Në Kuvendin e ardhshëm të Shqipërisë, përfaqësimin më të lartë e kanë votuesit e Partisë Socialiste dhe asaj Demokratike, teksa shumë parti të vogla, pavarësisht votave të marra, nuk mund të çojnë mandate në Kuvend për shkak të formulës zgjedhore që u aplikua këtë herë “sistem proporcional rajonal”.
Të dhënat të përafërta nga Komisioni Qendror i Zgjedhjeve (KQZ) tregojnë se një mandat i Partisë Socialiste në qeveri përfaqëson rreth 9,3 mijë votues, ndërsa një deputet i koalicionit opozitar përfaqëson mbi 10 mijë votues.
Në anën tjetër, Partia Koalicioni Euroatlantik e zotit Basha, ndonëse ka marrë rreth 20 mijë vota, nuk do të përfaqësohet në Kuvend. Në rast se këto vota do të ishin në krah të Partisë Socialiste do të përktheheshin në 4 mandate.
Më të penalizuar janë votuesit e “Nisma Shqipëria bëhet” që ka mbi 56 mijë vota dhe siguron vetëm një mandat në Kuvend. Nëse këto vota do të ishin të Partisë Socialiste do të përktheheshin në 6 mandate.
Përfaqësimi i ulët i alternativave të reja në Kuvendin e ardhshëm të Shqipërisë vjen për shkak të formulës zgjedhore sistem proporcional rajonal, bazuar në metodologjinë “D’Hondt” që favorizon forcat e mëdha.
“Sistemi ynë është bërë proporcional lokal, për të penalizuar prurjet e reja. Në një sistem proporcional kombëtar partitë e reja do të kishin sukses dhe do të ishin përcaktuese për mazhorancat politike.
Në proporcional rajonal, PS mori 83 mandate, në proporcional kombëtar do të kishte 72-74 deputetë, partitë me 3% do të duhej të kishin 3-4 deputetë, në kushtet kur pragu ynë zgjedhor është nga 2021 vetëm 1%, më parë ishte 3%”, analizoi Afrim Krasniqi, Drejtor Ekzekutiv i Institutit Shqiptar për Studime Politike.
Neritan Sejamini, ekonomist dhe analist pohon se fakti është që ne kemi sistem zgjedhor rajonal, ku zgjedhjet janë të pavarura njëra nga tjetra. “Në fakt ne kemi 12 zgjedhje dhe jo një zgjedhje”.
Duke qenë se rajonet kanë popullsi krejtësisht të pabarabartë njëri me tjetrin—nga Kukësi me rreth 62 mijë banorë tek Tiranë me rreth 760 mijë banorë, pra mbi 12 herë më të madhe se Kukësi— dhe për rrjedhojë numër të ndryshëm mandatesh, nga 3 Kukësi në 37 Tirana— sistemi manifeston tre tipare kryesore, sqaron Sejamini:
- Favorizon partitë e mëdha në kurriz të partive të vogla. Partitë e vogla apo të reja nuk kanë asnjë mundësi të sigurojnë mandate jashtë Tiranës—do të duhej të fitonin të paktën rreth 7-8 për qind në Fier dhe mbi 10 për qind në çdo qark tjetër. Pra, ato konkurrojnë realisht vetëm në Tiranë.
- Favorizon përqendrimin lokal në dëm të shtrirjes kombëtare. Për shembull, një parti e vogël që merr rreth 12-13 mijë vota të gjitha në Tiranë (dhe asnjë votë në qarqet e tjera) siguron një deputet; ndërsa, në një rast ekstrem, një parti e vogël që merr 11 mijë vota në çdo qark, pra rreth 132 mijë në të gjithë Shqipërinë nuk siguron dot asnjë mandat.
- Krijon një shpërqendrim të madh mes votës kombëtare në zgjedhje dhe vendeve në Kuvend. Nëse gjykojmë vetëm nga rezultatet brenda vendit, PS mori rreth 52% të votës popullore por mori mbi 59% për qind të vendeve në Kuvend, ose 83 nga 72 mandate që do merrte në një sistem proporcional kombëtar dhe jo rajonal.
“Sistemet zgjedhore asnjëherë nuk janë përfaqësim automatik i përqindjes së votës popullore në vende në Kuvend.
Sikurse çdo sistem zgjedhor (kryesisht përmes vendosjes së pragjeve elektorale që variojnë nga 2-3% në 10-12% në disa raste të rralla) ndëshkojnë partitë shumë të vogla me qëllim për të shmangur fragmentizimin gati automatik të parlamenteve. Megjithatë, sistemi ynë mund të konsiderohet një sistem që ka nivel të lartë shtrembërimi të vullnetit të qytetarëve dhe të fatit të partive të vogla.
Ky shtrembërim bëhet më pak i kuptueshëm kur rajonalizimi ka humbur çdo sens praktik pasi shumica e deputetëve të qarqeve nuk kanë asnjë lidhje domethënëse me këto qarqe. Përkundrazi ke deputetë që qarkullojnë nga qarku në qark në zgjedhje të ndryshme. Në këto kushte një sistem proporcional kombëtar me një prag të ulët do të ishte sistem më i mirë se ky që kemi tani”, thotë Z.Sejamini.
Zoti Krasniqi shpjegon se në sistemet proporcionale legjitimiteti i forcës politike ka më shumë rëndësi sesa vota individuale. Demokracitë më të vjetra në botë janë mazhoritare.
Formula zgjedhore e Shqipërisë bazuar në sistemin proporcional aplikohet nga vende të BE si Spanja, Portugalia dhe Belgjika. Ky sistem në vende të vogla si Shqipëria i bën me stabël qeverinë në krahasim me vendet fqinjë që aplikojnë formula të tjera që favorizojnë shpërndarjen e votave në më shumë alternativa.
Mirëpo nga ana tjetër kjo metodë djeg votat e alternativave të reja duke mos i përfaqësuar në parlament. Sipas këtij sistemi një votë në Kukës në kuptimin e mandatit vlen më shumë se një votë në Tiranë. Formula ndihmon polarizimin politik dhe ndihmon në ruajtjen e duopolit PS- PD.
Zoti Krasniqi thotë se Shqipëria prej vitit 2008 vendi aplikon sistem proporcional. “Kjo ka bërë që aktualisht kemi deputet me mbi 21 mije vota apo edhe me 360 vota. Sistemi është çështje kompromisi, ndaj vota nuk e bën më të rëndësishëm dhe as më të dobët deputetin, por nënkupton se partia është institucion, ka sistem merite dhe llogaridhënie.
Ai analizon më tej, se tek ne jo vetëm se ky parakusht nuk respektohet, po partitë nuk veprojnë si institucione llogaridhënëse dhe meritokracie. Shqetësimi lidhet edhe me etiken dhe integritetin: mbi baze të cilit sovranitet dhe legjitimitet vepron një deputet që nuk votohet dhe nuk përfaqëson, dhe çfarë vlerë ka vota në vendimmarrje”.
Formula zgjedhore i bënte më efektive votat në qytetet e mëdha. Psh në Tiranë pragu efektiv për të fituar një mandat ishte 2%, ndërsa në Kukës ngjitej ne 19% sipas formulës. Në këtë mënyrë votat e partive të vogla vlenin vetëm në qarqet e mëdha, ndërsa të voglat mbeten pa përfaqësim.
Formula e re që u aplikua këtë vit ka penalizuar edhe opozitën, e cila humbur ka humbur rreth 9 mandate, ndërsa Partia Socialiste ka fituar rreth 9 mandate. Ndryshimet ne Kodin zgjedhor vitin e kaluar rishpërndanë numrin e mandateve në qark, ku Tirana mori 1 më shumë, ndërsa Korçës ju hoq 1 mandat.
Formula rriti humbjen e votave nën pragun 1 %, të cilat me formulën e përkthehen kryesisht në karrige shtesë për partinë më të madhe./MONITOR
