ndërkohë mbetet e paqartë se përse qeveria dhe Korporata po vijojnë të riciklojnë procedurat pavarësisht të njëjtit rezultat.
Në të paktën dhjetë raste Korporata shtyu afatet kohore ndërsa në dy raste të tjera vendosi të anulojë garën për mungesë ofertash.
Parku Durana ka parë fazën e parë të thirrjes për përdorues të shtyhet nga dhjetori, në janar, shkurt e më pas në mars. Një event, i parashikuar për t’u mbajtur më 2 prill te Piramida, pritet të prezantojë sipërmarrjet që do të shfrytëzojnë parkun (kur të ndërtohet, afat nuk ka).
Një nga çift-konkurset, ai për zyrat e agjencive të pronave dhe kullës Lift Tower (parashikuar për t’u ndërtuar te ish-Instituti i Ndërtimeve), pa t’i shtyheshin afatet tre herë gjatë janarit.
Korporata vlerësoi ofertat e sipërmarrësve Artan, Adrian dhe Genci Dulakut (Edil-Al) dhe DK Construction (nuk rezulton ndonjë kompani me këtë emër në QKB). Por deri në fund të muajit shkurt ata nuk finalizuan propozime konkrete.
Pavarësisht këtij përfundimi, Korporata rihapi garën nga e para më 4 mars, me afat për fazën e parë datën 17 prill.
Ngjashëm u veprua dhe për Bibliotekën Kombëtare, projekti i së cilës (XavierDe Geyter & iRI) pasi mbeti katër vite në harresë u ripropozua nga Korporata me ofertën që privatit t’i jepet mundësi që në këmbim të ndërtojë kullë në zonën e ish-vilave gjermane.
Thirrja e hapur nga Korporata u shty dy herë në shkurt dhe mars e më pas u anulua për mungesë ofertash. Më 21 mars Korporata e rihapi sërish fazën e parë me afat datën 7 prill.
Çift-konkursi tjetër, ai për ndërtimin e zyrave qeveritare te Komuna e Parisit në këmbim të lejes për kullën Void Tower (te ish-ATSH-ja), u shty dy herë gjatë janarit, më pas fitues paraprak u shpall kompania Aiba, oferta e së cilës u vlerësua me 1.1% më shumë se ajo e Progeen. Kjo e fundit kishte kohë për t’u ankuar deri më 3 mars. Aktualisht nuk ka asnjë njoftim për finalizim të një kontrate për zhvillimin e këtij projekti.
Nëse projektet e Korporatës po dështojnë të gjejnë investitorë, pse vazhdohet njësoj me thirrjet? Cilat ishin arsyet se pse nuk pati aplikime? A ishin kriteret joreale apo propozimet jo-bindëse?
“Korporata gjykon se kriteret e vendosura nuk ishin arsye për mosparaqitjen e ofertave pasi të gjitha kriteret ishin të njohura që në fazën e aplikimit. Për këtë arsye u vendos të mos ndryshohen kriteret, por të bëhen disa ndryshime në dokumentacionin e kërkuar të kualifikimit me qëllim lehtësimin e procedurës për aplikantët,” tha KISH për Citizens, pa dhënë detaje konkrete.
Një shqetësim i madh është transformimi i hapësirave publike në prona të dedikuara ekskluzivisht për interesa private. Për shembull, në zonën ku dikur ndodheshin vilat gjermane do të ngrihet një kullë (rreth 25-katëshe) në këmbim të ndërtimit të bibliotekës të ish-Garda.
Ndërsa një bibliotekë e re është një projekt i nevojshëm, përse shteti duhet të privohet nga një hapësirë publike strategjike për ta financuar atë? Pa kaluar në një konsultim publik, apo dhe në një proces transparent sa i takon diskutimeve me urbanistë dhe ekspertë të zhvillimit, qeveria e ka kaluar këtë si “variant zhvillimi”.
E njëjta logjikë po ndjek edhe rezidencat qeveritare në Vlorë dhe Velipojë, të cilat do të jepen për zhvillime private. Thirrja me afat 17 marsin, nuk është shoqëruar me asnjë njoftim nga Korporata nëse ka pasur oferta apo vlerësime pozitive.
Ideja e zhvillimit të rezidencave qeveritare i hap rrugën përfitimeve të sektorit privat, por edhe në këtë rast nuk ka pasur asnjë transparencë dhe garanci nëse sigurohet që publiku do të ketë një kthim të drejtëpërdrejtë të investimit.
/ Erblin Vukaj / Citizens.al
Cilat janë pronat publike dhe vilat qeveritare që do t’i “falen” privatit për kulla dhe hotele
Ndërtimi i kullave në pronat shtetërore, cilat janë kompanitë që kaluan fazën e parë
Godinat e ministrive do të kthehen në kulla? Rama njofton ngritjen e kompleksit qeveritar
Në pronat e institucioneve publike do ndërtohen kulla, zbulohen projektet e para
