Kryeministri shqiptar Edi Rama fitoi një mandat të katërt në maj, duke u premtuar qytetarëve shqiptarë se do ta çonte vendin në Bashkimin Evropian deri në vitin 2030.
Në mesin e korrikut, ai njoftoi një plan tjetër të madh për të njëjtin afat kohor: “Ne kemi një ambicie: që deri në fund të kësaj dekade, Shqipëria të bëhet një shoqëri pa para të gatshme, që do të thotë se të gjitha ndërveprimet dhe transaksionet financiare janë plotësisht dixhitale“, u tha ai përfaqësuesve të startup-eve dhe sektorit të teknologjisë dhe inovacionit në një takim të titulluar “Shqipëria 2030 – një vizion drejt integrimit evropian”.
“Ajo që nevojitet është më shumë përmirësim i aftësive“, vazhdoi ai, duke theksuar se mjetet e nevojshme për një Shqipëri pa para të gatshme tashmë ekzistojnë. “Unë besoj se nëse arrijmë të përcaktojmë siç duhet planin e rrugës përpara, ky qëllim është plotësisht i arritshëm dhe do ta çlirojë vendin nga një barrë e rëndë praktikash të vjetruara dhe joefikasitetesh që rëndojnë jetën e përditshme”, tha Rama.
Gjithçka tingëllon shumë e thjeshtë dhe e drejtpërdrejtë. Por a është kështu?
‘Unë preferoj paratë cash’
Në jetën e përditshme, Mimoza A., një 62-vjeçare nga Tirana, thotë se e vetmja herë që përdor një kartë bankare është kur tërheq pagën e saj nga bankomati pranë apartamentit të saj.
“Nuk është e zakonshme që njerëzit e gjeneratës sime të përdorin një kartë për të paguar për ushqime ose te parukierja. Unë preferoj paratë e gatshme dhe gjithmonë do të preferoj,” i tha ajo DW.
Mimoza nuk është e vetmja në këtë qëndrim; shumica e njerëzve në vend ndihen kështu.
A është shoqëria pa para në dorë një ëndërr e pabesueshme në Shqipëri?
Kur Shqipëria u hodh nga prangat e diktaturës komuniste 35 vjet më parë, ajo nuk kishte një sistem modern bankar dhe financiar. Gjërat gjithashtu përparuan ngadalë pas tranzicionit në demokraci, me bankomatet që u prezantuan vetëm në vitin 2004.
Arben Malaj, i cili shërbeu si ministër i financave dhe ekonomisë nga viti 1997 deri në vitin 2005 dhe tani është një ekspert i lartë financiar dhe ligjërues, mendon se populizmi është motori pas ambicies së Ramës për të pasur një ekonomi pa para dore.
Malaj thotë se ka një numër elementësh thelbësorë që do ta bëjnë të vështirë arritjen e një shoqërie pa para në dorë në pesë vitet e ardhshme.
“Shkalla e lartë e informalitetit, veçanërisht në sektorin bujqësor, i cili përbën një pjesë të madhe të PBB-së [së Shqipërisë], është shumë më e lartë se kudo tjetër në rajon. Një përqindje e lartë e popullsisë jeton në zona rurale. Gjithashtu, pjesa më e madhe e të ardhurave të emigrantëve – miliarda euro në vit – dërgohet jashtë kanaleve zyrtare të pagesave. Dhe partnerët kryesorë tregtarë të Shqipërisë – Turqia, Greqia dhe Italia – kanë gjithashtu përqindje të larta të informalitetit“, tha ai për DW.
Ai paralajmëron se çdo ulje e parave të gatshme do të kërkonte investime masive në sigurinë kibernetike.
Ambicie ‘e rrezikshme’
Ekspertët e sigurisë kibernetike si Besmir Semanaj e konsiderojnë planin e Ramës jo vetëm jorealist, por edhe “të rrezikshëm”.
Semanaj tregon sulmet masive kibernetike ndaj institucioneve qeveritare në vitin 2024. Shënjestrat përfshinin sistemin e-Albania (faqja e internetit e shërbimeve qeveritare) dhe faqet e internetit të parlamentit shqiptar dhe Institutit të Statistikave.
Semanaj thotë se këto dhe sulme të tjera të mëdha kibernetike në vitin 2022 tregojnë qartë se Shqipëria jo vetëm që është shumë e ekspozuar, por gjithashtu nuk ka arkitekturën e nevojshme për të mbrojtur këtë infrastrukturë kritike.
“Edhe vendet më të përparuara në Evropë, si Suedia ose Norvegjia, po rivlerësojnë nevojën për të mbajtur një minimum parash në qarkullim, pikërisht për arsye sigurie dhe gatishmërie në raste emergjence ose sulme kibernetike”, tha ai për DW.
“Pra, ndërsa vendet më të dixhitalizuara po mbajnë ‘parashikime jashtë linje’, Shqipëria thotë se po planifikon të bëhet 100% dixhitale në më pak se dhjetë vjet, pa ndërtuar më parë kapacitete themelore të mbrojtjes kibernetike. Një ekonomi që është plotësisht e varur nga sistemet dixhitale dhe nuk ka një alternativë është një ekonomi e pambrojtur dhe e ekspozuar që do të paralizohej plotësisht nga një virus ose ndërprerje e energjisë“, tha Semanaj.
“Bizneset e vogla dhe të mesme do të vuajnë”
Hazis I. ka punuar si menaxher në sektorin e turizmit për rreth 40 vjet. Sot ai menaxhon një nga hotelet më të njohura në Tiranë, i cili përdoret nga turistë nga e gjithë bota.
Si rregull, turistët e huaj preferojnë të përdorin kartat për të paguar faturat e tyre. Kjo është në kontrast të plotë me klientët shqiptarë të hotelit, të cilët ende preferojnë të paguajnë me para në dorë. Kjo do të thotë kosto më të larta për hotelin, sepse bizneset paguajnë tarifa bankare për çdo transaksion me kartë.
Hazis I. nuk është shumë entuziast për planet e kryeministrit për një shoqëri pa para në dorë.
“Unë jam kundër këtij objektivi pa para në dorë, sepse mund të merremi me turistët që duan të përdorin një kartë për të paguar një kafe që kushton 1.50 €. Por çfarë do të bëj me ato biznese të vogla që na furnizojnë me perime ose djathë nga ferma për restorantin tonë?” tha ai.
“Gjatë sezonit të verës, për shembull, unë blej rregullisht shalqinj nga fermeri që i shet ato në cep të rrugës. Ai nuk ka përdorur kurrë pagesa dixhitale dhe jam mjaft i sigurt se nuk do të përdorë kurrë. Ky plan do t’i nxjerrë ndërmarrjet e vogla nga biznesi. Dhe madje edhe ne do të vuajmë shumë“, tha ai për DW.
Mungesa e objektivave konkretë
Për ekspertin financiar Arben Malaj, objektivi për të qenë pa para në dorë deri në vitin 2030 nuk është përcaktuar dhe, për këtë arsye, nuk është i matshëm. Ai thotë se qeveria mund të vendosë objektiva konkretë dhe afate të detyrueshme vetëm pasi institucionet, grupet e interesit dhe akademikët ta kenë studiuar nga afër sistemin e pagesave.
“Aktualisht nuk ka ekonomi ‘zero para në dorë’ [askund në botë]. Dhe në ato vende ku ka edukim minimal financiar dhe mungesë të njohurive dixhitale, qeverisje të dobët dhe cilësi të dobët të shërbimeve publike thelbësore – siç janë arsimi, shëndetësia, kohezioni dhe solidariteti social – dhe ku korrupsioni i perceptuar është i lartë, është e pamundur të arrihet një sukses i madh dhe i qëndrueshëm në afat të shkurtër“, thotë Malaj.
Banka e Shqipërisë ka vënë re një rritje të pagesave elektronike gjatë dhjetë viteve të fundit.
“Publiku ka përfituar nga kosto më të ulëta, produkte të përshtatura sipas nevojave të tyre dhe akses të përmirësuar në shërbimet e pagesave, gjë që është reflektuar në një rritje dyshifrore të përdorimit të pagesave elektronike, duke arritur në 21 pagesa elektronike për frymë [në vit], krahasuar me vetëm dy në vitin 2015“, tha guvernatori i bankës, Gent Sejko, në një njoftim për shtyp vitin e kaluar.
Rrugë e gjatë për të bërë?
Për Semanajn, kjo është shumë poshtë standardit të BE-së, ku shtetet anëtare numërojnë mbi 300 transaksione dixhitale për frymë në vit.
“Tregtia elektronike është e kufizuar [në Shqipëri]”, tha ai. “Platformat ndërkombëtare si Stripe nuk operojnë fare në Shqipëri, dhe bizneset e vogla ose të mesme varen nga bankat lokale që ofrojnë porta hyrëse që shpesh janë shumë të shtrenjta për t’u integruar. PayPal ekziston për individët, por nuk është një zgjidhje e integruar për bizneset shqiptare. Kjo do të thotë që tregtia online është e kufizuar dhe bllokon aksesin e Shqipërisë në tregtinë globale dixhitale.”
Pra, edhe pse kryeministri shqiptar Edi Rama dëshiron të arrijë ritmin me Evropën dhe të anëtarësohet në BE sa më shpejt të jetë e mundur, duket sikur Shqipëria ka ende shumë për të bërë në drejtim të bërjes një shoqëri pa para cash dhe do të duhet më shumë se një dekadë për t’u përshtatur me këtë kulturë të re financiare./DW/
