Ndërsa Shqipëria arriti të minimizonte humbjet në jetë njerëzish në valën e parë të koronavirusit (nga marsi në maj), nuk i ka shpëtuar tendencës globale të vdekjeve të shtuara në tremujorin e tretë, kur filloi e ashtuquajtura valë e dytë.
Në 6-mujorin e parë të vitit, numri i vdekjeve ishte 3.5% më i ulët se në të njëjtën periudhë të një viti më parë, ndërsa në të tretin, kërcimi ishte i fortë.
Të dhënat e INSTAT treguan se në periudhën korrik-shtator u shënuan gjithsej në vend 6,294 vdekje, me një rritje prej 25.7% në të njëjtën periudhë të një viti më parë, ose 1,288 vdekje më shumë, duke arritur nivelin më të lartë rekord të dekadës së fundit. (Grafiku: Numri i vdekjeve, T III)
Në krahasim me mesataren historike të pesë viteve të fundit (periudhës 2015-2019) prej 5,005 personash po të tremujorit të tretë ka një rritje 26% mbi mesataren historike 5-vjeçare (1,289 persona më shumë)- shih grafikun: “Kush e ndikoi në rritjen e ndjeshme: Jetët e humbura, Tremujori tretë”.
Historikisht, të dhënat tregojnë se periudha kur ka më shumë humbje jete është tremujori i parë, ku për shkak të motit të ftohtë bie imuniteti kryesisht i të moshuarve. Në tremujorin e dytë e të tretë. numri i vdekjeve bie dhe në tetor-dhjetor, kur fillon e ftohet moti, rritet sërish, por duke mbetur nën nivelin e janar-marsit. (shih grafikun Vdekjet sipas tremujorëve)
Por, rritja e vdekjeve në tremujorin e tretë të këtij viti ishte aq e fortë, sa jo vetëm ktheu tendencën rënëse të 6 -mujorit, por bëri që 2020-a të jetë viti me vdekjet më të larta të paktën që nga 2011-a, kur raportohen të dhënat, duke ia kaluar 2015-s, që e mbante rekordin deri tani
Alban Ylli i ISHP: Arsyeja e rritjes është Covid
Zyrtarisht deri më 30 shtator, numri i vdekjeve zyrtare të raportuara nga Covid-19 ishte rreth 400, ose tre herë më e ulët se shtesa e vdekjeve në të njëjtën periudhë.
Si shpjegohet kjo rritje e fortë në tremujorin e tretë? Nga aksidentet p.sh., kishte vetëm 9 jetë të humbura më shumë në tremujorin e tretë, në raport me të njëjtën periudhë të 2019-s. Për vetëvrasjet, të dhënat janë vjetore, por historikisht ka rreth 200-220 të tilla në vit, ose rreth 50-60 për tremujor.
Faktori i vetëm i ri, që mund të shpjegojë shtimin e ndjeshëm të vdekjeve, është pandemia. Të dhënat sugjerojnë se numri i vdekjeve reale nga Covid-19 mund të jetë të paktën dy herë më i lartë se ai i raportuar zyrtarisht. Në raportimet zyrtare jepen vetëm vdekjet në spitale, që ishin të konfirmuar me tampon, ndërkohë që ka të tjerë, që edhe pse mund të kenë humbur jetën nga Covid-19, nuk janë të raportuar të tillë, pasi nuk kishin konfirmin me tampon. Ka dhe shumë raste të vdekjeve në Turqi, apo të tjerë që kanë humbur jetën në shtëpi, apo që Covid-19 u ka dëmtuar organizmin dhe kanë pasur arsye të dukshme sëmundjen e qarkullimit të gjakut (zemra apo tensioni p.sh).
Tendencën e rritjes së vdekjeve si arsye e epidemisë së koronavirusit e konfirmon dhe Alban Ylli, eksperti i Institutit të Shëndetit Publik. “Për tremujorin e tretë, arsyeja kryesore e rritjes së vdekjeve është Covid. Tipike si në gjithë vendet e tjera”, tha ai për “Monitor”.
“Është një fenomen mbarëbotëror”, pohon ai. “Nga Italia në Mbretërinë e Bashkuar dhe nga ShBA në Indonezi, në momentet e valëve të Covid ka pasur vdekje të shtuara, kryesisht të moshuarit, që vdesin në shtëpi dhe të raportuar me shkaqe të tjera (si p.sh., qarkullimi i gjakut etj.)”.
Ylli shton se kalkulimi preciz i vdekjeve të shtuara do të bëhet vetëm kur ata të kenë të dhënat e sakta javore.
Vala e fshehtë e Covid, të sëmurët e tjerë që nuk marrin shërbim shëndetësor
Një tjetër shqetësim që është ngritur në gjithë botën lidhet me mungesën e aksesit shëndetësor për të sëmurët e tjerë për shkak të përqendrimit të burimeve te pandemia, çka mund të jetë një tjetër faktor në rritjen e vdekjeve. Do të duhet kohë për të parë efektin e kësaj dukurie që është cilësuar si “vala e fshehtë e Covid”.
Sipas Kolegjit Amerikan të Mjekëve të Urgjencës, 70% e njerëzve janë shumë ose disi të shqetësuar për të shkuar në një institucion shëndetësor nga frika e infektimit me COVID-19. Ky rrezik i perceptuar, do të thotë se ka një numër shumë më të ulët të menaxhimit rutinor të sëmundjeve dhe ekzaminimeve parandaluese.
Shtrimet në spital për shkak të kushteve akute, vdekjeprurëse si ataku kardiak, goditjet në tru dhe apendiciti, janë gjithashtu në nivele të ulëta rekord, edhe pse niveli i këtyre sëmundjeve nuk ka të ngjarë të jetë ulur. Një tjetër problem është që rastet e reja të kancerit, që është sëmundja e dytë më vdekjeprurëse në botë nuk po zbulohen. Në nivel global, gjatë pandemisë, ka pasur ulje të konsiderueshme të diagnostikimit të kancerit.
Shkaqet kryesore të vdekjeve në vend, Covid-19 mund të dalë i dyti
Në vitin 2019 humbën jetën rreth 22 mijë persona, ose rreth 60 persona në ditë, sipas INSTAT.
Sëmundje të aparatit të qarkullimit të gjakut (zemra, tensioni) është grup-sëmundja që shkakton më shumë vdekje, me 53% të totalit në 2019-n, ose 30 persona në ditë. (grafiku: Vdekjet sipas grupsëmundjeve)
Tumoret janë sëmundja më e dytë vrasëse, me 16% të totalit, ose rreth 10 persona në ditë.
Ndërkohë, nëse vijon me këto ritme (ku të deklaruara janë deri në 12 persona në ditë), Covid-19 mund të rezultojë shkaktari i dytë ose i tretë i vdekjeve në vend në 2020-n. Tremujori i katërt, kur virusi po sheh një përhapje më masive se në verë, mund të shënojë një rritje edhe më të lartë të jetëve të humbura, në krahasim me të tretin.
Tendenca europiane
Europa ka shënuar një rritje dramatike të vdekjeve në fillim të pranverës së këtij viti, që kanë qenë më të lartat në Itali dhe Spanjë sipas të dhënave që janë publikuar nga Instituti Europian i Statistikave, Eurostat.
Eurostat ka krahasuar numrin e vdekjeve javore në vitin 2020 me të dhënat e vdekshmërisë nga vitet e mëparshme (mesatarja gjatë vitit 2016 deri në 2019) për 31 vendet evropiane për të cilat janë të dhëna të disponueshme, nga të cilat ka rezultuar se midis javës së 11 dhe 24 të këtij viti, janë konstatuar 237 mijë vdekje më shumë se mesatarja e të njëjtës periudhë 2016-2019./ O.Liperi/MONITOR
