Aktivisti i ri Nikola Ristiq del shpesh në rrugë. Në fillim të nëntorit, ai udhëhoqi protestat në Beograd për të kërkuar që politikanët të largoheshin pasi 15 persona u vranë kur një tendë stacioni treni u shemb në Novi Sad, qyteti i dytë më i madh në Serbi.
Sipas një raporti të organizatës për të drejtat e njeriut Amnesty International, më 3 nëntor Ristiq u arrestua nga policia dhe u mor në pyetje nga BIA, agjencia e sigurisë kombëtare dhe e inteligjencës së Serbisë. “Ndihej më shumë si një përpjekje bindëse për të më shtyrë të ndaloja së qeni aktivist,” tha ai për Balkan Insight, një botim nga Rrjeti Ballkanik i Gazetarisë Hulumtuese (BIRN), i cili intervistoi gazetarë rreth raportit të Amnesty.
Gjatë marrjes në pyetje, telefoni i Risti ishte në një dhomë tjetër, ku më pas në telefonin e tij ishte instaluar spyware serb NoviSpy. Ishte vetëm një nga disa incidente të tilla, zbuloi Amnesty.
Softuer izraelit, vendas
Autoritetet serbe dyshohen prej kohësh se përdorin softuer vendas dhe izraelit për të përgjuar telefonat e aktivistëve dhe gazetarëve. Por ky ekzaminim mjekoligjor i telefonave që u përkasin dhjetëra aktivistëve dhe gazetarëve tani ofron prova të forta.
Sipas Amnesty, policia dhe BIA zhbllokuan telefonat me softuer të kompanisë izraelite Cellebrite dhe më pas instaluan spyware si NoviSpy. Kjo i siguron BIA-s të gjitha kontaktet në një telefon, së bashku me pamjet e panumërta të ekranit që zbulojnë gjithçka që një person bën ose shkruan në pajisjen e tij. Edhe mikrofoni dhe kamera thuhet se mund të ndizen nga larg.
Lajmi për një spiunim të tillë ka qenë shpërthyes pas javësh protestash që kanë parë studentët të bllokojnë universitetet. Demonstruesit akuzojnë krerët e vendit për korrupsion dhe paaftësi, duke rezultuar në shembjen e çatisë në stacionin hekurudhor të Novi Sadit më 1 nëntor, vetëm disa muaj pasi ai ishte rihapur pas disa vitesh rinovim.
“Heqja e të menduarit kritik”
Si president i Serbisë që nga viti 2017, Aleksandar Vuçiç ka pasur një kontroll të ngushtë në pushtet për 12 vitet e fundit, që kur u bë zëvendëskryeministër në 2012 dhe më pas kryeministër në 2014. Edhe pse kompetencat presidenciale janë zyrtarisht të kufizuara, Vuçiç kontrollon qeverinë, gjyqësorin, BIA dhe zgjedhjet nëpërmjet Partisë së tij neoliberale Progresive Serbe (SNS). Ai ka ndikim mbi mediat më të mëdha dhe ka autoritetin për të dhënë kontrata fitimprurëse shtetërore.
Vuçiç mban marrëdhënie si me Bashkimin Evropian ashtu edhe me Rusinë, ndërsa vazhdimisht u premton Serbisë përmirësime ekonomike. Së fundmi ai ka mbajtur fjalime ditore televizive ku akuzon demonstruesit dhe opozitën si armiq të shtetit.
Gazetari Nedim Sejdinoviç tha për DW se zbulimet e spyware nuk janë befasi. “Gjatë viteve, shteti nuk ka kursyer asnjë shpenzim për të arritur një qëllim: shfuqizimin e të menduarit kritik,” tha Sejdinoviç, duke shtuar se tani gazetarët dhe burimet e tyre janë në rrezik.
Qeveria e Serbisë mohon gjetjet e Amnesty. BIA deklaroi se punon në përputhje të plotë me ligjin, duke i cilësuar zbulimet një “raport të parëndësishëm dhe sensacionalist” të padenjë për koment.
Zëvendëskryeministri Aleksandar Vulin, një linjë e ashpër miqësore me Rusinë, e përshkroi raportin e Amnesty si një “vazhdim të luftës hibride” kundër Serbisë. Partia Lëvizja Socialiste e Vulin, një partner koalicioni i SNS, ka bërë thirrje për një ligj kundër “agjentëve të huaj” bazuar në rregulloret e OJQ-ve të Rusisë.
Kompania izraelite përgjigjet
Cellebrite, softueri i fuqishëm i të cilit përdoret edhe nga agjencia e brendshme amerikane e inteligjencës, Byroja Federale e Hetimeve, konfirmoi se ka bashkëpunuar me autoritetet serbe, por theksoi se mjeti nuk është menduar për llojin e përdorimit të zbuluar nga raporti i Amnesty.
“Nëse këto akuza do të jenë të sakta, kjo mund të jetë në kundërshtim me marrëveshjen tonë të licencës së përdoruesit fundor”, tha shefi i marketingut David Gee për agjencinë e lajmeve Reuters. Në këtë rast, përdorimi i teknologjisë nga autoritetet serbe mund të pezullohet zyrtarisht, tha ai.
Serbia e mori softuerin me shpenzimet e Norvegjisë nëpërmjet Zyrës së OKB-së për Shërbimet e Projektit, me synimin për të arritur standardet e BE-së në luftën kundër krimit të organizuar.
Frikësimi i kritikëve
Serbia ka negociuar pranimin në BE për pjesën më të madhe të një dekade. Por ky mbetet një synim i largët për shkak të lidhjeve të ngushta të Serbisë me Moskën, për të mos përmendur shpërbërjen e demokracisë nga Vuçiq.
“Aktualisht jemi duke përjetuar një shtet të varur nga një parti e vetme politike dhe kultivimin e një kulti të personalitetit rreth Vuçiqit”, tha për DW Zoran Gavrilovic, drejtor i Institutit për Kërkime Sociale të Byrosë. “Qëllimi i spiunimit është të dekurajojë gazetarët dhe shoqërinë civile që të bëjnë punën e tyre.”
Kritikët thonë se protestat e fundit nga të rinjtë janë hera e parë që dominimi i Vuçiqit vihet seriozisht në pikëpyetje. Universiteti i Beogradit, me afro 100,000 studentë dhe disa mijëra punonjës dhe anëtarë të fakultetit, ka pezulluar funksionimin, së bashku me shumë universitete të tjera në mbarë vendin. Protestës i janë bashkuar edhe shumë gjimnazistë.
Vuçiç ka bërë pak lëshime. Dy ministra të kabinetit kanë dhënë dorëheqjen pas shembjes së çatisë. Në kuadër të hetimeve janë arrestuar edhe disa zyrtarë. Por këto gjeste nuk kanë arritur të kënaqin protestuesit, të cilët e shohin vetë Vuçiqin si problem. Burrat e lidhur me SNS-në kanë sulmuar disa herë demonstruesit paqësorë për të provokuar konflikt.
Gavriloviç dhe kritikë të tjerë të Vuçiqit kanë frikë se shtypja dhe mbikëqyrja do të intensifikohen. “Protestat janë një festë e demokracisë, por qeveria jonë i përshkruan ato si përmbysje, si një revolucion me ngjyra të importuara si Maidan,” tha Gavriloviç. “Në fakt, Vuçiq nuk toleron as demokracinë dhe as një ton të vetëm kritik në shoqëri./DW
