Nga Il Foglio
Çfarë e lidh dhe e ndan Shqipërinë dhe Italinë?
Supozohej të ishte një “Guantanamo e re”, një “deportim masiv” apo “një marrëveshje historike”, një “model për të gjithë Bashkimin Evropian” – por, më shumë se një vit pas nënshkrimit, pakti Itali-Shqipëri për emigrantët nuk është as tmerr dhe as mrekulli – është pikëpyetje.
Në dy qendrat e ndërtuara në Shëngjin dhe Gjadër, në veri të vendit, ka vetëm qen endacakë, të mbledhur nga agjentët italianë, të cilët qëndrojnë në detyrë, kur nuk qarkullojnë si turistë, “sepse nuk kemi çfarë të bëjmë këtu”, kanë thënë ata për kamerat e fshehta të emisionit shqiptar “Piranjat”.
Pakti mes Giorgia Melonit dhe Edi Ramës është pezulluar efektivisht, duke pritur që gjyqtarët e Gjykatës Evropiane të vendosin nëse magjistratët italianë kanë të drejtë që thonë se marrëveshja e nënshkruar në Romë më 6 nëntor 2023 bie ndesh me ligjin komunitar apo jo. Në këtë harresë, Shqipëria është bërë sërish “motra” e Italisë. Emri i saj flitet çdo ditë. E majta është e kënaqur me “dështimin” e projektit “neokolonial” të mazhorancës. E djathta, megjithatë, është e bindur se do të realizohet. “Unë nuk ndërmarr nisma që nuk mendoj se mund t’i mbaj”, tha Giorgia Meloni.
Domenico Modugno tha se si djalë ka pasur rezistencë të madhe në ujë. “U hodha në det dhe vazhdova të notoja derisa, në një moment të caktuar, nuk mund të shihja më bregdetin pulian; dhe më pas vazhdova, derisa pashë bregdetin e Shqipërisë ”. Uji blu, është një element thelbësor në fatin e dy vendeve. “Rripi i detit që ndan Italinë dhe Shqipërinë i shërben shumë mirë jo ndarjes, por bashkimit të tyre”, shkruan Indro Montanelli në një libër shumë të rrallë, ‘Shqipëria një e një mijë’, rezultat i një udhëtimi që zgjati mbi tre muaj, nga fundi i vitit 1938 deri në fillim të vitit 1939, në prag të pushtimit fashist. “Është gjeografia ajo që është përgjegjëse për përcaktimin e çdo populli si miq dhe armiq të tij. Tani gjeografia e Adriatikut është e tillë që Italia dhe Shqipëria duhet të bazojnë në mënyrë të pashmangshme marrëdhëniet e tyre në një plan interesash të përbashkëta”.
Që atëherë, ideja se Shqipëria i ngjan një cope jashtë vendit të Italisë, dhe jo një shteti të huaj. Kështu mendon kryeministri socialist Edi Rama kur deklaron se “Shqipëria ndihet pjesë e Italisë”. Arkitekti Stefano Boeri, i thirrur për të hartuar masterplanin e ri të Tiranës, të nënshkruar në vitin 2017, është i bindur për këtë: “Shqipëria është një pjesë e Italisë përtej Adriatikut”.
Por kështu mendonte edhe Galeazzo Ciano, Ministër i Jashtëm i regjimit, dhëndër i Benito Musolinit , forca shtytëse e palodhur pas aneksimit fashist: “Ne e konsiderojmë Shqipërinë si çdo rajon tjetër të Italisë”. Gjatë konferencës për shtyp pas nënshkrimit të marrëveshjes me Edi Ramën, në Palazzo Chigi, Giorgia Meloni tha se Shqipëria, edhe pse zyrtarisht nuk është anëtare e Bashkimit Europian, në fakt sillet si e tillë. Për këtë arsye “Unë jam krenar që Italia ka qenë gjithmonë një nga vendet që mbështesin zgjerimin në Ballkanin Perëndimor”. Sipas Melonit, do të ishte e preferueshme të flitej për “ribashkimin” e Ballkanit Perëndimor me Evropën, sesa për hyrje të reja në BE, pasi ato tashmë janë “vende evropiane në të gjitha aspektet”. “Por ribashkimi,” kundërshtoi Lea Ypi , profesoreshë e filozofisë politike në London School of Economics, në Financial Times , “është një term ligjor”. Ai presupozon “rikonstituimin e një organi sovran të thyer më parë”, siç ishte rasti me ribashkimin gjerman pas vitit 1989.
Autorja e Libera – një kujtim në të cilin rrëfen fëmijërinë e saj në Shqipërinë komuniste, pastaj vitet e liberalizmit dhe kaosit pas rënies së komunizmit, më në fund mbërritja e saj në Romë për të studiuar në Sapienza – Ypi kujton se “teknikisht, e vetmja herë në historia në të cilën shteti shqiptar dhe ai italian i përkisnin të njëjtit juridiksion ishte nga viti 1939 deri në vitin 1943, kur Vittorio Emanuele III ishte zyrtarisht “Mbreti i Italisë dhe Shqipërisë”, pasi Pushtimi i Musolinit”. Në atë periudhë ndryshoi edhe flamuri shqiptar dhe në anët e shqiponjës me dy fytyra u ngritën dy fashat luftarake dhe solemne. Dhe ja çfarë qëndron – sipas Ypit – pas paktit Itali-Shqipëri: një ambicie e re pushtimi, një dëshirë e re për dominim. Por, para se të vërtetojë nëse ka të drejtë apo gabim, kush e kujton më atë të kaluar?
“Shqipëria do të bëhet italiane”, i shpalli Duçe Këshillit të Madh të Fashizmit më 30 nëntor 1938. “Nuk mund dhe nuk dua t’ju them ende se kur dhe si. Por do të jetë”. Pesë muaj më vonë, më 6 prill 1939, urdhri për të sulmuar. “Në orën 7.45 jemi në Durrës”, shënon në ditarin e tij Galeazzo Ciano. “Shfaqja është e bukur. Në port, të forta dhe solemne, janë anijet luftarake, ndërsa motobarkat, barkat dhe rimorkiatorët lëvizin në portin që mbajnë forcat zbarkuese”. Më pas ministri i Jashtëm mbërrin në Tiranë, pasi ka fluturuar mbi kolonën e kamionëve që marshonin drejt kryeqytetit dhe shkruan: “Nuk e mohoj që mua dhe të gjithëve më ka pushtuar një emocion i dhunshëm”.
Çiano e kishte përgatitur këtë moment për një kohë të gjatë, duke ndërtuar me zgjuarsi një plan për të nxjerrë jashtë veprimit Mbretin shqiptar, Zogun, i cili kishte qenë në dasmën e tij.
Por lufta vjen dhe shkatërron të gjitha planet. Ideja italiane për të përdorur Shqipërinë për të mbyllur detin Adriatik dhe për ta shndërruar atë në një mare nostrum dështoi pas sulmit ndaj Greqisë. Trupat italiane zmbrapsen. Faqet dramatike ndjekin njëra-tjetrën në ditarin e Cianos ndërsa vizatimi i tij thyhet. Derisa Musolini e largoi nga qeveria, pas shtatë vitesh në Ministrinë e Jashtme, duke i propozuar që të bëhej toger në Shqipëri. Një detyrë që Ciano e refuzon me përbuzje.
Kështu përfundon aventura shqiptare e Italisë. Për shumë vite, pas luftës, Shqipëria thjesht u zhduk nga mendja italiane. Për regjimin e Enver Hoxhës – thotë Giovanni Verga në librin e tij për diktatorin, Njeriu që nuk duhet të vdesë kurrë – Italia u bë një armik i dyfishtë: fajtore për të kaluarën e saj fashiste dhe për të pasur partinë më të madhe komuniste të Perëndimit. Një devijim që Radio Tirana nuk mungoi ta vinte në dukje në programet në gjuhën italiane që transmetonte në vendin tonë.
Më pas, në fund të vitit 1990, regjimi bie dhe Italia befas bëhet Amerikë. Kështu e ka titulluar Gianni Amelio filmin i cili tregon sesi toka jonë u bë toka e premtuar e shqiptarëve. Imazhi më i fuqishëm është padyshim ai i anijes tregtare Vlora. Mbërriti në Bari më 8 gusht 1991. Përparonte ngadalë, si në lëvizje të ngadaltë, sepse kishte 21 mijë njerëz të grumbulluar në bord. “I ngjan një tufe gjigante rrushi që lëviz në det,” shkruan Enrico Deaglio në analin e tij, Patria. “Kur mbërrin në port, në një ditë që premton të jetë shumë e nxehtë, nuk mund të gjesh fjalët e duhura për të përshkruar imazhet”.
Edhe pse Liga e Veriut propozon t’i shtyjë ata menjëherë në det, një mobilizim i jashtëzakonshëm nga qyteti i Barit mirëpret refugjatët. Ashtu siç kishte ndodhur tashmë në Brindizi, ku ata u hodhën për t’i dhënë strehim dhe mbrojtje.
Është ora 18.57 e datës 28 mars 1997, e Premte e Madhe, kur një anije e vogël patrulluese shqiptare e mbingarkuar me emigrantë, përplaset nga një korvetë e marinës italiane, Sibilla. Mbyten 81 persona, shpëtojnë 34. “Është pika më e ulët në historinë e paqes”, shkruan Goffredo Fofi.
Megjithatë, më 30 mars do të vijë një politikan. Është Silvio Berlusconi, kreu i opozitës. Ai mbërrin në bordin e një helikopteri nga Sardenja, ku po kalonte pushimet e Pashkëve. Takoni të mbijetuarit. Kur largohet prej andej, mes lotësh deklaron: “Do të doja që të gjithë italianët të kishin pasur takimin që kam pasur unë tani me këta njerëz që kanë humbur tre fëmijë, që kanë humbur gratë, që shpresonin të vinin këtu për të gjetur një vend të lirë. Kërkoj falje”.
Sot Meloni synon të zhvendosë emigrantët e rinj dhe opozita ka ngritur barrikadat. Por e majta dhe e djathta ndajnë më shumë se sa janë të gatshëm të pranojnë për Shqipërinë. Në vitin 2008, për shembull, Giulio Tremonti propozoi rinisjen e energjisë bërthamore italiane duke ndërtuar centrale “përtej Adriatikut”. Enrico Letta, nënsekretar i Zyrës së Kryeministrit, ishte dakord. Si ministër i krahut të majtë të drejtësisë, Piero Fassino filloi të ndërtonte një burg në Pequin, jo shumë larg Tiranës, për të dërguar të burgosurit shqiptarë në Itali. Kështu ka përfunduar ministri i Lega-s, Castelli. Por edhe Lëvizja 5 Yjet, kur ishin ende përtej të djathtës dhe të majtës, donte të ndërtonte pika të nxehta në Shqipëri për pritjen fillestare të emigrantëve. Sot qeveria Meloni po mendon të krijojë diçka të ngjashme. Në supozimin e përbashkët se Shqipëria është motër e Italisë, po. Por, thellë brenda, është trajtura si motër shumë e vogël /
