Nga Umberto Eco
Në disa esé më ka qëlluar të rrëfej aventurat e mia me taksistët. Këto aventura, në New York janë më tërheqëse se kudo gjetkë, për tri arsye. Së pari, aty ka taksistë me prejardhje, gjuhë dhe ngjyrë të ndryshme; në një targetë të vogël kanë të shënuar emrin dhe është vërtet zbavitëse të kuptosh nëse shoferi është turk, malez, grek, hebre rus, etj.
Shumë prej tyre vazhdimisht e mbajnë radion çelë, e cila të flet në gjuhën e tyre, transmeton këngët e tyre dhe, ngandonjëherë, kur shkon prej Village në Central Park, të duket sikur po udhëton nëpër Katmandu. Së dyti, në New York, taksisti nuk është zanat i zgjedhur përgjithmonë, por i përkohshëm; kështu, në timon mund të gjesh studentin, nëpunësin e bankës të mbetur pa punë, emigrantin e porsambërritur. Në radhë të tretë, taksistët punojnë si me grupe: një periudhë qëllon që shumica të jenë grekë, pastaj të gjithë pakistanezë, më vonë, të gjithë portorikanë, etj. Kjo të ndihmon të bësh vëzhgime mbi valët migratore dhe mbi suksesin e etnive të ndryshme: kur një grup etnik nuk punon më taksi, kjo tregon se po u prin fati, e kanë kapur veten dhe kanë hapur ndonjë kinkaleri apo dyqan perimesh, ose janë zhvendosur në ndonjë zonë tjetër të qytetit, duke u ngjitur një shkallë më lart në hierarkinë shoqërore.
Kështu, duke lënë mënjanë dallimet psikologjike vetjake (qëllon të takosh histerikun, të përzemërtin, ithtarin politik, njeriun që kundërshton gjithçka, etj.), duke përdorur taksinë, mund të bësh vëzhgime shoqërore shumë të goditura. Javën që shkoi rashë në një tip me ngjyrë, me një emër shumë të vështirë për t’u deshifruar, i cili më sqaroi se ishte pakistanez. Një çast më pyeti prej nga vija (në New York gjithmonë i bie të vish nga ndonjë vend), i thashë se isha italian dhe ai filloi të më pyeste. M’u duk shumë i interesuar për Italinë, por më pas e kuptova se ky interesim i vinte ngaqë nuk ia kishte haberin për asgjë, madje as ku ndodhej Italia në hartë dhe as për gjuhën që flitej (zakonisht, kur taksistit i thua që në Itali flasin italisht, gjithmonë habitet, ngaqë kujton se kudo flitet vetëm anglisht). I bëra një përshkrim të shpejtë të gadishullit me malet në mes, me shumë brigje nga të dyja anët dhe me shumë qytete të bukura. Më pyeti sa frymë bëhemi dhe u habit që jemi kaq pak. Mbasandaj, më pyeti nëse jemi të gjithë të bardhë apo racë e përzierë dhe u përpoqa t’i jap idenë e një populli me prejardhje të bardhë, por ku sot jetojnë edhe njerëz me ngjyrë, që gjithsesi janë shumë më pak se në Amerikë. Natyrisht, donte të dinte sa pakistanezë rrojnë tek ne dhe u bë keq kur mori vesh që në Itali ka pakistanezë, por janë më pak se filipinasit apo afrikanët dhe, mbase do të më pyeste mandej pse patriotët e tij nuk e kanë qejf shumë Italinë.
Por bëra një gafë; shkoj e i them që tek ne ka edhe pak indianë dhe ai më vështroi vëngër: e kisha lënduar duke i përmendur njëherësh dy popuj kaq të kundërt dhe duke zënë në gojë njerëz aq të papëlqyeshëm për nga rangu i tyre shoqëror. Më në fund, më pyeti cilët janë armiqtë tanë. Pas reagimit tim me një “urdhëroni?”, më sqaroi me durim që dëshironte të dinte me cilët popuj ishim tashmë në luftë për pretendime territoriale, urrejtje etnike, shkelje të vazhdueshme të kufirit, e kështu me radhë. I thashë që nuk jemi në luftë me askënd. Me durim të madh më shpjegoi se donte të dinte cilët janë kundërshtarët tanë historikë, ata që ne na vrasin dhe që ne i vrasim. I përsërita se armiq nuk kemi, se luftën e fundit e kemi bërë pesëdhjetë e kusur vjet më parë, madje pa e ditur saktësisht cilët kishim armiq dhe cilët aleatë. Nuk u kënaq aspak: e shprehte fare hapur bindjen se unë po e gënjeja. Si është e mundur të ketë një popull pa armiq? Historia mbaroi këtu, zbrita duke i lënë dy dollarë bakshish, si i zënë në faj për shkak të pacifizmit tonë apatik. E pastaj më ndodhi ajo dukuri që francezët e quajnë esprit d’escalier, kur sapo ke zbritur shkallët, pas bisedës me dikë, të vjen fill ndërmend përgjigjja e duhur, batuta që të mungoi në atë çast. Duhej t’i kisha thënë që nuk është e vërtetë se italianët nuk kanë armiq. Nuk kanë armiq të jashtëm dhe, në çdo rast, nuk bien dakord për të pranuar cilët janë, ngaqë janë vazhdimisht në luftë, por së brendshmi.
Italianët luftojnë mes veti, dikur një qytet kundër qytetit tjetër, heretikët kundër ortodoksëve, pastaj njëra klasë kundër klasës tjetër, partia kundër partisë, rryma në një parti kundër rrymës tjetër të po asaj partie, mandej njëra krahinë kundër tjetrës dhe, më në fund, qeveria me magjistraturën, magjistratura me pushtetin ekonomik, televizioni publik me televizionin privat, aleatët e koalicionit me aleatët e po atij koalicioni, departamenti kundër departamentit tjetër, gazeta kundër gazetës. Nuk e di sa do më kishte kuptuar, por të paktën nuk do t’i kisha lënë përshtypjen e keqe të njeriut që i përket një vendi pa armiq.
Umberto ECO, Pape Satàn Alepe (Cronache di una società liquida), La nave di Teseo, Milano 2016, faqe 220 Shqipëroi H.L.
