Si ndikon konflikti midis Iranit dhe Izraelit në çmimin e naftës dhe në kushtet ekonomike në Izrael dhe Iran, në kohën kur po shkrepen raketa nga palët?
Pas sulmeve raketore të Iranit ndaj Izraelit, çmimi i naftës u rrit mëngjesin e së mërkurës. Nafta nga Deti i Veriut dhe ajo amerikane WTI u rritën të mërkurën në mëngjes me më shumë se një për qind e gjysmë, në 74,74 dhe 71,04 dollarë për fuçi (159 litra). Të martën çmimet u rritën me rreth 2.5 për qind.
Kryeministri izraelit Benjamin Netanyahu ka njoftuar se do të ketë hakmarrje ndaj Iranit, por pa zbuluar detaje. Objektivi mund të jenë objektet e naftës në Iran dhe vende të tjera strategjike, raportoi portali amerikan Axios, duke cituar zyrtarë izraelitë.
“Irani furnizon rreth katër për qind të kërkesave botërore me naftë. Tani pyetja kryesore është, nëse Arabia Saudite do të rrisë prodhimin e saj, nëse furnizimet iraniane ndërpriten apo jo?”, shkruajnë ekspertët e firmës analitike Capital Economics.
Eksporti i naftës
Eksportet e naftës janë një burim i rëndësishëm të ardhurash për Iranin. Megjithëse Shtetet e Bashkuara të Amerikësrivendosën sanksionet ndaj industrisë iraniane të naftës, Irani ende arrin të eksportojë naftë, kryesisht në Kinë.
Në vitin 2023, eksportet e naftës të Iranit ishin “më shumë se 35 miliardë dollarë”, siç njoftoi ministri i Naftës Javad Owji në mars.
Për periudhën nga janari deri në maj 2024, një kompani analitike e specializuar në sektorin e energjisë llogariti rritje të mëtejshme të eksporteve, duke vlerësuar se Irani shet mesatarisht 1.56 milionë fuçi naftë në ditë (1 fuçi = 159 litra).
“Rritja e eksporteve u pasua me rritjen e prodhimit të naftës bruto, nga kërkesa më e lartë nga Kina dhe zgjerimi i të ashtuquajturit “Flotat e errëta”, sipas një raporti të qershorit 2024 nga Vortex.
Flota e errët ose ‘flota hije’ i referohet anijeve të fshehta që kontrabandojnë naftë dhe kështu anashkalojnë sanksionet. Sipas organizatës jofitimprurëse amerikane United Against Nuclear Iran (UANI), “flota e errët” e Iranit përfshin të paktën 383 anije.
Irani po shet naftën e tij me 20 për qind zbritje ndaj çmimit të tregut botëror, vlerëson kanali televiziv me qendër në Londër, Iran International, pasi kompensimi për rrezikun ndaj të cilit janë të ekspozuar blerësit për shkak të sanksioneve të SHBA. “Rafineritë kineze janë blerësit kryesorë të dërgesave të paligjshme iraniane të naftës, të cilat rishitësit më pas i përziejnë me mallra nga vende të tjera dhe në Kinë ato trajtohen më pas si importe nga Singapori ose vende të tjera”, shton kanali.
Monedha dhe inflacioni
Sanksionet zbatohen jo vetëm për industrinë e naftës, por edhe për transaksionet ndërkombëtare të pagesave me Iranin. Kjo çoi në një rënie të monedhës kombëtare, rialit. Në tregun e zi sot, iranianët duhet të paguajnë 580.000 rialë për një dollar amerikan. Pas nënshkrimit të marrëveshjes për ndalimin e programit bërthamor të Iranit në vitin 2015, një dollar vlente vetëm 32.000 rialë.
Sanksionet dhe kursi i dobët i këmbimit kanë çuar në një rritje të çmimit të ushqimeve bazë – sepse Irani nuk është plotësisht i pavarur në furnizimin e tij ushqimor. Norma aktuale e inflacionit është rreth 40 për qind.
Fuqia ekonomike
Edhe pse të ardhurat nga eksportet e naftës janë stabilizuar vitet e fundit, Irani është larg të qenit një fuqi ekonomike. Popullsia e Iranit, me rreth 88 milionë banorë, është pothuajse dhjetë herë më e madhe se popullsia e armikut të saj kryesor, Izraelit (nëntë milionë). Megjithatë, prodhimi ekonomik i Iranit në vitin 2023 ishte 403 miliardë dollarë, dukshëm më pak se 509 miliardë dollarë të Izraelit.
Ndryshimet bëhen edhe më të dukshme kur krahasojmë produktin e brendshëm bruto (PBB) për frymë. Sipas të dhënave të Fondit Monetar Ndërkombëtar (FMN), PBB për frymë në Iran vitin e kaluar ishte 4663 dollarë, ndërsa në Izrael ishte 52.219 dollarë.
Për klasën e mesme, situata ekonomike është përkeqësuar ndjeshëm në dy dekadat e fundit. “Standardi i jetesës është kthyer në nivelin e 20 viteve më parë për shkak të sanksioneve,” tha Djavad Salehi-Isfahani, një profesor i ekonomisë në Universitetin Amerikan të Virginia Tech, në një intervistë për Deutsche Welle.
Korrupsioni dhe mungesa e transparencës
Shuma të mëdha parash zhduken në strukturat jotransparente të sundimtarëve shiitë në Teheran. Në indeksin e Transparency International, i cili mat perceptimin e korrupsionit, Irani renditet i 149-ti nga 180 vende. Izraeli është në vendin e 33-të, SHBA-të në vendin e 24-të, ndërsa Gjermania në vendin e nëntë.
Veçanërisht i paqartë është roli i Gardës Revolucionare dhe fondacioneve fetare që kontrollojnë pjesët kryesore të ekonomisë së Iranit. Ata nuk paguajnë taksa, nuk duhet të paraqesin raporte financiare dhe janë përgjegjës kryesisht ndaj liderit politik dhe fetar të Republikës Islamike, Ajatollah Ali Khamenei.
Pakënaqësi në mesin e qytetarëve
Në Iran, presidenti zgjidhet me votim, herën e fundit në korrik 2024, por vendi nuk është një demokraci. Nga 80 kandidatë, Këshilli i Gardës konservatore miratoi vetëm gjashtë kandidatë për zgjedhje.
Regjimi përpiqet të ruajë paqen sociale me subvencione, për shembull për ushqim dhe karburant. Edhe pse përdor represionin, duket se i frikësohet pakënaqësisë së qytetarëve. Protestat shpërthejnë shpesh kundër lidershipit politik, të shkaktuara nga rritja e çmimeve ose mbajtja e detyrueshme e shamisë për gratë.
Një luftë me Izraelin do të ishte një barrë e madhe ekonomike për Iranin. Kjo mund ta detyrojë qeverinë të kursejë diku tjetër, gjë që do të rriste më tej pakënaqësinë brenda vendit./DW
