Trendi në rënie i lindjeve dhe ai në rritje i migrimit të popullsisë mund të shkaktojnë ndryshime demografike në Kosovë. Sipas të dhënave të Agjencisë së Statistikave, që nga viti 2014, Kosova ka regjistruar rënie të natalitetit pothuajse për çdo vit. Në vitin 2014, numri i lindjeve të gjalla ka qenë 25,929. Në vitin 2019 janë regjistruar 21,798 lindje të gjalla, ndërsa në vitin 2020 – 18,188. Rritje ka pasur vetëm vitin e kaluar, kur janë regjistruar 28,549.
Në anën tjetër, sipas një dokumenti të publikuar nga Autoriteti Qeveritar për Migrim, për periudhën 2018-2020, nga Kosova kanë emigruar 71,799 banorë. Projeksioni i Agjencisë së Statistikave të Kosovës për vitet 2011-2061 tregon se 2034-ta pritet të jetë viti kur Kosova do të fillojë të ballafaqohet me depopullimin si problem demografik, i cili nga dekada në dekadë do të thellohet vazhdimisht. Në një anketë të Radios Evropa e Lirë, të realizuar në Prishtinë, gra dhe burra veçojnë kushtet ekonomike si një nga faktorët kryesorë që ndikojnë në vendimin e prindërve të rinj për të pasur më pak fëmijë.
Ismet Arifi, një jurist 64-vjeçar, me prejardhje nga Podujeva, thotë se prindërit e gjeneratave më të reja dëshirojnë standard më të mirë për fëmijët e tyre.
“Mospunësimi… kërkojnë standard më të mirë… nuk mund t’ia plotësojnë kushtet”, janë arsyet që Arifi mendon se çojnë në më pak lindje.
Elmina Osmani, 42-vjeçare nga Prishtina, nënë e një fëmije 15 vjeç, thotë se faktorët e jashtëm e ndikojnë vendimin për të pasur shumë apo pak fëmijë.
“Pak është dinamizmi i jetës që ta imponon të mos kesh shumë fëmijë. Me kalimin e viteve e kam parë që për ta rritur një fëmijë mirë, duhet shumë mund”, thotë Elmina, me profesion gazetare.
Duke shtuar se nëna e saj ka lindur tre fëmijë, ajo thotë se ndihet e përmbushur vetëm me një. Ekspertë të sociologjisë dhe antropologjisë e ndërlidhin rënien e natalitetit në Kosovë me, siç thonë, ndryshimet shoqërore dhe ekonomike që ka pësuar shoqëria, viteve të fundit. Nita Luci, profesoreshë në Departamentin e Sociologjisë në Universitetin e Prishtinës, thotë se siguria ekonomike dhe emancipimi i grave janë ndër faktorët kryesorë që ndikojnë vendimin e prindërve për të pasur më pak fëmijë.
Kosova, ndër vite, ka pasur natalitet të lartë dhe kjo ka ndodhur për shkak se “kemi qenë shoqëri më agrare; kjo ka ndikuar në mënyrën se si është strukturuar familja”, thotë Luci.
“Puna e grave në shtëpi është parë si diçka e natyrshme, ndërsa tani trajtohet ndryshe”, shton ajo.
Sipas Lucit, shoqëria sot është e orientuar drejt profitit, ndërsa është më i vështirë balancimi i të pasurit më shumë fëmijë me dy prindër që punojnë me orar të plotë. Sipas të dhënave të Agjencisë së Statistikave, niveli i papunësisë në Kosovë është mbi 25 për qind, ndërsa punësimi te gratë është rreth 15%.
Tahir Latifi, profesor në Departamentin e Antropologjisë, thotë se transformimet shoqërore, ekonomike dhe politike të pasluftës së vitit 1998-99 “natyrshëm kanë prekur edhe strukturën e familjes, e si rrjedhojë edhe tranzicionin demografik”.
“Brezi i tanishëm, garantimin e një mirëqenieje të mirë nuk e sheh më nga numri i fëmijëve që lind, por nga krijimi i kushteve sa më të mira për një edukim dhe shkollim sa më kualitativ, për t’iu përshtatur nevojave të tregut të punës”, thotë Latifi për Radion Evropa e Lirë.
Ai shton se në Kosovë nevojiten politika sociale që promovojnë amësinë, të ndërlidhura me punësimin, respektivisht që “nuk e rrezikojnë karrierën e grave”. Sipas demografes Mimoza Dushi, rënia e numrit të lindjeve është trend normal përballë zhvillimit shoqëror.
“Është shumë e vërtetë që shkalla e lindshmërisë ka filluar të bjerë në Kosovë, ashtu sikurse edhe në vendet e tjera të rajonit dhe më gjerë”, thotë Dushi.
Ajo shton se ndryshimi i shkallës së natalitetit do të ketë ndikim në zhvillimin demografik të Kosovës.
“Do të rritet mosha mesatare e popullsisë dhe në një të ardhme do të rritet shkalla e moshës demografike. Por, e gjitha është në përputhje me faktorët dhe zhvillimet [shoqërore]. E ndikojnë dhe e zhvillojnë njëra-tjetrën”, thotë Dushi.
Popullsia e Kosovës, aktualisht, konsiderohet si relativisht e re – me një moshë mesatare prej 35 vjeç.
Sipas shifrave të Agjencisë së Statistikave të Kosovës në janar të vitit 2021, popullsia e përgjithshme rezidente në Kosovë ka qenë 1,798,188 banorë. Ndërkaq, sipas Ministrisë së Punëve të Brendshme, në periudhën 2013-2017, mesatarisht në vit kanë emigruar deri në 35 mijë qytetarë të Kosovës. Sipas një hulumtimi të Institutit për Politika Zhvillimore (INDEP), të publikuar në vitin 2021, emigrimin e kanë shkaktuar kryesisht kushtet ekonomike.
“Shkaktarët kryesorë, të cilët kanë detyruar popullsinë të emigrojë, ishin dhe mbeten: niveli i ulët i zhvillimit ekonomik, shkatërrimet nga luftërat, si dhe situata jo e favorshme politike”, thuhet në hulumtim.
Sipas këtij hulumtimi, që bazohet në projeksionet e Agjencisë së Statistikave të Kosovës për periudhën 2011-2061, e vetmja kategori e popullsisë që do të ketë rritje të vazhdueshme në Kosovë, do të jetë grup-mosha mbi 60 vjeç.
“Në raport me vitin 2011, në vitin 2031 kjo grup-moshë do të rritet për 185,197 persona (109.1%), që do të thotë se do të dyfishohet”, thuhet në hulumtim.
Sipas INDEP-it, situata me rënien dhe plakjen e popullsisë “është aq e pafavorshme saqë mund të përcaktohet edhe si krizë demografike”. Regjistrimi i fundit i popullsisë në Kosovë është bërë në vitin 2011, ndërsa regjistrimi që është dashur të bëhet në vitin 2021, është shtyrë për shkak të pandemisë së koronavirusit.
Sipas regjistrimit të 2011-ës, numri mesatar i një ekonomie familjare në nivel vendi ka qenë 5.9 banorë. Qeveria e Kosovës nuk i është përgjigjur pyetjes së Radios Evropa e Lirë se kur parashihet të bëhet regjistrimi i radhës i popullsisë./ REL
