Prodhimi bujqësor po hyn në një cikël krize që po krijohet nga mungesa e fuqisë punëtore në fshat, kostot e larta të inputeve, teksa eksportuesit po falimentojnë nga rënia e vlerës së Euros. Fermerët rritën të ardhurat në këtë sezon nga çmimet më të larta që ofron tregu i huaj dhe ai i vendit në kushtet e mungesës së prodhimit.
Mbështetja për zhvillimin rural ishte vetëm 3,5 milionë euro në janar-prill 2023. Ndërkohë, BE njoftoi pezullimin e fondeve nga programi IPARD, për shkak të korrupsionit. Fermerët po vuajnë nga abuzimet e çmimeve të inputeve dhe rreziqet klimatike dhe po shfrytëzojnë vetëm avantazhin gjeografik që siguron prodhim me dy-tre sezone në Fier, Lushnjë dhe Berat
Fermerët po shesin me çmime më të larta këtë vit prodhimet nga serrat dhe fushat. Pranvera e lagësht dhe me shira ka dëmtuar rëndë prodhimin në rajon, i cili ka rritur kërkesën për prodhimet shqiptare, e për rrjedhojë, edhe çmimet.
Fermerët lajmërojnë se çmimet e prodhimeve bujqësore dhe blegtorale do të mbeten të larta për arsye të mungesës së fuqisë punëtore në fshat, që po redukton sipërfaqet e mbjella dhe po ndikon te prodhimi, teksa kërkesa është në rritje.
Në fillim, lufta në Ukrainë dhe tani ndikimet klimatike kanë qenë në favor të sezonit për bujqit shqiptarë, por kjo ecuri pozitive nuk mund të jetë një trend gjithëvjetor, pasi këtë vit prodhuesit e frutave sidomos vreshtat dhe mollët janë dëmtuar masivisht nga pranvera e lagësht.
Eksportuesit pohuan se janë në prag të papërballueshmërisë së aktivitetit, për shkak të rënies së euros. “Rënia e shpejtë e Euros në kulmin e sezonit të eksporteve bujqësore po na çon në faliment”, – tha Laurat Mulliqi nga Shoqata e Eksportuesve të Prodhimeve Bujqësore dhe njëkohësisht administrator i një prej kompanive më të mëdha të eksportit “Tomato Al”.
Nga ana tjetër, problematikat e përhershme me kostot e larta të inputeve, mungesën e subvencioneve dhe së fundmi me pezullimin e financimeve nga programi i IPARD në BE po mbajnë sektorin më të madh të ekonomisë në vend nën thundrën e primitivizmit dhe larg standardeve të kohës.
Çmimet e shitjes me shumicë për domaten, kastravecin, bostanin, qepën dhe pataten janë dyfishi i vitit të kaluar. Kjo erdhi nga rritja e kërkesës nga jashtë dhe nga brenda prej numrit më të lartë të turistëve në një kohë që prodhimi nuk ka rritje të dukshme.
Sipas të dhënave të INSTAT, në 6-mujorin e parë të vitit, eksportet bujqësore në vlerë ishin 21% më të larta se e njëjta periudhë e vitit të kaluar, por rritja në sasi ishte vetëm 4.7%.
Kjo ecuri tregon se rritja u udhëhoq më shumë nga çmimet se sa prodhimi. (shiko grafikët për ecurinë e eksporteve në vlerë dhe sasi).
Ilir Pilku, ekspert i bujqësisë tha se, politikat bujqësore në Shqipëri duhet të rishikohen për një vlerësim më të qartë në lidhje me përshtatshmërinë e kushteve klimatike, përbërjes së tokës bujqësore, agroteknikës së kërkuar nga njëra anë dhe trendit botëror të tregtisë, pra e lidhur me kërkesën për produkte në një periudhë afatmesme-afatgjatë.
Sipas tij, aktivitetet bujqësore me kthim më të lartë të investimit janë prodhimet perimore në serra, kryesisht domate, kastravec, spec dhe luleshtrydhe, perimet e fushës që përfshijnë grupin e lakrës, lulelakrës, karotës dhe bostanit, i ndjekur nga agrumishtet që përfaqësohen nga mandarina.
Sfidat e prodhimit, mungesa e fuqisë punëtore dhe çmimet e larta të inputeve
Prodhimi bujqësor në serra dhe fusha këtë vit po përballet me sfida të jashtëzakonshme si pasojë e mungesës së fuqisë punëtore dhe çmimeve të larta të inputeve bujqësore.
Artur Xheka, i cili zotëron një prej fermave më të mëdha në vend për kultivimin e perimeve në zonën e Shijakut, thotë se prodhimi bujqësor do të kufizohet në vijimësi nga mungesa e krahut të punës.
Edhe pse fermeri tha se pagesat për punonjësit janë rritur ndjeshëm, duke ndikuar strukturën e çmimeve të prodhimit, kosto më e madhe që po i krijohet sektorit është mungesa e tyre.
“Pavarësisht pagesës, nuk gjejmë punonjës që të na ndihmojnë në fermë”, – tha zoti Xheka. Kjo u konfirmua edhe nga INSTAT, i cili llogariti se, sektori i bujqësisë qëndroi në vendnumëro në tremujorin e parë 2023.
Të dhënat zyrtare tregojnë se, pagat në bujqësi u rritën me ritmet më të larta se në sektorët e tjerë, por sërish paga bruto në bujqësi mbetet më e ulët se ajo e sektorëve të tjerë.
Në tremujorin e parë të këtij viti, një punonjës në sektorin bujqësisë kishte pagë bruto rreth 44 mijë lekë, sipas INSTAT, me rritje vjetore 14%, por kjo rritje nuk është aq e fortë se ta bëjë bujqësinë konkurruese me sektorët e tjerë.
Për më tepër, mungojnë profesionistët në disa fusha si mbrojtja e bimëve. Fermerët pohojnë se kjo mungesë do të rritet gjatë viteve në vijim, pasi brezi i vjetër i profesionistëve do të largohet gradualisht, ndërsa ka shumë pak profesionistë të rinj.
Gjetja e fuqisë punëtore sezonale po bëhet sfidë për shkak të emigrimit jashtë vendit, dhe largimit të të rinjve nga fshatrat drejt qytetit. Mungesa e ofertës së punës po rezulton në kufizimin e kapacitetit të prodhimit ose në rritje të kostove, tha fermeri Xheka.
Një sfidë tjetër me të cilën po përballet sektori janë çmimet e inputeve, që në vendin tonë mbeten njëlloj si vitin e kaluar, kur nisi lufta në Ukrainë.
P.sh. në tregun ndërkombëtar, një ton ure kushton 235 euro për ton nga rreth 700 euro në prill të vitit 2022. Fermerët pohuan se në Shqipëri, çmimet e inputeve në shumë raste mbeten të pandryshuara.
“Ekziston një praktikë shumë abuzuese. Kur çmimet ndërkombëtare rriten apo Dollari dhe Euro rriten, importuesit i rrisin menjëherë çmimet e inputeve dhe shërbimeve bujqësore, por ata nuk reagojnë kur ato bien. Kështu ndodh gjithmonë. Kur çmimet rriten një herë, nuk bien më”, tha Xheka.
Kjo tendencë u faktua edhe nga një studim i Fondit Monetar Ndërkombëtar për inflacionin në rajonin tonë. “Vihet re një përçim më i lartë i çmimeve të ushqimeve dhe inputeve nga tregjet ndërkombëtare në tregjet e brendshme, për shkak të peshës së lartë të importeve.
Çmimet nga tregjet ndërkombëtare përçohen në nivele më të larta se ndryshimet reale dhe më pas nuk reflektojnë rënien”, – thotë analiza e FMN-së.
Dy të tretat e fermerëve prodhojnë perime, shumica e tyre edhe për vetëkonsum. Rreth 50 mijë fermerë prodhojnë patate dhe fasule për vetëkonsum.
Ndërsa perimet serrë përfaqësojnë një histori suksesi. Numri i fermerëve me serra në Shqipëri është rritur ndjeshëm gjatë dy dekadave të fundit duke tejkaluar 8 mijë më 2021.
Rreth 5 mijë fermerë që kultivojnë në serrë kanë sipërfaqe deri në 0,20 ha, 2744 ferma janë 0,20 – 0,50 ha, të cilët mund të konsiderohen me potencial për treg, ndërsa janë 710 fermerë që kanë më shumë se 0.50 ha, sipas të dhënave nga Ministria e Bujqësisë.
Çmimet po qëndrojnë të larta nga kufizimet në prodhim
Ministria e Bujqësisë tregoi entuziazëm kur raportoi ecurinë e eksporteve bujqësore në 6-mujorin e parë të vitit. Rritja me 20% e vlerës së mallrave bujqësore të eksportuar në janar-qershor 2023, maskon dobësitë në prodhim pasi zgjerimi në sasi e mallrave ishte vetëm 4.7%.
Fermerët pohojnë se rritja erdhi më shumë nga sezoni i shirave që ndihmuan perimet se sa nga rritja e sipërfaqeve të mbjella.
Çmimet e produkteve këtë vit janë disi më të larta. Frutat dhe perimet janë rreth 20% më të shtrenjta në përgjithësi. Por ka pasur edhe rënie për grurin, vjet u shit me 50 lekë/kg dhe tani po shitet 25 lekë. Edhe misri gjithashtu ka pësuar rënie po në këto përmasa, tha fermeri Xheka.
Domatja ka pasur çmim të mirë këtë vit, 80-10 lekë për kilogram. Çmimet po ndikohen edhe nga mungesa e fuqisë punëtore pasi ka më pak prodhim dhe kjo rrit çmimet.
Rritja e çmimeve po ndodh për shkak të mungesës së prodhimit. Po pakësohet toka që punohet, po bie prodhimi dhe po rriten çmimet.
Mariglen Ziu, i cili kultivon prej vitesh perime në serra në Samaticë te Beartit tha se në dy vitet e fundit, çmimet me shumicë të perimeve në serra kanë qenë më të larta.
Ai tha se ka luhatje të shumta dhe shpesh çmimet nuk janë transparente nga eksportuesit.
Burimet nga “Doni Fruit”, kompania më e madhe eksportit të perimeve dhe zarzavateve, thanë se këtë vit kërkesa nga jashtë dhe kryesisht në rajon ka qenë më e lartë, pasi prodhimet atje u dëmtuan nga sezoni i dimrit të vonë.
“Çmimet po ndikohen edhe nga mungesa e fuqisë punëtore se ka më pak prodhim dhe kjo rrit çmimet. Rritja e çmimeve po ndodh për shkak të mungesës së prodhimit.
Po pakësohet toka që punohet, po bie prodhimi dhe po rriten çmimet. Kështu po ndodh së paku në fermën time” tha fermeri Artur Xheka.
INSTAT raportoi se eksporti i zarzavateve në 6-mujorin e parë u rrit me 16%, por në sasi rritja ishte 8%. Në dekadën e tretë të tranzicionit 2010-2020, eksportet në sasi po rriteshin me ritme dyshifrore.
Nga ana tjetër, eksporti i frutave në sasi shënoi rënie vjetore me 26% në 6-mujorin e këtij viti, ndërsa rritja e eksporteve në vlerë ishte 10% më e lartë. Eksportet e frutave në sasi ishin më rënie këtë vit, por të ardhurat u rritën për shkak të çmimeve më të larta.
Të dhënat nga INSTAT tregojnë se vitin e kaluar, prodhimi i perimeve ishte 1,3 milionë tonë në nivele të pandryshuara nga një vit më parë.
Pemishtet nisin të japin fruta, çmimet do jenë të larta
Shirat e gjata të pranverës e kanë dëmtuar së tepërmi sektorin e pemëtarisë ndryshe nga perimet. Në zonën e Korçës, molla sivjet është dëmtuar rëndë nga shirat e gjata të pranverës, çka mund të ndikojë me 40% uljen e prodhimit, tha Nevion Telha, agronom në zonën e Korçës.
Ashtu si në Korçë, sektori i pemëtarisë është dëmtuar masivisht në të gjithë vendin, por sidomos në veri, ku në kohën e çeljes së luleve pati ngrica të zgjatura që dëmtuan frutat ne gjenezë.
Por me uljen e prodhimit pritet që çmimet e frutave këtë vit të jenë më të larta se sa vitin e kaluar.
Pemëtaria në vendin tonë është më pak e orientuar drejt tregut se zarzavatet, por gjatë periudhës 2007-2013, pati një lulëzim të plantacioneve të reja të frutave, veçanërisht mollë, në Korçë dhe Dibër nga mbështetja e subvencioneve.
Më shumë se gjysma e prodhimit të mollës është e përqendruar në Qarkun e Korçës, duke qenë shtytësi kryesor i zhvillimit të sektorit për Shqipërinë. Janë rreth 10 mijë fermerë mollësh me orientim tregu me nga 0.2 ha pemishte molle, sipas shifrave të Ministrisë së Bujqësisë.
Raportohen rreth 500 ferma me më shumë se 1.00 ha pemishte me mollë, shumica e tyre ndodhen në Qarkun e Korçës. Në këtë qytet operojnë disa prodhues kryesorë të fidanëve, shumë furnizues inputesh dhe pika të grumbullimit, si dhe një treg me shumicë.
Lidhjet e forta me Greqinë kanë qenë të rëndësishme në kushtet e aksesit në inpute, shërbimet këshilluese, teknologjia dhe marketingu për mollët.
Në Dibër, vitet e fundit ka pasur ulje të aktivitetit të pemëtarisë për disa arsye, duke përfshirë edhe problemet me tregun e shitjeve, problemet që dalin nga rënia e mbështetjes me subvencioneve dhe largimi i të rinjve etj. Vlerësohet se më shumë se 10% e pemishteve janë braktisur.
Në Dibër ka kapacitete të kufizuara ruajtjeje frigoriferike dhe lidhje të dobëta me tregun.
Në sektorin e pemëtarisë, një shembull i mirë është Konispoli për prodhimin agrumeve, si për nga cilësia e prodhimit, ekonomia e shkallës që ka krijuar rritje të zinxhirit të vlerës dhe fitimeve të fermerëve në zonë.
Prodhimi në agrume pritet të jetë më mirë teksa dëmi më i madh nga shirat është krijuar te vreshtat dhe pemët.
Zhvillimet pozitive në turizëm po rrisin konsumin e verës. Ngritja e kantinave po nxit prodhimin në vreshta, por këtë vit fermerët lajmërojnë dobësi nga kushtet e motit. Sasitë e pakta të prodhimit do të shiten me çmime të larta./ Blerina Hoxha / MONITOR
