Presidenti Ilir Meta ka vlerësuar ta lërë në heshtje ligjin “Për miratimin e buxhetit faktik të vitit 2020”, duke kërkuar vëmendjen e Qeverisë, Kuvendit dhe gjithë institucioneve përgjegjëse për të marrë masa, për të mos lejuar përsëritjen e treguesve të tillë në nivel financiar për vendin.
Në arsyetimin e tij, Meta deklaron se Shqipëria ka dhënë mbështetjen fiskale më të ulët për efektet negative të pandemisë dhe iu bën thirrje institucioneve për të mos lejuar përsëritjen e treguesve të tillë në nivel financiar për vendin.
“Nga shqyrtimi i përmbajtjes së këtij ligji, në raport me dokumente dhe të dhëna të tjera zyrtare mbi zbatimin e buxhetit të shtetit (2020), veçanërisht konstatimet nga raporti i Kontrollit të Lartë të Shtetit mbi zbatimin e tij, Presidenti i Republikës, sjell në vëmendje të Kuvendit, si dhe vë në dijeni edhe qytetarët mbi disa problematika të theksuara, që lidhen me planifikimin dhe zbatimin buxhetor.
Ligji nr. 105/2021 miraton buxhetin faktik të vitin 2020, dhe rrjedhimisht kthimi i këtij ligji për rishqyrtim në Kuvend, nuk do të përbënte ndonjë ndryshim thelbësor.
Për këtë arsye, Presidenti i Republikës ka vlerësuar ta lërë në heshtje këtë ligj, por duke kërkuar vëmendjen e Këshillit të Ministrave, Kuvendit të Shqipërisë dhe gjithë institucioneve përgjegjëse për të marrë masa, për të mos lejuar përsëritjen e treguesve të tillë në nivel financiar për vendin”, thuhet në deklaratën e Presidentit.
Kreu i Shtetit fton Këshillin e Ministrave dhe Kuvendin e Shqipërisë të reflektojnë mbi këto gjetje, mangësi në realizimin e treguesve fiskalë, që paraqiten në komentet si më poshtë:
• Mbi karakteristikat kryesore të situatës ekonomike e buxhetore për vitin 2020 të prezantuar në relacionin përmbledhës dhe materialin e buxhetit faktik:
I. Në dokument nënvizohet se; “buxheti i vitit 2020 u ndryshua me 4 akte normative të Këshillit të Ministrave, të cilat kishin qëllim zbutjen e efekteve ekonomike e sociale të pandemisë shëndetësore COVID-19, duke siguruar mbështetje për sektorin e shëndetësisë, shtresat në nevojë, personat e larguar nga puna në biznese etj”.
Pavarësisht ndryshimeve me aktet normative, mbështetja me qëllim zbutjen e efekteve ekonomike e sociale të pandemisë COVID -19, mbështetja buxhetore e drejtpërdrejtë e Shqipërisë e alokuar, ishte më e ulëta në nivel rajonal dhe global.
Sipas raportit të FMN mbështetja direkte buxhetore për pandeminë në Shqipëri është rreth 19 miliard lekë ose 1.2% e PBB (përfshi dhe shumën 2 miliard lekë të Ministrisë së Mbrojtjes e cila është anuluar).
Në fakt analiza më e detajuar tregon se mbështetja fiskale për të adresuar efektet negative të pandemisë është me e ulët në rreth 16.6 miliard lekë ose 1.05% e PBB.
Ndërsa kjo mbështetje në vendet e rajonit është mesatarisht 5.3% e PBB dhe konkretisht:
– Maqedonia 2.0%,
– Bosnja 5.2%,
– Kosova 5.6%,
– Serbia 5.6%,
– dhe Mali i Zi 8%).
Sipas, Kreut të Shtetit, Shqipëria ka dhënë mbështetjen fiskale më të ulët për të adresuar efektet negative të pandemisë në rreth ose 1.05% e PBB.
“Në vazhdim nga raporti i FMN deri në muajin Tetor 2021, evidentohet se mbështetja buxhetore direkte për pandeminë për Shqipërinë vazhdon të jetë më e ulta në rajon dhe krahasuar në nivel global.
-Shqipëria ka alokuar 2.3% të PBB për pandeminë; ndërsa
-Bosnja 4.3%;
-Maqedonia 5.0%;
-Mali i Zi 7.6%;
-Serbia 12.2%; dhe
-Kosova 12.3%.
Ndërkohë që, mesatarja në nivel global është 10.2% të PBB.
II. Në dokument nënvizohet “se ndryshimet ne aktet normative kishin per qellim kryesor zbutjen e efekteve te pandemisë”.
Në realitet ndryshimet në aktet normative në shumicën e rasteve nuk adresuan problemet për lehtësimin e masave ndaj pandemisë, por adresuan uljen e parashikimit të të ardhurave dhe rritjen e investimeve kryesisht për rindërtimi.
Mbështetja për lehtësimin e masave ndaj pandemisë ishte vetëm 16.6 miliard lekë ose 1.05% e PBB, ndërsa rritja e shpenzimeve kapitale dhe kryesisht për rindërtimin në rreth 30.2 miliard leke ose 1.9% e PBB.
Akti Normativ Nr.6 datë 21.03.2020 “Për disa ndryshime në Ligjin nr.88/2019 “Për buxhetin e vitit 2020”, reflektoi reduktimin në masën 20 miliardë lekë, të zërit “Të ardhura tatimore”, reflektoi rritjen e shpenzimeve të përgjithshme buxhetore në masën 9 miliardë lekë ku, përfshirë edhe rialokimet e brendshme për masat Anti-Covid 19 duke arritur në 12 miliardë lekë, dhe reflektoi rritjen e deficitit dhe të borxhit.
Akti Normativ Nr.15 datë 15.04.2020 “Për disa ndryshime në Ligjin nr.88/2019 “Për buxhetin e vitit 2020, i ndryshuar”, reflektoi alokimin e shpenzimeve në masën 7 miliardë lekë për financimit të masave të reja me karakter social në funksion të lehtësimit dhe mbështetjes së punëmarrësve dhe/ose shtresave të tjera të prekura nga pezullimi i proceseve të punës në shkallë vendi, si për biznesin e madh ashtu edhe për pjesën e mbetur të biznesit të vogël.
Akti Normativ Nr.28 datë 02.07.2020 “Për disa ndryshime në Ligjin nr.88/2019 “Për buxhetin e vitit 2020, i ndryshuar”, reflektoi përsëri uljen e parashikimit të të ardhurave, rritjen e investimeve për rreth 30.2 miliard lekë, si dhe rritjen e deficit dhe të borxhit
Akti Normativ Nr.34 datë 16.12.2020 “Për disa ndryshime në Ligjin nr.88/2019 “Për buxhetin e vitit 2020, i ndryshuar”, reflektoi financimin e shpërblimit të fundvitit për kategorinë e pensionistëve prej 3.4 miliardë lekë, shtesën për 1 miliard lekë për financimin e skemës së ndihmës ekonomike & paaftësisë”, vlerëson Presidenti.
Në vijim të deklaratës thuhet se “në dokument nënvizohet se: ‘mbështetja e biznesit ishte jo vetëm nëpërmjet ndihmës së drejtpërdrejtë me fonde buxhetore, por edhe nëpërmjet instrumenteve indirekte dhe lehtësive fiskale, të propozuara në qershor dhe të miratuara nga Kuvendi në korrik të vitit të mëparshëm’”.
Por Presidenti thekson se në realitet mbështetja e biznesit u reflektua kryesisht për pagat e punonjësve të mbetur pa punë, ndihmës ekonomike dhe papunësisë është 12.05 miliard leke rreth 0.76% e PBB.
Ndërsa nga garancitë sovrane të miratuara në masën 26 miliard lekë u lëvruan vetëm 12.2 miliard lekë me përfitues 810 ndërmarrje.
Në dokument nënvizohet se: “mbështetja për menaxhimin e shëndetësinë dhe mbrojtjen sociale ishte një prioritet i rëndësishëm i buxhetit 2020”.
Por sipas Presidentit, në realitet për shpenzimet e shëndetësisë janë rialokuar vetëm 3 miliard leke ose vetëm 0.2% e PBB. Nga këto 2.5 miliard lekë drejtpërdrejtë nga buxheti dhe 0.5 miliard lekë 507 milionë lekë ndihma, kryesisht nga organizata ndërkombëtare, për pajisje mjekësore, materiale mbrojtëse dhe medikamente.
Ndërkohë që, fondi prej 2 miliard lekë i rialokuar nga buxheti i Ministrisë së Mbrojtjes për shtresat në nevojë është anuluar.
Gjithashtu sipas të dhënave të INSTAT rritja më e madhe e shpenzimeve të familjeve është shënuar në grupin “Shëndet” në nivelin 28,0 %.
Rritja e shpenzimeve mesatare mujore për familje për shëndetin është reflektim i rritjes së nevojës për të shpenzuar për të siguruar masa mbrojtëse ndaj infeksionit si dhe të trajtimit në kushte të shtëpisë të të infektuarve nga COVID-19.
Mbulimi i këtyre shpenzimeve është bërë nga buxheti vetjak i familjeve.
Në dokument nënvizohet se: “gjatë vitit 2020, programi i ndihmës ekonomike u zgjerua për të mbështetur me ndihmë ekonomike shtesë (dyfish) familjet që ishin përfituese në prill 2021, për një periudhë tremujore gjatë karantinës. Po ashtu, familje që kishin aplikuar, por nuk ishin kualifikuar për programin e ndihmës ekonomike përfituan secila një pagesë prej 16,000 lekë’’.
Në fakt dhe sipas të dhënave te INSTAT, numri i familjeve përfituese të ndihmës ekonomike u rrit nga 59 540 familje në fund të vitit 2019, në 60 464 në tremujorin e parë të vitit 2020 dhe në 63670 në tremujorin e dytë.
Ndërsa numri i familjeve në nevojë u rrit në mbi 5.3% në tremujorin e dytë krahasuar me tremujorin e parë, ndihma mesatare e përfitimit në muaj për familje u ul ndjeshëm në – 12%.
Nga 5,463 lekë në muaj për familje, ndihma mesatare e përfitimit u ul në 4,965 lekë”, thekson Presidenti.
Në dokument nënvizohet se: “Mbështetja e pushtetit vendor vijoi edhe në situatën e pandemisë Covid-19”.
Në realitet pushteti vendor përballoi goditjen më të madhe nga pandemia Covid-19.
Të ardhurat nga pushteti vendor u realizuan në masën 22 miliardë lekë, rreth 18.4 ose 5 miliardë lekë më pak se plani fillestar dhe 1 miliardë lekë më pak se të ardhurat sipas planit të rishikuar për vitin 2020.
Shpenzimet e pushtetit vendor u tkurrën nga 56.2 miliard lekë në vitin 2019 në 51.6 miliard lekë në vitin 2020.
Tkurrja e shpenzimeve është rezultat i rënies së të ardhurave të pushtetit vendor dhe rënies së shpenzimeve të financuara nga transferta e pakushtëzuar.
“Rënia e të ardhurave të pushtetit vendor ka ndodhur për shkak të një sërë faktorësh të lidhur me:
– përkeqësimin e gjendjes financiare të bizneseve dhe të familjeve për shkak të pandemisë po edhe të tërmetit të vitit 2019 në disa bashki të mëdha;
– aplikimi i masave fiskale lehtësuese për kategoritë në nevojë si edhe zhvendosja në kohë e pagesave për detyrimet vendore.
Buxheti vendor nuk pati asnjë kontribut shtesë si pasojë e efekteve negative nga buxheti i përgjithshëm.
Shpenzimet e përgjithshme të buxhetit u rritën në 44.6 miliard më shumë se në vitin 2019, ndërsa shpenzimet e pushtetit vendor u tkurrën në 4.6 miliard lekë më pak.
Shpenzimet kapitale të buxhetit të përgjithshëm u rritën në 10.3 miliard lekë më shumë se në vitin 2019, ndërsa shpenzimet kapitale të pushtetit vendor u tkurrën në 5.0 miliard lekë”, thekson Kreu i Shtetit.
Në dokument nënvizohet se: “KLSH ka audituar përputhshmërinë e hartimit, zbatimit dhe raportimit të Buxhetit të Shtetit për vitin 2020, dhe se disa vlerësime të për vitin 2020 janë përmirësuar puna nga strukturat ekzekutive lidhur me zbatimin e detyrimeve të akteve ligjore e nënligjore dhe respektimi i kufiri te përcaktuar në ligjin për menaxhimin e sistemit buxhetor për kontratat e koncesionit/PPP është respektuar’’.
Në dokument nuk ka një informacion të plotë mbi detyrimet e prapambetuara të cilat janë në rritje nga 4.84 miliard lekë në vitin 2019 në 6.97 miliard lekë në vitin 2020.
Një zë me peshë në ecurinë e detyrimeve të prapambetura mbetet ai i vendimeve gjyqësore administrative të formës së prerë.
Këto vendime kanë kryesisht në sfond largimet e padrejta nga puna të ish-punonjësve, të cilat në çdo rast implikojnë kosto buxhetore të paparashikuara.
Këto detyrime monitorohen dhe raportohen nga Ministria e Financave dhe Ekonomisë, në kuadër të monitorimit të përgjithshëm të detyrimeve të prapambetura.
Në realitet, dokumenti i buxhetit faktik nuk i referohet opinionit të KLSH-së në lidhje me nivelin real të detyrimeve të prapambetura të pushtetit qëndror dhe vendor, të rimbursimit të TVSH, të eficencës së ndërmarrjeve publike të energjisë dhe ujësjellësave, të eficencës së institicioneve buxhetore, të eficencës të kontratave koncesionare me mbështetje nga buxheti. Sipas raportit të KLSH-së, detyrimet e prapambetura të njësive të qeverisjes qendrore dhe vendore janë 14.3 miliard lekë. Stoku i detyrimeve të prapambetura për rimbursimin e TVSH-së është 11.8 miliard lekë. Ndërsa detyrimet e prapambetura nga vendimet e gjykatave ndërkombëtare janë 388.5 milion Euro, pa përfshirë kamat vonesat.
Në dokument nënvizohet se: “gjatë vitit 2020, KM ka miratuar ne lidhje me vendimet e GJEDNJ-së, një vlerë totale prej 3.78 milion lekë, dhe se vlera totale e vendimeve të Gjykatës së Arbitrazhit të paguara nga buxheti i shtetit rezultoi në masën rreth 33.3 milion lekë’’.
Por sipas Presidentit, në realitet në dokument mungon një informacion i plotë i të gjitha detyrimeve nga vendimet që janë marrë nga Gjykata e të Drejtave të Njeriut dhe nga Gjykata e Arbitrazhit Ndërkombëtar.
Njëkohësisht mungon një analize e riskut për detyrimet potenciale që mund të merren nga këto institucione për procese të tjera në gjykim.
