Sipas ekspertit të ekonomisë, Prof.Ac. Dr. Selami Xhepa, mungesa e edukimit financiar ka pasoja të cilat përfshijnë vështirësi në menaxhimin e të ardhurave dhe zgjedhje të gabuara karriere.
Ai gjithashtu nënvizon sfidat e përfshirjes së edukimit financiar në sistemin arsimor dhe sugjeron strategji për përmirësimin e tij.
Në fund, z. Xhepa ndan përvoja të suksesshme nga vende të tjera që mund të zbatohen në Shqipëri për të forcuar dijen financiare.
Pse është e rëndësishme që fëmijët dhe të rinjtë të kenë dije financiare që në moshë të re?
Dija financiare në moshë të re ndihmon në ndërtimin e zakoneve të shëndetshme financiare dhe siguron që të rinjtë të jenë më të përgatitur për të menaxhuar të ardhurat e tyre, kursimet dhe investimet.
Ajo i ndihmon ata të marrin vendime më të përgjegjshme dhe të jenë më pak të ndjeshëm ndaj krizave financiare personale. Studimet tregojnë se fëmijët që mësojnë të menaxhojnë para në moshë të re kanë më shumë gjasa të shmangin borxhet dhe të kenë një qëndrim më të shëndetshëm ndaj shpenzimeve.
Dija financiare e hershme lidhet gjithashtu me ndërtimin e zakoneve të kursimit dhe investimit afatgjatë. Për shembull, në vende si Finlanda, edukimi financiar nis në shkollat fillore, duke përgatitur fëmijët për vendime më të pjekura ekonomike në të ardhmen.
Cilat janë disa nga pasojat më të zakonshme të mungesës së edukimit financiar te të rinjtë?
Mungesa e edukimit financiar shpesh çon në borxhe të tepruara, vështirësi në menaxhimin e buxhetit personal, vendime të nxituara financiare, si dhe mungesë planifikimi për të ardhmen. Kjo mund të ndikojë negativisht në aftësinë e tyre për të investuar apo për të siguruar stabilitet financiar afatgjatë.
Sipas një studimi nga OECD, të rinjtë që nuk kanë edukim financiar shpesh përballen me borxhe të kreditit të konsumatorit që nga mosha e hershme, duke krijuar një cikël varësie financiare.
Mungesa e njohurive bën që ata të mos i kuptojnë konceptet bazë si përqindjet e interesit, rreziku i investimeve, apo menaxhimi i rrezikut financiar.
Si ndikon mungesa e dijes financiare në vendimet e tyre për karrierë dhe jetë?
Të rinjtë që nuk kanë dije financiare mund të marrin vendime të pamenduara për zgjedhjet e karrierës ose të ndjekin drejtime që nuk ofrojnë stabilitet financiar. Ata shpesh e kanë të vështirë të kuptojnë rëndësinë e investimit në arsim apo zhvillim profesional afatgjatë dhe mund të përballen me më shumë sfida ekonomike.
Të rinjtë shpesh ndjekin fusha studimi ose profesione që ofrojnë pagesa të menjëhershme, por pa marrë parasysh zhvillimin afatgjatë.
Një raport i Bankës Botërore tregon se të rinjtë që nuk kanë dije financiare bëjnë më shumë lëvizje impulsive në tregun e punës, duke ndryshuar punë shpesh, pa marrë parasysh përfitimet afatgjata si sigurimet apo pensionet.
Si e vlerësoni nivelin e dijes financiare te fëmijët dhe të rinjtë në vendin tonë?
Niveli i edukimit financiar në vendin tonë është ende i ulët. Shumica e të rinjve nuk kanë qasje të duhur në këtë lloj edukimi, gjë që i pengon në marrjen e vendimeve të arsyeshme financiare në të ardhmen.
Është e nevojshme një ndërhyrje më e thelluar për të përmirësuar këtë situatë. Një studim i fundit i kryer nga Banka e Shqipërisë tregoi se vetëm 22% e të rinjve në vend kanë njohuri bazë mbi konceptet financiare si buxhetimi dhe menaxhimi i kursimeve.
Ky është një nivel shumë i ulët krahasuar me mesataren e vendeve të BE-së, ku niveli i njohurive financiare arrin mbi 60%.
Cilat janë disa nga sfidat kryesore që pengojnë përfshirjen e edukimit financiar në sistemin arsimor?
Një ndër sfidat kryesore është mungesa e mjeteve dhe burimeve të nevojshme për mësimdhënien e edukimit financiar. Gjithashtu, mungon një kurrikulë e standardizuar për edukimin financiar, dhe shpeshherë mësuesit nuk kanë trajnim të përshtatshëm për të zhvilluar këtë lëndë. Një nga pengesat kryesore është mungesa e kuadrit ligjor dhe politikave që favorizojnë edukimin financiar në shkolla.
Shumë institucione arsimore përballen edhe me mungesë të mësuesve të trajnuar për të dhënë lëndë financiare. Në disa raste, edhe kur ekzistojnë module të edukimit financiar, ato shpesh nuk janë të përfshira si lëndë të detyrueshme, duke e lënë atë në dorë të nismave private.
Si ndikon mungesa e dijes financiare në ekonomi në një shkallë më të gjerë?
Mungesa e edukimit financiar ndikon në uljen e nivelit të kursimeve dhe investimeve në ekonomi. Një popullsi me dije financiare të ulët mund të rrisë rrezikun e krizave financiare personale, duke çuar në uljen e konsumit dhe mungesën e stabilitetit ekonomik në shkallë më të gjerë.
Një popullsi me dije financiare të ulët sjell më shumë rrezik për kriza ekonomike të shkaktuara nga borxhet personale. Sipas një raporti të FMN-së, vendet me nivele të ulëta të edukimit financiar kanë tendencë të përballen më shpesh me cikle recesioni, për shkak të konsumit të paqëndrueshëm dhe investimeve të pamenduara.
Kjo sjell gjithashtu sfida për sistemin bankar, i cili duhet të përballet me normë të lartë të kredive të këqija.
Cilat janë disa strategji efektive për të përmirësuar edukimin financiar te fëmijët dhe të rinjtë?
Një strategji efektive përfshin edukimin financiar si pjesë e kurrikulës së detyrueshme që në shkollat fillore. Për më tepër, programe të veçanta jashtëshkollore dhe platforma online mund të ofrojnë trajnime dhe materiale për të rinjtë.
Partneritetet me organizata financiare mund të kontribuojnë në zhvillimin e këtyre aftësive. Në shumë vende të zhvilluara si Kanadaja dhe Britania e Madhe, janë zhvilluar platforma të posaçme online që simulojnë menaxhimin financiar për të rinjtë, duke përfshirë lojëra edukative dhe teste praktike për buxhetimin dhe kursimet.
Këto metoda janë të lidhura me teknologjinë dhe interaktivitetin, duke e bërë procesin më tërheqës për gjeneratën e re. Një qasje tjetër është përfshirja e bankave në krijimin e kurseve të përqendruara tek edukimi financiar.
Si mund të integrohet edukimi financiar në kurrikulën shkollore në mënyrë më efektive?
Krijimi i moduleve të posaçme për edukimin financiar në çdo nivel shkollor dhe trajnimi i mësuesve janë hapa të domosdoshëm.
Edukimi financiar duhet të jetë i lidhur ngushtë me realitetet e përditshme të studentëve, duke u fokusuar në tema si buxhetimi, kursimi dhe menaxhimi i kredive.
Edukimi financiar mund të bëhet pjesë e lëndëve ekzistuese si matematika apo edukimi qytetar, duke u shkrirë me koncepte të tjera të përditshme.
Për shembull, nxënësit mund të mësojnë për normat e interesit si pjesë e mësimeve matematikore. Disa vende kanë krijuar projekte pilot që përfshijnë mentorim financiar nga ekspertët e industrisë financiare në klasa.
Si mund të bashkëpunojnë sektorët publikë dhe privatë për të promovuar edukimin financiar?
Bashkëpunimi mund të përfshijë financimin e projekteve edukative nga sektori privat dhe ndihmën në përgatitjen e materialeve edukative. Bankat dhe institucionet financiare mund të ofrojnë kurse dhe trajnime falas, ndërsa qeveria mund të nxisë përfshirjen e tyre në shkolla.
Sektori privat mund të ofrojë trajnime të specializuara dhe seminare nëpër shkolla, duke përdorur ekspertizën e tyre praktike.
Për shembull, në SHBA, shumë banka kryesore ofrojnë leksione të posaçme për fëmijët dhe të rinjtë, ndërkohë që qeveria luan rol në krijimin e infrastrukturës për integrimin e këtyre programeve në sistemin arsimor.
Cilat janë disa nga përvojat më të suksesshme nga vendet e tjera që mund të aplikohen tek ne?
Shumë vende kanë përfshirë programe edukimi financiar si pjesë e kurrikulave të tyre. Për shembull, vende si Kanadaja dhe Singapori kanë struktura të mirorganizuara të edukimit financiar që përfshijnë bashkëpunime me sektorin privat dhe publik, të cilat mund të shërbejnë si modele për t’u ndjekur.
Një shembull interesant vjen nga Australia, ku është krijuar një platformë e përbashkët midis qeverisë dhe bankave të mëdha, e quajtur “MoneySmart”, e cila ofron burime të ndryshme edukative për shkolla, mësues dhe prindër.
Një tjetër model suksesi është ai i Singaporit, ku edukimi financiar është pjesë e kurrikulës që nga shkollat fillore dhe përfshin projekte praktike si simulimi i menaxhimit të një biznesi.
