Duke u lëkundur në autostradën nga Tirana drejt bregdetit gjarpërues shqiptar, është e vështirë të besohet se ky vend ishte i mbyllur nga bota rreth tij vetëm 3 dekada më parë.
Bani, emri që preferon të mbajë shoferi ynë Arban, është duke lëvizur me Google Maps në ekranin inteligjent ndërsa Taylor Swift bërtet këngën e saj “Fortnight” përmes altoparlantëve të Volkswagen-it tonë hibrid.
Ne kalojmë nëpër kodra të pyllëzuara, pothuajse të eklipsuara nga qendrat tregtare me shkëlqim dhe blloqet e apartamenteve gjysmë të përfunduara, në 5 orë me makinë deri në Sarandë, një qytet turistik në bregdetin shqiptar, të cilin videot e TikTok e kanë pagëzuar si “Maldivet e Evropës”.
Por teksa i afrohemi kësaj pjese të famshme të parajsës në Instagram, ndërtesat bëhen më të trasha dhe më të shpeshta duke formuar një si kërpudhë, në një masë të madhe hotelesh shumëkatëshe që mbulojnë bregun e gjirit në formë patkoi të Sarandës.
Pasi kam vizituar së fundmi Maldivet, mund të konfirmoj se bregdeti jugor i Shqipërisë krenohet me një pamje të ngjashme të oqeanit blu të shkëlqyeshëm.
Por një rritje e paprecedentë e turizmit që ka shkaktuar një stuhi ndërtimesh, kërcënon të errësojë peizazhin spektakolar që ofron ky vend i vogël ballkanik. Është e vështirë të shijosh pamjen që është e zbehur nga një xhungël betoni.
Pra, çfarë do të thotë një rritje e papritur e popullaritetit për Shqipërinë dhe vizitorët e saj? Si mund të mbrohet bukuria e saj natyrore nga plaga e mbi-turizmit?
Një shpatë me dy tehe
Eksperti i udhëtimeve Nausheen Farishta më thotë se bumi i turizmit në Shqipëri është një thikë me dy tehe.
“Nga njëra anë, po sjell mundësi shumë të nevojshme për komunitetet lokale,” thotë themeluesi i Globe Gazers, citon lapsi.al. “Por ne nuk mund të mbyllim një sy ndaj sfidave që vijnë me këtë rritje të shpejtë.”
Shqipëria mirëpriti 7.5 milionë ardhje ndërkombëtare në vitin 2022 dhe 10.1 milionë në vitin 2023, sipas të dhënave të Organizatës së Turizmit të OKB-së. Dhe ky trend është vetëm në rritje.
Në fillim të këtij muaji, uebfaqja lokale e lajmeve Kosova Press publikoi një artikull me titullin “Shqipëria është pushtuar nga turistët e huaj”. Ajo raportonte se kryeministri Edi Rama kishte njoftuar se 4.5 milionë vizitorë të huaj kishin vizituar vendin në 6 muajt e parë të 2024, një rritje prej 34% në të njëjtën periudhë të vitit të kaluar.
Madje ka një temë në Reddit kushtuar kësaj çështjeje, me titullin ogurzi “Pasojat e turizmit masiv në Shqipëri”.
Është një kthesë e jashtëzakonshme për atë që dikur ishte një nga kombet më të izoluara të Evropës; një vend që hapi dyert për vizitorët e huaj vetëm kur komunizmi ra pas 4 dekadash diktaturë, në 1991.
Por mbipopullimi, ndërtimet e tepërta dhe dëmet e shkaktuara si pasojë e saj ishin të dukshme kur vizitova Shqipërinë në qershor me dy miqtë e mi më të vjetër.
Një parajsë e përballueshme
Ishim në një udhëtim vajzash, të joshura nga historitë magjepsëse dhe videot virale të ujërave bruz dhe rërës së bardhë të pacenuar.
Një mori faqesh në internet për udhëtime na dhanë arsye të mjaftueshme për të rezervuar pushime në vendin e Evropës Jugore që kufizohet me Malin e Zi, Kosovën, Maqedoninë e Veriut dhe Greqinë: 400 km vijë bregdetare e mbushur me plazhe të bukura, vende të trashëgimisë botërore të UNESCO-s, mikpritje e ngrohtë dhe mot me diell.
Si miliona të tjerë, edhe ne u tërhoqëm nga çmimet. Apartamentet buzë plazhit në qytetet e njohura turistike mund të merren me qira për më pak se 20 £ në natë dhe nuk është e pazakontë të gjesh një vakt të plotë me pije (kishim oktapod dhe mojito) për pak më shumë se 15 £.
Fluturimet janë gjithashtu jashtëzakonisht të përballueshme, me Wizz Air që ofron tarifa nga Londra në Tiranë nga 58 £ në një drejtim.
Shqipëria ka atraksione “on top”. Por, ndërkohë ishte emocionuese të eksploroje muzetë dhe baret e modës të Tiranës, dhe padyshim e këndshme të rrije në shtretër kabane përgjatë Rivierës, do të ishte gabim të mos theksohej se sa i mbindërtuar në mënyrë kronike është bërë ky vend i bukur.
“Befasisht” i mbipopulluar
Jenoa Matthes, një eksperte e udhëtimeve që shkruan për udhërrëfyes lokalë mbi destinacionet evropiane, më thotë se ishte befasuese të dëshmoja se sa të mbushura ishin bërë plazhet në qytetin bregdetar të Durrësit.
Nuk patëm kohë për të shkuar në Durrës, destinacioni më i njohur i plazhit në Shqipëri, rreth një orë në perëndim të Tiranës.
Por shumica e plazheve që vizituam në Sarandë dhe Ksamil ishin më të ngarkuara se çdo plazh që kam parë ndonjëherë. Shezllonet e ngjitura kokë e këmbë, duke mbuluar çdo grimcë rëre të disponueshme… nuk më sjell saktësisht pushimet dhe relaksimin që mund të ketë një destinacion i stilit “Maldivet”.
Ndihej klaustrofobike të shtrije peshqirin tënd, fjalë për fjalë një centimetër nga ai i një të huaji, nën hijen e blloqeve të apartamenteve, të mbushura aq fort, sa secila dukej sikur po rritej nga fqinji i saj. Plazhi i Podës në Ksamil, vendi i dhjetëra klipeve virale të TikTok që e shpallin atë “parajsë”, ishte aq i mbushur me njerëz dhe karrige, saqë u larguam pas më pak se 5 minutash.
“Ata në fakt duhet ata kishin filmuar pamjen 360 gradë”, – më tha një nga miqtë e mi.
Dhe nuk mund të mos mendoja për këtë gjatë kohëzgjatjes së udhëtimit tonë.
Kudo që shkuam – plazhe idilike, bare verërash në majë kodrash, restorante që shërbenin ushqim deti të klasit botëror – më pushtoi mendimi për t’u ulur me ministren e turizmit të Shqipërisë dhe për t’iu lutur që të frenojë valën e komercializimit të shpejtë.
Është diçka që ajo thotë se është e vetëdijshme. Në një intervistë për “The Independent në fillim të këtij viti, Mirela Kumbaro deklaroi: “Nuk do të keni pushues masivë në plazh në resortet shqiptare”.
Duke vazhduar: “Mendojmë se jemi plotësues në këtë hartë të turizmit mes Kroacisë, Italisë dhe Greqisë. Pra, tek ne nuk do të shohim shumë hotele duke u ndërtuar”.
Por pikërisht kjo është ajo që pashë. Dhe kjo rrezikon të shkatërrojë atraksionet natyrore që e bëjnë Shqipërinë të veçantë.
Shkatërrimi i qyteteve
Pasojat e viteve të mbi-turizmit po tronditin Evropën këtë verë, pasi protestat anti-turistë po mbushin rrugët e qyteteve kryesore spanjolle dhe demonstratat i detyrojnë anijet e lundrimit të ndryshojnë kursin.
Në Barcelonë, vendasit kanë marrë arritur derisa të lagin turistët me pistoleta uji. Në fillim të këtij viti, demonstruesit në Ishujt Kanarie organizuan një grevë urie në shenjë proteste ndaj rritjes së numrit të pushuesve.
Qytete duke përfshirë Vjenën, Berlinin dhe Barcelonën kanë vendosur kufizime për qiratë, që do të thotë se pronarët mund të japin me qira për turistët vetëm për një periudhë të kufizuar çdo vit. Por teksa shumë destinacione po tërhiqen nga turizmi, Shqipëria po ecën drejt tij, për t’u mbytur.
Vizitorëve si unë mund t’u falet që e shohin vendin si një kantier masiv ndërtimi, themele gri që hedhin hije në të gjithë peizazhin nga veriu malor deri në vendpushimet e plazheve të jugut.
Është e qartë se bumi i fundit i turizmit e ka lënë Shqipërinë me mundësi të jashtëzakonshme dhe sfida shqetësuese. Por mënyra se si zyrtarët do ta drejtojnë trendin nga këtu e tutje do të ketë implikime të thella për të ardhmen e atij që dikur ishte vendi më i varfër dhe më i izoluar i Evropës.
E di që Shqipëria ofron diçka vërtet unike. Do të ishte një turp i madh për ta prishur atë për hir të ushqimit, për një tregti turistike që mund ta çonte zakonin e saj diku tjetër, po aq shpejt sa mbërriti.
Koha më e mirë për të vizituar Shqipërinë për të shmangur turmat
Ashtu si shumë destinacione të Evropës Jugore, ekspertët e udhëtimeve thonë se koha më e mirë për të vizituar Shqipërinë është në në fund të pranverës (prill dhe maj) dhe në fillim të vjeshtës (shtator dhe tetor).
Moti është i ngrohtë dhe i këndshëm, por pa turma që pushojnë atje në sezonin e pikut të verës.
Dhe teksa jeni atje, ia vlen një udhëtim në këto vende më pak të njohura që do të doja t’i kisha vizituar:
Kepi i Rodonit: një gadishull shkëmbor pak më shumë se 1 orë me makinë nga Tirana ku mund të shikoni detin dhe të shijoni natyrën e paprishur të Shqipërisë.
Lini: thuhet se është fshati më i vjetër i banuar i Evropës. Ju do ta gjeni këtë vendbanim historik në anën shqiptare të liqenit të Ohrit, i cili shtrihet edhe në Maqedoninë e Veriut (një tjetër destinacion i nënvlerësuar).
Plazhi i Ranës së Hedhun: një shtrirje mahnitëse rëre në veri të Shqipërisë që e zbulova vetëm pasi u ktheva. Udhëtarët që shkuan në këtë plazh të qetë thonë se ka rërë të pastër të virgjër dhe duna spektakolare.
Gjirokastra: një qytet i vjetër guri nga Perandoria Osmane që tashmë është cilësuar si një vend i trashëgimisë botërore të UNESCO-s. Mendoni për rrugicat e pjerrëta, gjarpëruese dhe një kështjellë përrallore.
Liqeni i Bovillës: kjo perlë e fshehur furnizon pjesën më të madhe të ujit të pijshëm të Tiranës, si dhe ka pamje spektakolare të blusë në bruz.
