Një analizë e “New York Times” hedh dritë mbi prapaskenat e tensioneve në mes të dy vendeve dhe Iranit, teksa Presidenti Donald Trump është përballë një krize të rëndë në mandatin e tij të dytë. Artikulli shpjegon se si presioni kryeministrit izraelit Benjamin Netanyahu, i vendosur për të goditur objektivat bërthamore të Iranit me çdo kusht, ndikoi në qëndrimin e administratës Trump. Nga negociatat e fshehta diplomatike e deri te mbështetja e fuqishme ushtarake ndaj një sulmi izraelit, raporti dokumenton luhatjet strategjike të SHBA-së, pasigurinë politike në Uashington dhe tensionet me aleatët në rajon.
Artikulli i New York Times
Deri në fund të muajit të kaluar, agjencitë amerikane të spiunazhit që monitoronin aktivitetet ushtarake të Izraelit dhe diskutimet midis udhëheqjes politike të vendit kishin arritur në një përfundim të habitshëm: Kryeministri Benjamin Netanyahu po planifikonte një sulm të menjëhershëm ndaj programit bërthamor të Iranit, me ose pa pjesëmarrjen e Shteteve të Bashkuara.
Netanyahu kishte kaluar më shumë se një dekadë duke paralajmëruar se një sulm i madh ushtarak ishte i nevojshëm përpara se Irani të arrinte në pikën ku mund të ndërtonte shpejt një armë bërthamore. Megjithatë, ai gjithmonë ishte tërhequr pasi disa presidentë amerikanë, të frikësuar nga pasojat e një tjetër shpërthimi në Lindjen e Mesme, i kishin thënë se Shtetet e Bashkuara nuk do të ndihmonin në një sulm.
Por këtë herë, vlerësimi i inteligjencës amerikane ishte se Netanyahu po përgatiste jo vetëm një sulm të kufizuar ndaj objekteve bërthamore, por një sulm shumë më të gjerë që mund të rrezikonte vetë regjimin iranian, dhe se ai ishte i përgatitur ta bënte këtë i vetëm.
Trump përballet me zgjedhje të vështira
Informacioni e la Presidentin Donald Trump përballë zgjedhjeve të vështira. Ai ishte angazhuar në një përpjekje diplomatike për të bindur Iranin të hiqte dorë nga ambiciet e tij bërthamore dhe kishte hedhur poshtë një përpjekje të Netanyahut, në prill, për ta bindur atë se ishte koha e duhur për një sulm ushtarak ndaj Iranit. Gjatë një telefonate të tensionuar në fund të majit, Trump e paralajmëroi përsëri udhëheqësin izraelit kundër një sulmi të njëanshëm.
Por gjatë disa javëve të fundit, zyrtarëve të administratës Trump u bë gjithnjë e më e qartë se këtë herë mund të mos ishin në gjendje ta ndalonin Netanyahun, sipas intervistave me aktorë kyç në diskutimet e administratës se si të përgjigjej dhe të tjerëve që e njihnin mënyrën e tyre të të menduarit. Në të njëjtën kohë, Trump po humbte durimin me Iranin.
Ndryshe nga pretendimet izraelite, zyrtarët e lartë të administratës nuk ishin në dijeni të ndonjë informacioni të ri që tregonte se iranianët po nxitonin të ndërtonin një bombë bërthamore. Por, duke parë se ata me shumë gjasa nuk do të ishin në gjendje ta dekurajonin Netanyahun dhe nuk do të drejtonin më ngjarjet, këshilltarët e Trumpit peshuan alternativat.
Në njërën anë të spektrit ishte të rrije duarkryq dhe të mos bëje asgjë, dhe pastaj të vendosje për hapat e mëtejshëm pasi të bëhej e qartë se sa shumë ishte dobësuar Irani nga sulmi. Në anën tjetër ishte t’i bashkoheshe Izraelit në sulmin ushtarak, ndoshta deri në pikën e detyrimit të ndryshimit të regjimit në Iran.
Trump zgjodhi një rrugë të mesme, duke i ofruar Izraelit mbështetje ende të pazbuluar nga komuniteti i inteligjencës amerikane për të kryer sulmin e tij dhe më pas duke rritur presionin mbi Teheranin për të bërë lëshime të menjëhershme në tryezën e negociatave ose do të përballej me sulme të vazhdueshme ushtarake. Pesë ditë pasi Izraeli nisi sulmin e tij, qëndrimi i Trump vazhdon të luhatet.
Trump po shqyrton mundësinë e dërgimit të avionëve amerikanë
Trump tani po e shqyrton seriozisht dërgimin e avionëve amerikanë për të ndihmuar në furnizimin me karburant të avionëve luftarakë izraelitë dhe për të provuar të shkatërrojë centralin bërthamor nëntokësor të Iranit në Fordo me bomba 30,000 paundëshe.
Historia e asaj që çoi në sulmin izraelit është një nga dy udhëheqësit, Trump dhe Netanyahu, të cilët ndajnë një qëllim të përbashkët – parandalimin e Iranit nga pajisja me një bombë bërthamore – por që janë të kujdesshëm ndaj motiveve të njëri-tjetrit.
Intervistat me dy duzina zyrtarësh në Shtetet e Bashkuara, Izrael dhe rajonin e Gjirit Persik tregojnë se si Trump luhati për muaj të tërë se si dhe nëse do t’i përmbante impulset e Netanyahut, ndërsa përballej me krizën e parë të politikës së jashtme të mandatit të tij të dytë. Ishte një situatë që ai u përball me një rreth këshilltarësh relativisht të papërvojë, të zgjedhur me kujdes për besnikëri.
Ndërsa u kthye me nxitim në Uashington nga një samit i Grupit të 7-ës në Kanada të martën herët, Trump kundërshtoi një element të dëshmisë publike të Tulsi Gabbard, drejtoreshës së tij të inteligjencës kombëtare, se komuniteti i inteligjencës nuk besonte se Irani po ndërtonte në mënyrë aktive armë bërthamore edhe pse pasuron uraniumin që në fund të fundit mund të përdoret për një arsenal bërthamor. “Nuk më intereson çfarë tha ajo,” u tha Trump gazetarëve. “Mendoj se ata ishin shumë afër t’i kishin ato.”
I pyetur për koment, një zëdhënës i Shtëpisë së Bardhë vuri në dukje komentet publike të bëra nga Trump për moslejimin e Iranit për të pasur një armë bërthamore. Kur Trump u takua me këshilltarët e tij kryesorë në Camp David vonë më 8 qershor, për të shqyrtuar situatën që po evoluonte me shpejtësi, drejtori i CIA-s, John Ratcliffe, dha një vlerësim të drejtpërdrejtë.
Ishte shumë e mundshme, tha ai, që Izraeli së shpejti do ta sulmonte Iranin, me ose pa Shtetet e Bashkuara, sipas dy personave të njohur me informimin, të cilët folën në kushte anonimiteti. Këshilltarët e Trumpit ishin përgatitur për këtë moment. Në fund të majit, ata kishin parë informacione që i shqetësonin se Izraeli do të vazhdonte me një sulm të madh ndaj Iranit.
Inteligjenca thotë se Trump ka një gamë opsionesh
Bazuar në atë informacion, zëvendëspresidenti JD Vance dhe Marco Rubio, në rolin e tij të përbashkët si sekretar shteti dhe këshilltar i sigurisë kombëtare, inkurajuan një përpjekje për t’i dhënë presidentit një sërë opsionesh në mënyrë që ai të mund të merrte vendime të shpejta nëse ishte e nevojshme në lidhje me fushëveprimin e përfshirjes amerikane.
Një ditë pas takimit në Camp David, më 9 qershor, Trump telefonoi Netanyahun. Udhëheqësi izraelit ishte i prerë: Misioni ishte i mundshëm. Netanyahu i shpalosi qëllimet e tij në një nivel të lartë, sipas tre personave që kanë dijeni për thirrjen. Ai e bëri të qartë se Izraeli kishte forca në terren brenda Iranit. Trump u impresionua nga zgjuarsia e planifikimit ushtarak izraelit. Ai nuk mori asnjë angazhim, por pasi përfundoi telefonatën, u tha këshilltarëve: “Mendoj se mund të na duhet ta ndihmojmë”.
Megjithatë, presidenti ishte i ndarë në dy mendje se çfarë të bënte më pas. Ai kishte dashur ta menaxhonte Iranin sipas kushteve të tij, jo të Netanyahut, dhe kishte shprehur besim në aftësitë e tij për të arritur marrëveshje. Por ai kishte filluar të besonte se iranianët po e shtynin të vepronte kështu. Trump nuk ishte kurrë i mendimit se Amerika mund të jetonte me një Iran me një bombë bërthamore dhe ta përmbante atë. Ai ndante pikëpamjen e Netanyahut se Irani ishte një kërcënim ekzistencial për Izraelin. Izraeli kishte filluar përgatitjet në dhjetor për një sulm ndaj Iranit, pas shkatërrimit të Hezbollahut, një përfaqësues iranian, dhe rënies së regjimit të Asadit në Siri, duke hapur hapësirën ajrore për një fushatë bombardimi.
Netanyahu viziton Trumpin në shkurt
Netanyahu bëri vizitën e tij të parë në Shtëpinë e Bardhë gjatë mandatit të dytë të Trump më 4 shkurt. Netanyahu i bëri Trump një prezantim rreth Iranit në Zyrën Ovale, duke e shoqëruar atë përmes imazheve të vendeve të ndryshme bërthamore të vendit. Inteligjenca izraelite tregoi se Irani po bënte përpjekje më të ashpra dhe më të shpejta për të arritur në një armë bërthamore, dhe sa më të dobët bëheshin iranianët, aq më shumë i afroheshin bombës.
Izraelitët i dhanë një argument shtesë Trumpit: Nëse doni që diplomacia të ketë sukses, duhet të përgatiteni për një sulm, kështu që pas negociatave qëndron një forcë e vërtetë. Privatisht, ata u shqetësuan se mos Trump do ta merrte atë që ata e shihnin si një marrëveshje të pamjaftueshme me Iranin dhe se më pas do ta shpallte misionin të kryer.
Pas zgjedhjes së tij në nëntor, Trump kishte emëruar një mik të ngushtë, Steve Witkoff, si të dërguarin e tij në Lindjen e Mesme dhe i kishte dhënë atij detyrën e përpjekjes për të arritur një marrëveshje me Iranin. Trump e dinte se po futej në një territor të rrezikshëm politik. Çështja Izrael-Iran përçan koalicionin e Trump, duke vënë përballë një fraksion anti-ndërhyrës, të udhëhequr nga figura mediatike si prezantuesi me ndikim i podkasteve Tucker Carlson, kundër konservatorëve anti-iranianë si prezantuesi i radios Mark Levin.
Por brenda administratës, ndarjet ideologjike ishin shumë më pak të rëndësishme sesa ishin në mandatin e parë të Trump, kur zyrtarë si Sekretari i Mbrojtjes Jim Mattis dhe Sekretari i Shtetit Rex Tillerson e shihnin presidentin si të pamatur dhe që kishte nevojë të përmbahej nga impulset e tij.
Në prill, ekipi i Trump filloi një seri negociatash në Oman, me palën amerikane të bisedimeve të udhëhequra nga Witkoff, së bashku me Michael Anton, drejtor i planifikimit të politikave në Departamentin e Shtetit. Deri në fund të majit, ekipi i Trump u kishte dorëzuar iranianëve një propozim me shkrim. Ai bëri thirrje që Irani të ndalojë përfundimisht të gjithë pasurimin e uraniumit dhe propozoi krijimin e një konsorciumi rajonal për të prodhuar energji bërthamore që potencialisht do të përfshinte Iranin, Shtetet e Bashkuara dhe shtete të tjera të Gjirit.
Trump kërkon zgjidhje diplomatike
Edhe pse Trump kërkonte një zgjidhje diplomatike, ai dukej i bindur nga një gjë që izraelitët i kishin thënë: të kesh opsione të besueshme ushtarake do t’i jepte atij një dorë më të fortë në negociatat me Iranin. Deri në mesin e shkurtit, në koordinim me izraelitët, gjenerali Michael Erik Kurilla, kreu i Komandës Qendrore, kishte zhvilluar tre opsione kryesore. E para dhe më minimale ishte furnizimi me karburant dhe mbështetja e inteligjencës amerikane për një mision izraelit. E dyta ishin sulme të përbashkëta izraelite dhe amerikane. E treta ishte një mision i udhëhequr nga SHBA-të me Izraelin në një rol mbështetës. Do të kishte përfshirë bombardues amerikanë B-1 dhe B-2, avionë transportues dhe raketa lundrimi të lëshuara nga nëndetëset.
Por, ndërsa Witkoff ndoqi negociatat me Teheranin, izraelitët u humbi durimi. Netanyahu bëri një vizitë të shpejtë te Trump në Shtëpinë e Bardhë në prill. Ndër kërkesa të tjera, ai kërkoi bombën amerikane për shkatërrimin e bunkerëve për të shkatërruar centralin bërthamor nëntokësor në Fordo. Trump nuk u bind dhe, në ditët pas takimit, ekipi i tij bëri një presion të plotë për të ndaluar izraelitët të nisnin sulme parandaluese kundër Iranit.
Presidenti ishte i shqetësuar se Izraeli do të ndërhynte vetë ose do ta prishte diplomacinë e tij nëse Netanyahut nuk do t’i pëlqente drejtimi që po merrte marrëveshja e tij. Ekipi i Trumpit ishte gjithashtu i shqetësuar për atë që do të ndodhte nëse Izraeli do të niste sulme kundër Iranit, por nuk do të arrinte të shkatërronte të gjitha objektet e tij bërthamore. Ndërsa maji po i afrohej qershorit, Witkoff u tha kolegëve se Shtetet e Bashkuara dhe Irani ishin në prag të një marrëveshjeje. Por më 4 qershor, udhëheqësi suprem i Iranit, Ajatollah Ali Khamenei, e hodhi poshtë propozimin e SHBA-së. Këshilltarët thanë se Trump po fillonte të ndihej sikur iranianët nuk e merrnin seriozisht një marrëveshje.
Publikisht, Trump ende po theksonte rëndësinë e dhënies së një shansi diplomacisë. Dhe ndërsa kjo nuk kishte për qëllim të mashtronte iranianët rreth menjëhershmërisë së një sulmi të mundshëm nga Izraeli, mundësia që kjo mund ta pengonte Iranin të kalonte në gatishmëri të lartë ishte një efekt anësor i mirëpritur, tha një zyrtar amerikan i përfshirë në diskutime. Por të mërkurën e kaluar, nuk kishte asnjë shenjë për ndonjë përparim të negociuar, dhe në atë pikë rrethi i ngushtë i Trumpit e dinte se sulmi do të fillonte të nesërmen.
Trump në Dhomën e Situatave në Shtëpinë e Bardhë ndërsa zhvillohen sulmet
Trump iu bashkua ekipit të tij të sigurisë kombëtare në Dhomën e Situatave të Shtëpisë së Bardhë të enjten në mbrëmje, ndërsa vala e parë e sulmeve po zhvillohej dhe ende i mbante opsionet e hapura. Më herët atë ditë, ai u tha këshilltarëve dhe aleatëve se ende donte të arrinte një marrëveshje me Iranin. Deklarata e parë zyrtare nga administrata pas sulmeve nuk erdhi nga Trump, por nga Rubio, i cili e distancoi SHBA-në nga fushata izraelite dhe nuk përmendi mbështetjen e një aleati, edhe pse komuniteti i inteligjencës amerikane tashmë po ofronte mbështetje.
Por, ndërsa nata kalonte dhe izraelitët kryen një seri sulmesh precize kundër udhëheqësve ushtarakë iranianë dhe vendeve strategjike, Trump filloi të ndryshonte mendje në lidhje me qëndrimin e tij publik. Kur u zgjua të premten në mëngjes, Fox News po transmetonte pamje të asaj që po e portretizonte si gjenialitetin ushtarak të Izraelit. Dhe Trump nuk mundi t’i rezistonte pretendimit për disa merita për veten e tij.
Në telefonatat me gazetarët, Trump filloi të linte të kuptohej se kishte luajtur një rol më të madh prapa skenave në luftë sesa e mendonin njerëzit. Privatisht, ai u tha disa personave të besuar se tani po anonte drejt një përshkallëzimi më serioz: duke u pajtuar me kërkesën e mëparshme të Izraelit që Shtetet e Bashkuara të dërgonin bomba të fuqishme shkatërruese bunkerësh për të shkatërruar objektin bërthamor të Iranit në Fordo.
