Zgjedhjet parlamentare të 11 majit 2025 në Shqipëri u zhvilluan në një atmosferë të polarizuar politike. Sipas vëzhguesve të OSBE/ODIHR, procesi ishte konkurrues, por u njollos nga sfida të përsëritura si përdorimi i burimeve shtetërore, presioni ndaj votuesve dhe mungesa e transparencës financiare. Këtë herë, vëzhguesit vunë re praktika që synonin ndikimin elektoral, si bonusi i pensionistëve dhe falja e gjobave në minutë të fundit nga qeveria.
Nga Esmeralda Topi
Zgjedhjet parlamentare të 11 majit 2025 në Shqipëri u zhvilluan në një atmosferë të tensionuar politike, ku polarizimi dhe mungesa e barazisë mes partive dominuese dhe atyre më të vogla ishin të dukshme. Sipas raportit paraprak të OSBE/ODIHR, procesi zgjedhor ishte konkurrues dhe administruar në mënyrë profesionale, por sfidat e vjetra si përdorimi i burimeve shtetërore për fushatë, presioni ndaj votuesve dhe mungesa e transparencës në financimin e fushatës mbetën të pranishme.
Michael Gahler, Kryetar i Delegacionit të Parlamentit Evropian, e quajti shqetësues shpërdorimin e burimeve shtetërore gjatë fushatës, duke përmendur konkretisht përdorimin e skemës së pensioneve dhe faljen e gjobave nga qeveria.
“Disa bashkëbisedues ngritën shqetësimin e shpërdorimit të burimeve shtetërore. Përdorimin e skemës së pensioneve në minutë të fundit, faljen e gjobave”, theksoi Gahler.
Pavarësisht një atmosfere përgjithësisht të qetë, dita e votimit u shoqërua me mosrespektim të procedurave, intimidim dhe probleme me administrimin. Ndryshimet e vonshme në përbërjen e komisioneve ndikuan negativisht në ecurinë e procesit. Në një të tretën e qendrave të monitoruara, u raportuan parregullsi në hapjen e votimit dhe ndërhyrje nga persona të paautorizuar.
Votimi elektronik pati probleme si mungesa e trajnimit të operatorëve dhe tejkalimi i kohës së lejuar për votim. Në shumë raste nuk u respektua fshehtësia e votës, u vu re votim në grup dhe me prokurë. Probleme pati edhe me identifikimin biometrik për shkak të pajisjeve jo-funksionale.
Në disa qendra, vëzhguesit evidentuan përpjekje për të ndikuar votuesit dhe pretendime për blerje votash. Për disa incidente u njoftua prokuroria. Aksesi për personat me aftësi të kufizuara mungonte në gjysmën e qendrave të votimit.
Procesi i numërimit
Numërimi i votave u zhvillua mes tensioneve në disa raste. Shtyrja e rezultateve paraprake në Vorë dhe njësinë numër 10 në Tiranë, pas kërkesës së Partisë Demokratike, ndikoi në transparencën e procesit. Në disa qendra, mungesa e respektimit të procedurave si dhe mosdorëzimi i kopjeve të rezultateve përfaqësuesve të partive ulën besueshmërinë.
Në Dibër dhe Elbasan, trajnimi i anëtarëve të numërimit u bë në minutën e fundit, duke prekur cilësinë e administrimit.
Nga ana tjetër, KQZ aplikoi për herë të parë votimin nga jashtë vendit me postë, megjithëse rreth 41 mijë aplikime u refuzuan për shkak të mungesës së dokumentacionit. Përdorimi i teknologjisë për identifikimin dhe votimin elektronik u vlerësua si hap pozitiv, por me shqetësime për mungesën e auditimit të pavarur dhe transparencës.
Dominimi i partive të mëdha
Fushata zgjedhore u karakterizua nga një diskurs polarizues dhe mungesë e fokusit në programet politike. Partitë kryesore, veçanërisht Partia Socialiste dhe Partia Demokratike, dominuan mbulimin mediatik, duke lënë pak hapësirë për partitë më të vogla dhe kandidatët e pavarur. Përdorimi i burimeve shtetërore për fushatë dhe përfshirja e zyrtarëve të lartë në aktivitete zyrtare që përkonin me mesazhe fushate ngritën shqetësime për ndarjen e shtetit nga partia.
Mjedisi mediatik u vlerësua si i kufizuar, me pronësi të përqendruar dhe ndërhyrje në autonominë editoriale. Mungesa e mbulimit të pavarur dhe kritike, së bashku me vetëcensurën e gazetarëve, kufizuan mundësinë e votuesve për të marrë një informacion të plotë dhe të paanshëm.
Transparenca në financimin e fushatës mbeti një sfidë, me mungesë të raporteve të ndërmjetme dhe publikimit të të dhënave mbi donacionet dhe huatë. Mungesa e mekanizmave të fortë për zbatimin e ligjit dhe auditimin e shpenzimeve zgjedhore uli besimin në barazinë e garës.
Zëri i shoqërisë civile
Komiteti Shqiptar i Helsinkit, Qëndresa Qytetare dhe Instituti i Studimeve Politike, me 60 vëzhgues në 17 bashki, raportuan për një realitet të deformuar pas fasadës së një procesi “normal”. Ata ngritën shqetësime për shkelje të heshtjes zgjedhore, prani të vëzhguesve partiakë të paakredituar, dhe intimidim të votuesve në disa zona si Tirana, Lushnja dhe Pogradeci.
Organizatat kritikuan rolin pasiv të prokurorisë dhe kërkuan hetime të menjëhershme dhe të paanshme për të gjitha shkeljet, si dhe një administratë zgjedhore të depolitizuar.
“Për mua ishte një shans i humbur,” deklaroi Afrim Krasniqi nga ISP, duke nënvizuar dështimin për të ngritur standarde demokratike pas 35 vitesh pluralizëm.
Një shqetësim i përsëritur ishte blerja e votës. U regjistruan 177 kallëzime penale, shumica nga institucionet dhe jo nga qytetarët, duke reflektuar mungesë besimi dhe frikë nga pasojat. Reagimi institucional vlerësohet si i vakët dhe joefektiv.
Rekomandimet
Raporti i OSBE/ODIHR thekson nevojën për reforma të mëtejshme zgjedhore, përfshirë rishikimin e Kodit Zgjedhor për të adresuar boshllëqet dhe paqartësitë, garantimin e të drejtës për zgjedhje të lira dhe të fshehta, dhe forcimin e mekanizmave për hetimin dhe ndëshkimin e shkeljeve zgjedhore. Gjithashtu, rekomandohet rritja e transparencës në financimin e fushatës dhe garantimi i një mjedisi mediatik të pavarur dhe të balancuar.
Të dy raportet paraprake, ai i OSBE/ODIHR dhe ai i organizatave të shoqërisë civile kërkojnë:
Rishikim të Kodit Zgjedhor për të garantuar zgjedhje të lira dhe të fshehta;
Depolitizim të administratës zgjedhore;
Transparencë dhe auditim të financimit të fushatës;
Media të pavarura dhe pluraliste;
Hetime të plota dhe paanshme për çdo shkelje të konstatuar.
Në përfundim, ndërsa zgjedhjet parlamentare të vitit 2025 në Shqipëri shënuan përparime në administrimin teknik dhe përfshirjen e teknologjisë, sfidat e vjetra si përdorimi i burimeve shtetërore për fushatë, mungesa e transparencës në financimin e fushatës dhe kufizimet në mjedisin mediatik vazhdojnë të minojnë besimin në procesin demokratik. Zbatimi i rekomandimeve të OSBE/ODIHR dhe angazhimi i sinqertë për reforma janë thelbësore për forcimin e demokracisë në vend.
Përfundim
Zgjedhjet e 11 majit konfirmuan sfida të kahershme që vazhdojnë të minojnë integritetin e proceseve zgjedhore në Shqipëri. Pavarësisht përparimeve në teknologji dhe përpjekjeve institucionale, problemet strukturore si politizimi, mungesa e ndëshkimit dhe paqartësitë ligjore mbeten pengesë për konsolidimin demokratik. Zbatimi i rekomandimeve dhe vullneti i aktorëve politikë për reforma reale janë çelësi për të ndërtuar besim të qëndrueshëm në zgjedhje./ Faktoje.al
