Nga Gentian Kaprata – Urbanism & Democracy
Ditët e para mediatike të vitit 2017 u mbushën nga daljet publike të zyrtarëve të lartë të Tiranës në mbrojtje të Planit të Pallateve. Më sakt, më shumë sesa në mbrojtje të Planit, prania e tyre mediatike, ishte në sulm ndaj atyre që guxuan të ‘baltosnin’ një nga punët më të rëndësishme të “njeriut që punon”. Sepse kjo do jetë strategjia mediatiko-demagogjike e z. Veliaj në këtë lot të karrierës së tij politike. Krijimi i imazhit, në perceptimin shoqëror, të një konflikti midis tij si ‘njeriu që bën gjëra për qytetin’, dhe oponentëve të tij si ‘baltosës profesionistë’! Me një fjalë: delegjitimimi i kundështuesve, e në këtë kuptim, nganjimi i të vërtetës së tij. Në fakt, ky shkrim nuk është mbi strategjitë e manipulimit publik nga z. Veliaj. Në të kundërt, ky shkrim i dedikohet domosdoshmërisë së përfshirjes së publikut në proceset e hartimit të Planeve të zhvillimit të territorit. Sigurisht, nëse duam që zhvillimi i ardhshëm të jetë në përputhje me këto planifikime.
Në të kundërt, nëse kasta harton Planin e saj, sikurse e kemi thënë më parë i takon edhe “masave” të bëjnë Planet e tyre. Mirëpo “masat”, vecanërisht në këto kohë atomizimi social që po kalon prej 25 vjetësh Shqipëria, dhe kur institucionet heqin dorë nga detyra e tyre e tërheqjes në kuvendime të përbashkëta të të gjithë aktorëve e faktorëve social e ekonomik, nuk ka tjetër kush ti bëj bashkë. Kështu që ato do ideojnë projektet personale, familjare apo të bisnesit të tyre, të cilat do i japin zgjidhje problematikave individuale dhe nga qasje subjektive. Atë që formohet nga ky konteks ndërtues nuk ka nevojë ta përshkruaj unë. Mjafton të dilni nga banesat tuaja se e perceptoni dhe analizoni vet. Shqipëria urbane është shembulli më përfaqësues i mënyrës së fragmentarizuar të zhvillimit urban e territorial. Cdo shqiptar, nëpërmjet subjektivitetit të tij, i ka dhënë përgjigje ‘hallit të vet’ duke ndërtuar qytetin e të gjithëve në të cilin jetojmë të gjithë.
Parë në këtë kuptim, ne gjendemi para pyetjes bazike: Cfarë duhet të ndryshojmë që gjerat të mos shkojnë në këtë drejtim të pa dëshirueshëm? Përgjigjen e të cilës duhet ta kërkojmë në bazament. Në kulturën tonë të planifikimit urban. Ne, përshkak të shkëputjes për 50 vjet nga bota perëndimore, trashëgojmë një kulturë të planifikimit urban që i përket viteve 60-të shekullit të kaluar. Kohë kur disa arkitektë, të cilët janë baballarët e urbanistikës shqiptare, mbaruan studimet në vendet lindore. Ndërkohë, urbanistët e rinj që po diplomohen në vitet e fundit në perëndim nuk janë ndeshur në debate apo teza në ndihmë të këtij kapërcimi shkencor, sepse vendet ku ata studiojnë i kanë kaluar këto procese demokratizuese dekada më parë. Në këtë kuptim, ne kemi trashëguar praktikat shqiptare të planifikimit urban që konsiston në ‘projektimin urban’ si aktivitet shkencor i profesionistëve dhe menaxhimin urban si aktivitet i elitës politike.
Mirëpo bota, ka evoluar në kuptimin social e politik dhe, në këtë kuptim, ka evoluar edhe shkenca e planifikimit territorial. Modeli Lasswell (modeli linear i Harold d. Lasswell në 1948) u braktis përgjatë viteve 1970, kohë kur bota perëndimore e ktheu shikimin nga modeli ciklik dhe interaktiv i formulimit të politikave. Në ato vite, lëvizjet për demokratizim sollën edhe nevojën e përfshirjes (intearkivitetit) së palëve të interesuara në proceset e planifikuese. Procese që gjatë 50 viteve të fundit kanë evoluar deri në bashkëplanifikim. Së fundmi, Paul Krugman (fituesi i cmimit Nobël 2008) në librin e tij ‘Ekonomia e Vet-organizimit’, do të theksonte ‘vet-organizimi është dicka që ne e observojmë dhe përpiqemi ta kuptojmë dhe jo një gjë që ne e duam’. Prandaj ne sot gjendemi vetëm përpara një modeli për hartimin e Planit të Tiranës: kuvendim midis gjithë aktorëve të zhvillimit, në moderimin dhe suportin teknik të urbanistëve më të mirë të qytetit.
Dyert e sallës së mbledhjeve të Këshilli Bashkiak duheshin hequr. Një axhendë kuvendimesh sipas temave specifike duhej hartuar dhe bërë publike. Të gjitha organizatat shoqërore (fitimprurëse ose jo): ekonomike; kulturore; mjedisore; mjeksore; artistike e sportive, duhet të ishin tërhequr në debatet tematike. Departamenteve shkencore dhe intelektualëve u duhej kërkuar të përfshiheshin, së bashku me punimet e tyre shkencore për temat në diskutim. Kamerat e televizioneve duheshin montuar për të filmuar gjatë gjithë kohës. Transmetimet direkte mbi temat më të nxehta të kuvendimit duhet të zinin orët më pik të transmetimit. Dhe paralelisht me këto, një seksetari teknike që protokollon të gjitha dakortësitë e arritura në kuvendime, duke i kthyer ato ose në harta ose në materiale të shkruara. Kështu duhej të ishte hartuar plani i Tiranës. Si një festë e qytetit! Si një rigjenerim shpirtëror e kulturor i shoqërisë tonë të nëpërkëmbur!
