Numri i të punësuarve buxhetorë në njësitë e pushtetit vendor arriti në 37 mijë në vitin 2023, me një rritje me 12% kundrejt vitit 2019 dhe me rritje gati 90% në krahasim me vitin 2015. Rritja dramatike e numrit të punonjësve në pushtetin vendor përgjatë dekadës së fundit vjen në një kohë kur popullsia faktike e pranishme në territorin e pothuajse të gjitha bashkive ka rënë, gjë që nënkupton nevojën për më pak punëtorë për të kryer shërbimet përkundrejt popullsisë së mbetur.
Të dhënat zyrtare të analizuara nga BIRN tregojnë se numri i të punësuarve në njësitë e qeverisjes vendore para reformës së vitit 2015 ishte vetëm 20 mijë ndërsa në vitin 2023 është rritur në 37 mijë. Arsyeja kryesore e reformës së vitit 2015 ishte që, përmes reduktimit të njësive të qeverisjes vendore nga 394 në 61, të mund të uleshin kostot administrative dhe të çliroheshin fonde në dispozicion të investimeve për rrugë, ujësjellësa apo kanalizime, apo për të krijuar sistemin e grumbullimit dhe përpunimit të mbeturinave, funksione këto kyçe të pushtetit vendor.
Pushteti vendor është administruar nga kryebashkiakë socialistë nga viti 2019 e deri në vitin 2023 në gjashtëdhjetë nga gjashtëdhjetë e një bashki, ku Shkodra ishte përjashtimi i vetëm. Mandati 2019-2023 u krijua pas refuzimit të opozitës kryesore për të marrë pjesë në zgjedhjet e vitit 2019, gjë që bëri që socialistët të kontrollonin jo vetëm kryetarët e bashkive por edhe shumicat dërrmuese të këshilleve bashkiake.
Përgjatë këtij mandati, numri i të punësuarve në pushtetin vendor u rrit nga 33 mijë në 37 mijë ose me 13%. Në 50 nga 61 bashkitë e vendit mandati u shoqërua me rritje të numrit të të punësuarve, ndërkohë që supozohet se pushteti vendor ka nevojë të rrisë investimet për shërbimet publike bazë, ujësjellësa, kanalizime, rrugë rurale apo pastrim e gjelbërim. Në trembëdhjetë bashki në fakt rritja e numrit të të punësuarve është në një masë jo më të madhe se sa 5% për katër vjet ndërsa në vetëm 11 bashki, numri i të punësuarve faktikë nuk u rrit ose pësoi rënie. Shumica e bashkive në të cilat numri u ul ose nuk u rrit në mënyrë domethënëse janë në fakt bashki të vogla për nga numri i popullsisë.
Numri i të punësuarve në nivel vendor në përgjithësi është vështirë që të gjendet dhe bashkitë vetë rrallëherë kanë nivelin e mjaftueshëm të transparencës për sa staf kanë dhe për çfarë shërben stafi që kanë apo se sa kushton mbajtja e këtyre punëtorëve. Për më tepër, përveç stafeve bashkiake, bashkitë kanë edhe kompani nën pronësi, të tilla si ujësjellësit, të cilat, duke qenë kompani më vete dhe jo agjenci buxhetore, kanë stafet përkatëse të papërfshira në këto shifra. Shifrat e vitit 2023 u publikuan në faqen në internet të Kuvendit të Shqipërisë si pjesë e projektligjit të Buxhetit Faktik. Këto të dhëna janë publikuar rrallë nga Ministria e Financave gjatë viteve të shkuara kështu që nuk është e mundur të vërehet se në cilin vit specifikisht janë shtuar të punësuarit. Rrjedhimisht, të dhënat mbi numrin e të punësuarve buxhetorë në bashki disponohen vetëm për vitet 2018, 2019 dhe 2023.
Të punësuarit e sektorit publik në Shqipëri ndahen në “buxhetorë” dhe “jobuxhetorë”, ku në kategorinë e parë janë të punësuarit, paga e të cilëve mbulohet nga taksat që paguajnë qytetarët ndërsa në sektorin “jobuxhetorë” pëfshihen të punësuarit në kompanitë nën pronësinë publike, të cilët i marrin rrogat nga pagesat e qytetarëve dhe bizneseve në shkëmbim të shërbimeve apo mallrave të shitura nga këto kompani. Ndarja gjithsesi nuk është e prerë sepse shumë nga kompanitë nën pronësi publike shpesh janë me humbje dhe subvencionohen nga buxhetet që paguhen përmes sistemit të taksimit. Kështu p.sh., kompanitë e futbollit janë në masë të subvencionuara nga buxhetet bashkiake pavarësisht se në teori janë kompani më vete e po kështu, ndërmarrjet e ujësjellësave marrin subvencionime, të cilat, teorikisht duhet të shërbejnë për të kryer investimet e nevojshme për furnizim me ujë pavarësisht se praktikisht përfundojnë për të paguar stafe të fryra.
Bashkia e Kamzës, e cila qeveriset nga Partia Socialiste që nga viti 2019, ka rritur numrin e të punësuarve me 70%, nga 643 vetë katër vjet më parë, në 1094 vetë në vitin 2023. Bashkia, e cila aktualisht i furnizon të 96 mijë banorët e saj me vetëm katër orë ujë dhe që, për furnizimin me ujë, furnizim për të cilin, tashmë prej disa vitesh nuk paguan koston te Ujësjellës Kanalizime Tiranë që shërben si furnitor me shumicë, dukshëm e ka parë më me prioritet që të shtojë numrin e rrogëtarëve në vend të investimeve për rritjen e cilësisë së furnizimit me ujë.
Bashkia Devoll renditet e dyta me një rritje të numrit të të punësuarve me 50% në krahasim me katër vjet më parë ndërsa bashkia e Vlorës, e cila, përgjatë dekadës së fundit ka humbur 20% të popullsisë dhe ku furnizimi me ujë i së cilës është tashmë famëkeq në të gjithë vendin dhe ku ndërmarrja e ujësjellësit ka akumuluar mbi 80 milionë euro borxhe, e ka parë të arsyeshme të shtojë të punësuarit me 34%. Aktualisht në këtë bashki marrin rrogën 1339 vetë.
Bashkia e Tiranës është bashkia më e madhe në vend për nga popullsia dhe këtu, numri i të punësuarve përgjatë katër viteve të fundit është rritur me 20%. Sot në këtë bashki punojnë 8112 vetë si punonjës buxhetorë. Në këtë shifër nuk përfshihen disa mijëra të tjerë që punojnë në kompani nën pronësinë e bashkisë, të cilët janë në kategorinë “jobuxhetorë”.
Elbasani dhe Berati janë nga të paktat bashki të mëdha të cilat, përgjatë katër viteve të fundit, nuk kanë njohur rritje domethënëse të të punësuarve buxhetorë.
Në nivel kombëtar, Tirana është bashkia me numrin më të madh të të punësuarve buxhetorë me 8112 vetë pasuar nga Durrësi me 1779 dhe Elbasani me 1412 punonjës. Bashkia e Pustecit është më e vogla me 83 punonjës ndërsa ajo e Libohovës ka 91 punonjës.
Krahasimi i numrit të të punësuarve buxhetorë të bashkive me nurmin e popullsisë rezidente të numëruar nga Censi 2023, tregon se bashkia e vogël e Fushë-Arrëzit në veri mban rekordin me 238 të punësuar për më pak se 5 mijë banorë. Në këtë bashki, pothuajse një në njëzet banorë është i punësuar në bashki. Nuk mbetet pas bashkia fqinje e Pukës ku janë të punësuar 294 vetë për pak më shumë se 6,200 banorë apo Pusteci, ku ka 83 të punësuar për 1,843 banorë.
Bashkia e Shkodrës, e cila gjatë mandatit 2019-2023 ka qenë e vetmja bashki nën kontrollin e opozitës, shënon rekordin pozitiv. Në këtë bashki me 102 mijë banorë, gjatë kësaj periudhe kishte 979 të punësuar buxhetorë ose më pak se 1 në çdo 100 banorë. Mesatarisht në nivel kombëtar bashkitë kanë 1.5 të punësuar buxhetorë për çdo 100 banorë.
Nurmi i të punësuarve në sektorin publik në tërësi është rritur në mënyrë dramatike gjatë dekadës së fundit për shkak se dukshëm qeveria ka tendencën të shtojë rrogëtarët në shkëmbim të votave, pavarësisht se popullsia e vendit ka pësuar rënie. Sipas të dhënave të fundit të INSTAT, sektori publik zë aktualisht 183 mijë të punësuar, me rritje prej 20 mijë punonjësish në krahasim me vitin 2016. Numri i lartë i të punësuarve në sektorin publik dhe pagat që këta punonjës shtesë hanë nga buxheti i shtetit detyrimisht gërryejnë kapacitetet për investime publike, investime të cilat, në një situatë normale, do të ndihmonin vendin që jo vetëm të kishte shërbime publike më cilësore në furnizim me ujë, rrugë apo kanalizime, por do të ndihmonin në përshpejtimin e rritjes ekonomike të vendit.
Përkundër rritjes së numrit të të punësuarve në shtet, numri i popullsisë aktualisht banuese në Shqipëri ka rënë nga pak më shumë se 2.8 milionë banorë në vetëm 2.4 milionë mes viteve 2011 dhe 2023, gjë që, logjikisht do të kërkonte një ulje proporcionale në numrin e të punësuarve në sektorin publik./ BIRN
