Nga Milena Gabanelli dhe Simona Ravizza, Corriere Della Sera
Më shumë se 670 milionë euro janë ndarë për ndërtimin e qendrave për emigrantët në Shqipëri, të cilat deri tani janë pothuajse bosh. Këto para nuk janë shtesë në buxhet, por janë marrë nga fusha të tjera si arsimi, shëndetësia dhe puna. Pra, për t’i dhënë përparësi këtij projekti politik, qeveria italiane ka shkurtuar fonde nga sektorë që tashmë vuajnë nga mungesa e burimeve.
Më 6 nëntor 2023, qeveria italiane nënshkroi një protokoll me Shqipërinë për transferimin e emigrantëve të shpëtuar në ujërat ndërkombëtare nga anijet italiane. Marrëveshja parashikon krijimin e një pike pritjeje në Shëngjin për procedurat e identifikimit dhe një strukture në Gjadër për menaxhimin e kërkesave për azil dhe ndalimin e të huajve të parregullt në pritje të dëbimit, që mbetet gjithsesi në kompetencë të Italisë dhe duhet të zbatohet nga Italia. Strukturat në Gjadër përfshijnë një qendër për ndalimin e kërkuesve të azilit, një për qëndrimin në pritje të dëbimit (Cpr) dhe një burg.
Rregullat dhe rreziku
Procedura parashikon që një gjyqtar në Romë të konfirmojë ndalimin brenda 48 orëve. Qeveria Meloni synon të zbatojë “procedurën e përshpejtuar kufitare” që redukton kohën e vendimeve në 28 ditë: 7 ditë për vendimin e Komisionit territorial për azilin ose dëbimin, 14 ditë për një apel të mundshëm dhe 7 ditë të tjera për vendimin përfundimtar. Kjo procedurë zbatohet për emigrantët që vijnë nga vende të konsideruara të sigurta. Me fjalë të thjeshta, nëse qeveria italiane e konsideron Egjiptin një vend të sigurt, emigranti egjiptian duhet të dëbohet me procedurë urgjente. Dhe pikërisht këtu lind problemi: në përcaktimin e “vendit të sigurt“.
Që në fillim, zgjedhja për të transferuar emigrantët në Shqipëri u duk si një rrezik juridik. Ishte menjëherë e qartë mundësia që gjyqtarët të mos e konfirmonin ndalimin. Dhe në Shëngjin e Gjadër, emigrantët nuk mund të lëvizin lirshëm. Si shkoi? Vendimet gjyqësore të mëvonshme i konfirmojnë këto shqetësime.
Vendimet gjyqësore
Më 4 tetor 2024, Gjykata e Drejtësisë së BE-së vendosi se një vend është i sigurt vetëm nëse, në të gjithë territorin dhe për të gjithë, nuk paraqet rrezik për përndjekje. Kjo është arsyeja pse më 18 tetor 2024, Gjykata e Romës nuk konfirmoi ndalimin në Shqipëri të 16 emigrantëve nga Bangladeshi dhe Egjipti dhe urdhëroi transferimin e tyre në Itali: “Refuzimi për të konfirmuar ndalimet në strukturat dhe zonat shqiptare të barasvlershme me zonat kufitare ose tranzitore italiane vjen për shkak të pamundësisë për të njohur si ‘vende të sigurta’ shtetet e origjinës së personave të ndaluar, duke e bërë të pazbatueshme procedurën kufitare dhe, siç parashikohet nga protokolli, transferimin jashtë territorit shqiptar të emigrantëve, të cilët kanë të drejtë të sillen në Itali.”
Qeveria italiane reagoi me dy dekrete. Më 23 tetor 2024 u krijua me ligj një listë e vendeve të sigurta. Në të njëjtën kohë, me shpresën për të marrë vendime më të favorshme nga gjyqtarët, kompetenca për konfirmimet u transferua në Gjykatën e Apelit të Romës.
Strategjia nuk dha rezultat. Më 11 nëntor 2024, Gjykata e Romës pezulloi konfirmimin e 7 ndalimeve të tjera dhe e referoi çështjen në Gjykatën e Drejtësisë së BE-së.
Më 4 dhjetor 2024, Gjykata e Kasacionit sqaroi se siguria e një vendi mund të vlerësohet në terma të përgjithshëm dhe jo absolutë, por theksoi se vendimi përfundimtar i takon gjyqtarit. Në praktikë, duhet vlerësuar rast pas rasti.
As ndryshimi i kompetencës nuk funksionoi. Më 31 janar 2025, Gjykata e Apelit të Romës nuk konfirmoi ndalimin e 43 emigrantëve, urdhëroi transferimin e tyre në Itali dhe e referoi sërish çështjen në Gjykatën e Drejtësisë së BE-së.
Evolucioni i protokollit
Pra: dekretet e reja, kalimi i kompetencës dhe referimet në gjykatat më të larta nuk e zgjidhin problemin. Në mars 2025, qeveria vendos që qendrat shqiptare të përdoren edhe për ndalimin e emigrantëve të parregullt që ndodhen tashmë në Itali, gjithmonë për qëllime dëbimi që duhet të ndodhin nga territori italian. Këto struktura bëhen në praktikë Cpr jashtë territorit. Edhe kjo masë vihet në diskutim: Kasacioni kërkon një opinion të ri nga Gjykata e Drejtësisë së BE-së, duke ngritur dyshime për ligjshmërinë e transferimit nga Italia në Shqipëri. Duhet sqaruar nëse transferimi dhe ndalimi në Shqipëri i personave që tashmë janë të destinuar për dëbim është në përputhje me Direktivën 2008/115/CE dhe me të drejtat e mbrojtjes të njohura në BE.
Në fillim të tetorit 2025, bilanci është ky: të paktën 66 emigrantë janë transferuar nga Shqipëria në Itali me urdhër të gjykatave, rreth 20 janë aktualisht të ndaluar në qendrat shqiptare. Shifra shumë larg objektivit për të cilin u ndërtuan ato qendra: një rotacion prej 3 mijë emigrantësh në muaj.
Kostot e operacionit
Kostoja totale e Protokollit me Shqipërinë deri në vitin 2028 arrin në 671.6 milionë euro. Për fazën fillestare janë ndarë 73.48 milionë euro (65 për ndërtimin e strukturave dhe 8.48 për shpenzime operative). Për vitin 2024 janë financuar edhe 96.1 milionë euro për kostot operative.
Nga vijnë këto fonde? Për ndërtimin e qendrave, menaxhimin, pajisjet teknologjike, udhëtimet, dietat, ushqimin dhe akomodimin e forcave të rendit italiane, qiratë për sallat e gjyqeve në Romë për seanca me video, energjinë elektrike dhe ngrohjen, shpenzimet e udhëtimit të avokatëve dhe përkthyesve, etj.
Burimi i fondeve
Nga 169.6 milionë euro të ndara për ndërtimin dhe shpenzimet operative për vitin 2024:
73.5 milionë për ndërtimin vijnë nga:
-10 milionë nga Fondi i Jashtëzakonshëm i Mbrojtjes
-15.8 milionë nga Fondi për nevoja të papritura (përdorur edhe për fatkeqësi natyrore)
-47.68 milionë nga një fond rezervë i buxhetit të shtetit, duke hequr fonde nga 12 ministri
Shkurtimet kryesore:
-Ministria e Ekonomisë dhe Financave (18.3 milionë euro)
-Universiteti dhe Kërkimi (3.9)
-Kultura (3.8)
-Arsimi dhe Meritokracia (3.6)
-Mjedisi dhe Siguria Energjetike (3.4)
-Shëndetësia (3.2)
96.1 milionë për shpenzime operative:
-14.9 milionë nga Fondi për ndërhyrje strukturore ekonomike,
– 1.3 milionë nga Fondi për emergjenca,
-80 milionë të marrë nga 15 ministri të ndryshme.
Shkurtimet më të mëdha:
Punët e Jashtme (14.9 mln), Ekonomia (10.3), Universiteti e Kërkimi (9.3), Infrastruktura (8.4), Bujqësia (8.3), Mbrojtja (7.1), Puna e Politikat Sociale (6.4), Turizmi (4.6), Drejtësia (3.9), Arsimi (2.6), Mjedisi (1.9), Brendshmet (1.7), Industria (0.24), Shëndetësia (0.14), Kultura (0.12).
