Plakja është një proces kompleks biologjik – ajo nuk ndodh me të njëjtën shpejtësi për të gjithë. Ndërsa disa njerëz mbeten mendërisht dhe fizikisht vitalë edhe në moshën e shtyrë, për të tjerët shenjat e hershme të plakjes shfaqen shumë më herët. Shkencëtarët më pas flasin për “plakje të përshpejtuar”. Në raste të tilla, funksionet fizike dhe mentale bien më shpejt nga sa mendohej. Cilët faktorë mund ta ngadalësojnë këtë proces është një nga pyetjet qendrore të hulumtimit të plakjes – nga ushqyerja dhe aktiviteti fizik deri te angazhimi mendor.
Neuroshkenca ka supozuar prej kohësh se shumëgjuhësia mund të jetë një nga faktorët mbrojtës. Dikush që “kalon” rregullisht nga një gjuhë në tjetrën, stërvit mekanizmat e vëmendjes dhe kontrollit që mendohej se ndikon në moshë. Megjithatë, deri më tani nuk ishte e qartë nëse ky efekt mund të reflektohet vërtet në mënyrë të matshme edhe në plakjen biologjike.
Një studim i ri dhe i madh tani ofron prova të qarta për herë të parë se njerëzit që flasin më shumë se një gjuhë në të vërtetë plaken më ngadalë. Për të konfirmuar lidhjen midis shumëgjuhësisë dhe plakjes më të ngadaltë, ekipi i hulumtimit mori parasysh edhe faktorë të tjerë që ndikojnë në plakje, siç janë arsimi, aktiviteti fizik dhe ndikimet sociale.
Të dhëna shëndetësore nga 27 vende evropiane
Studimi konfirmon atë që është supozuar prej kohësh në kërkimet mbi plakjen. Ky është edhe mendimi i Sekretarit të Përgjithshëm të Shoqërisë Gjermanepër Neurologji, Peter Berlit, i cili i tha dpa: “Ky studim konfirmon studimet e tjera më të vogla, që kanë treguar se shumëgjuhësia përbën qartë një faktor mbrojtës kundër demencës.”
Studimi i ri u krye në Trinity College Dublin dhe u botua në revistën Nature Aging. Ekipi kërkimor i Agustín Ibanez analizoi të dhënat shëndetësore nga më shumë se 86.000 njerëz nga 27 vendet e BE-së.
Shkencëtarët ishin të interesuar nëse procesi i plakjes tek njerëzit shumëgjuhëshndryshonte në mënyrë të matshme nga ai i atyre që flisnin një gjuhë. Për secilin person, ata llogaritën të ashtuquajturën “moshë bio-sjelljeje” – një masë që tregon se sa shumë funksione fizike, mendore dhe sociale kanë ndryshuar tashmë.
Rezultatet treguan se njerëzit që përdorin rregullisht shumë gjuhë tregojnë shenja të plakjes së përshpejtuar dukshëm më rrallë. Kjo marrëdhënie mbeti e qëndrueshme edhe kur u morën në konsideratë faktorë të tjerë, siç janë arsimi, të ardhurat ose cilësia e ajrit.
Sa më shumë gjuhë, aq më i madh efekti
Është veçanërisht interesante që efekti mbrojtës varet nga “doza”. Kështu, njerëzit që flasin dy ose më shumë gjuhë plaken dukshëm më ngadalë se ata që flasin vetëm një gjuhë.
Se si saktësisht shumëgjuhësia e bën trupin më rezistent ndaj plakjes ende nuk është plotësisht e qartë. Studiuesit mendojnë se “ndërrimi” i vazhdueshëm midis gjuhëve është një lloj “trajnimi i trurit” që mban aktive rrjetet e rëndësishme njohëse. Sipas ekipit të hulumtimit, kjo forcon rezervën tonë njohëse – aftësinëe trurit për t’u mbrojtur nga dëmtimet, për shembull në pleqëri.
Megjithatë, pyetja mbetet, në cilën pikë ndikon shumëgjuhësia në plakje?
Michael Wagner, një profesor në Universitetin e Bonit, dy vjet më parë në një studim me kolegen Elizabeth Kuhn gjeti prova të efektit mbrojtës të shumëgjuhësisë. Ai theksoi në një intervistë: “Ata që pas daljes në pension fillojnë ndonjë kurs për të mbrojtur veten nga demenca – ndoshta nuk do të kenë sukses.” Në atë pikë, thotë ai, është ndoshta tepër vonë. Por në çdo rast, është e dobishme për të moshuarit të vazhdojnë të përdorin gjuhët që kanë mësuar më parë dhe të mbeten mendërisht dhe fizikisht aktivë.
Në studimet e ardhshme, ekipi kërkimore planifikojnë të shqyrtojë më në detaje se kur dhe si shumëgjuhësia ndikon në plakje – dhe nëse varet nga mosha në të cilën është mësuar gjuha, apo nga niveli i aftësisë në secilën gjuhë./DW
