Nga Gjergji Koja
Ambasadorja amerikane në Tiranë, Yuri Kim, prej disa javësh po i drejton apel liderëve politikë në vend që në zgjedhjet e 25 prillit të përfshijnë në listat e kandidatëve emra të pastër. Pra me pak fjalë diplomatja amerikane kërkon që në sallën e Parlamentit të ardhshëm të mos ketë njerëz të inkriminuar.
Kërkesa e Kim ka sjellë një reagim nga Kryeministri Edi Rama, i cili përgjegjësinë e cilëson si individuale, ndërsa verifikimin e kandidatëve e hedh te institucionet. Pra, nëse në listën e kandidatëve që në fund mbajnë firmën e Edi Ramës si Kryetar i PS-së, do ketë emra problematikë, atëherë ata duhet të mbajnë përgjegjësi ligjore, sikundër institucionet mund të mbajnë përgjegjësi po ligjore nëse në filtrat e tyre nuk ngecin emrat që propozohen.
Në fakt problemi me zgjedhjet shqiptare nuk është thjesht dhe vetëm me listat e kandidatëve për deputet. Nga nesër drejtuesit e partive mund të zgjedhin si kandidatë emra shumë të pastër, të papërfolur, që nuk i ndihet zëri, dhe në fund zgjedhjet mund të kenë sërisht probleme.
Kjo pasi gjithçka ka të bëjë me vullnetin për të pasur zgjedhje të lira, të ndershme, të gjithëpranuara dhe me standard, të paktën si ato në Kosovë apo Maqedoni.
Manipulimi i zgjedhjeve në Shqipëri është sofistikuar njëlloj si çdo veprimtari kriminale, por në rastin e krimit zgjedhor, gjysma e institucioneve të shtetit ose janë në krah të autorëve, pra manipuluesve, ose zgjedhin “të mos shikojnë e mos dëgjojnë”.
Nëse në 1996 apo 2001 kutitë e votave u mbushën nga efektivë të SHIK apo policisë, në ndihmë të të cilëve ishin edhe të fortët e lagjeve, në çdo palë zgjedhje të mëpasshme, procesi u sofistikua. Në 2005 p.sh, pavarësisht rotacionit të pushtetit, pati kandidatë që hodhën dhjetra milionë lekë për blerje votash apo për të pasur në krah banda apo grupe kriminale.
Skema funksionoi më së miri, ndërsa ata që e përdorën morën mandatet e deputetëve dhe u bënë pjesë e asaj trupe që miratonte ligje dhe përcaktonte rregulla.
Vetë kandidatët në publik ishin figura të “nderuara”, mund të kishte akuza për korrupsion, por ato trajtoheshin thjesht në kuadrin e luftës politike.
Dhe pavarësisht se ndodhi një rotacion pushteti, apo në atë që quhet salla e baballarëve të kombit nuk kishte përdhunues, kriminelë, trafikantë, sërisht standardet zgjedhore ishin shkelur.
Pak a shumë e njëjta gjë ndodhi në 2009-ën, për të vijuar më pas me 2013-ën, ku në emër të marrjes së pushtetit, nuk u angazhuan thjesht të “fortë” e të “inkriminuar”, por ato u bënë pjesë e listave, hynë në Parlament dhe morën mandatet.
E gjitha kjo çoi në miratimin e një ligji për dekriminalizimin, në të cilin përfshihen një seri veprash penale, që nëse 1 person i ka konsumuar, atëherë nuk mund të kandidojë për deputet apo kryebashkiak, këshilltar bashkiak apo të jetë pjesë e administratës publike.
Në fakt ky ligj ndalon vetëm hyrjen në Parlament apo në zyrat e Bashkive të personave që kanë penalizime, por nuk garanton standarde zgjedhore. Kjo për faktin se askush nuk ndalon angazhimin e këtyre personave në një fushatë elektorale, ndërkohë që me influencat e tyre mund të ndikojnë për të futur si kandidatë apo të lobojnë për emra, që ligjërisht nuk kanë asnjë problem, por që do të komandohen pikërisht nga ata që ligji ua ndalon.
Kjo ndodhi në 2017, kjo mund të ndodhë në 2021. Ndaj dhe nuk është çudi që gara mos jetë se kush ka program, kush ka më shumë intelektualë, por se kush do të mund të kapë sa më shumë të fortë, grupe kriminale, njerëz me influencë, apo në krah të kujt do të jetë malavita.
Këto nuk i afron dot pranë një partie një kandidat për deputet, që ende nuk e di nëse do të ketë emrin në listë apo jo, se në çfarë qarku do të jetë apo se ku do të renditet. Këto i afron lideri i partisë, ndaj dhe ata s´mund të kenë thjesht përgjegjësi morale, as të lajnë duart me shprehjen se përgjegjësia është individuale.
Janë liderët që japin garanci, që caktojnë emrat në një listë, që bëjnë paktin, dhe më pas fituesi është i detyruar të bashkëqeverisë me ata që ligjërisht s´duhet të shfaqen si deputetë, ministra apo Kryebashkiakë.
Pra në thelb duhet që të ketë një vullnet politik, që zgjedhjet të mos deformohen qoftë përmes parave, qoftë përmes presioneve. Nëse ky vullnet mungon, atëherë ambasadorët, që në jo pak raste sillen si guvernatorë, duhet të detyrojnë palët të nënshkruajnë jo një marrëveshje, por një dokument, secili në emrin e tij, ku të ketë sanksione, në rast se e shkelin.
Dhe sanksionet mos mjaftohen thjesht dhe vetëm me një refuzim vize, sikundër ka ndodhur rëndom deri më sot.
Shqipëria është një vend ku në Parlamentin e 1992 kishte më shumë mjekë, mësues, inxhinierë dhe njerëz të shquar, por që 29 vjet më pas ka një gjysëm Parlament që kjo kategori mund të jetë pak më shumë se gishtat e duarve.
Në Kosovë u aplikua një model, i drejtë ose jo, i moralshëm ose jo, por që praktikisht nxorri nga skena politike, ata që realisht e zotëronin atë, pavarësisht moshës dhe kontributeve, heroizmave në kohë lufte dhe në kohë paqeje.
A e bën dot ambasadorja Kim dhe çdo diplomat tjetër i akredituar në Tiranë diçka të tillë?
Apelet , sugjerimet apo thirrjet se si duhet të jenë kandidatët për deputet, qofshin në gjuhë të huaj apo shqip, nuk pijnë më ujë.
Nëse loja nis dhe mbaron me deklarata, atëherë diplomatët duhet të qëndrojnë në rolin e spektatorit, të shikojnë se kush është më i forti mes të fortëve, kush ka më shumë para mes të pasurve dhe kush do të mund të deformojë më shumë votat mes atyre që do të zbresin në fushë.