Nga Ilir Kalemaj
Kundërteza për makro-shengenin shqiptar që u hodh nga Albin Kurti në takimin e parë me Ramën tashmë me kostumin e kryeministrit të Kosovës ishte një dorashkë sfiduesë ndaj tezës së Shengenit Ballkanik të këtij të fundit por që rëndom njihet si mini-shengeni. Pavarësisht retorikës, duhet thënë që Shqipëria dhe Kosova janë ende larg unifikimit doganor, ndonëse ekziston një marrëveshje nga janari i vjetshëm për unifikimin e shërbimit të zhdoganimit të mallrave në një godinë të vetme.
Nëse kjo do jetë vetëm hapi i parë i një marrëdhënie që duhej të kulminonte me një treg të përbashkët, me apo pa një monedhë të përbashkët, kjo është ende mjaft e parakohshme të thuhet. Nga ana tjetër, integrimi kulturor ngelet absolutisht i rëndësishëm, si për nga ana simbolike, ashtu edhe faktike pasi kombi thotë Ernest Renan është një “plebishit i përditshëm” që duhet ushqyer në vazhdimësi dhe ka nevojë për një përtëritje të besnikërisë ndaj tij të popullatës. Kur flasim për integrim kulturor duhet pasur parasysh që në disa aspekte kjo është arritur dhe tejkaluar, fjala bie në televizionet kombëtare Shqipërisë që kanë akses të plotë në tregun kosovar, por edhe shumë këngëtarë dhe muzikantë të kësaj të fundit prezent në Tiranë. Por nga ana tjetër mungon ende një unifikim i tregut të librave dhe shtypit të përditshëm ndonëse portalet e kanë tejkaluar disi këtë handikap.
Idetë, projektet apo nismat për integrim sa më të thellë ekonomik, financiar, politik dhe kulturor mes Shqipërisë dhe Kosovës apo mes vendeve të Ballkanit Perëndimor kanë ekzistuar dhe vijojnë të qarkulloj në forma të ndryshme.
Një prej tyre ka qenë teza e mirënjohur e mendimtarit të shquar Arbën Xhaferri për komonwelthin ekonomik mes shiptarëve që të kujton atë britanik që Anglia ndoqi në përiudhën pas-koloniale dhe të ricikluar së fundmi në tryezat publike nga Pacolli e të tjerë. Ndër idetë e qarkulluara ka qenë edhe ajo e para disa vitesh për Unionin Ballkanik e inicuar nga ish- ministri i jashtëm malazez Luksić dhe që kishte një natyrë krejtësisht politike dhe ku qendra presupozohej të ishte Beogradi por që më tepër u duk si një ‘flakë kashte’ që u shua shpejt dhe nuk u mor shumë seriozisht në Zagreb, Sarajevë, Shkup apo Tiranë.
Një tjetër, është ideja e qarkulluar prej kohësh e Beneluksit Ballkanik që të përfshijë Shqipëri, Kosovë Mal të Zi dhe Maqedoni, e filluar sipas shembullit të vendeve të Beneluksit (Belgjikë, Hollandë dhe Luksemburg) fill pas luftës së parë botërore dhe që në fillim të viteve 50-të iu bashkangjitën projektit Franko-Gjerman dhe Italisë për të krijuar gjashtëshen e famshmë te komunitetit të qymyr-çelikut dhe Traktateve të Romës të energjisë atomike dhe ekonomike (1958).
Ka disa lloje formash integrimi ekonomik mes dy apo më shumë shtetesh. Disa prej këtyre janë zonë e lirë ekonomike, bashkim doganor, treg i përbashkët, bashkim ekonomik dhe një integrim ekonomik i plotë. Në një zonë të lirë ekonomike, hiqen tarifat dhe kufizimet sasiore të llojeve te tjera, të traktatit apo memorandumit përkatës.
Ndërsa në rastin e themelimit të një bashkimi doganor, përveç heqjes së diksiminimit në livizjen e mallrave mes vendeve nënshkruese, arrihet gjtihashtu barazia e tarifave në tregtinë me vendet jo-antare. Një formë edhe më e ngushtë e integrimit ekonomik është ajo e krijimit të një tregu të përbashkët ku hiqen jo vetëm ndalesat e tregtisë por edhe barrierat jo-tregtare mes vendeve nënshkruese.
Ndërsa në rastin e një bashkimi ekonomik, diferenca me tregun e përbashkët shtrihet në faktin që kombinon ndalesat e çfarëdolloj në lëvizjen dhe qarkullimin e lirë të mallrave dhe shërbimeve. Dhe së fundmi, integrimi ekonomik i plotë presupozon unifikimin e politikave fiskale, monetare dhe sociale dhe kërkon ngritjen e një autoriteti mbi-kombëtar, vendimet e të cilit janë të detyrueshme për shtetet antare.
Së pari, politikë-bërësit shqiptarë duhet të jenë të qartë në objektivat e tyre strategjikë se cilin lloj integrimi duan dhe më pas të diskutojnë mjetet dhe modalitetet për ta arritur më shpejt dhe cilësisht më mirë atë.
Së dyti, projektet duhen përshtatur që të jënë komplementarë dhe jo të përplasen më njëri-tjetrin dhe të cënojnë rrugëtimin e Shqipërisë së BE, si dhe të përforcojnë urat e bashkëpunimit dhe integrimit të ngushtë mes shqiptarëve në rajon, duke nisur nga infrastruktura rrugore deri të ajo kulturore, sportive dhe shpirtërore.
Diferenca e projekteve të integrimit rajonal me natyrë ekonomike-sociale-kulturore krahasuar me ato me natyrë politike fillestare, është se të parat kanë qartësisht natyrë poshtë-lartë sipas një logjike funksionaliste që do të thotë se integrimi në një sector çon automatikisht në integrimin e suksesshëm në sektorë paralelë dhe më pas në integrim të tregjeve financiarë, bashkim doganor, monetar e me radhë.
Ndërsa përsa i përket cedimit të prerogativave politikë dhe çështje që kanë të bëjnë me sovranitetin, sigurinë kombëtare, politikën e jashtme, policinë etj, pra çështje të ndjeshme dhe të lidhura ngushtësisht me përceptimin e interesit kombëtar, këto ngelen për t`u realizuar brenda projektit të integrimit evropian në momentin që këto vende do të jenë pjesë e tij.
