Vdekja e tre trupave amerikane në një sulm për të cilin fajësohen militantët e mbështetur nga Irani ka përshkallëzuar tensionet edhe më shumë midis Uashingtonit dhe Teheranit.
Duket e çuditshme të mendosh në këtë epokë kaotike që po jetojmë, por dikur Irani dhe Shtetet e Bashkuara ishin miq. Por Revolucioni Islamik i vitit 1979 e ndryshoi këtë dhe që atëherë të dy shtetet kanë parë që tensionet të përshkallëzohen vazhdimisht. Aq shumë, sa që tani ekziston mundësia reale e një konfrontimi të drejtpërdrejtë midis tyre, thuhet në një shkrim të Sky News.
Dhe vrasja e tre ushtarakëve amerikanë në Jordani nga milicitë e mbështetur nga Irani është episodi i fundit i një rivaliteti të ashpër që tashmë ka katër dekada.
Por le t’i kthehemi së kaluarës.
Inteligjenca britanike dhe amerikane ishin thelbësore për të ndihmuar ushtrinë iraniane për të rrëzuar kryeministrin iranian, Mohammad Mossadeq, në vitin 1953.
Kjo ndërhyrje, siç u pa në vend, solli në pushtet monarkinë jopopullore me prirje perëndimore të Shah Mohammad Reza Pahlavi, i cili ishte shumë i varur nga mbështetja e SHBA-së për pushtetin e tij. Në qendër të kësaj mbështetjeje ishte premtimi për qasje në burimet natyrore të vendit, veçanërisht në naftë.
Por, kjo aleancë do të prishej shpejt. Në vitin 1979 situata filloi të “rrëshqasë” në të gjithë vendin me një valë trazirash civile dhe protestash popullore.
Kjo kryengritje do të shihte Ajatollahun e Madh, Ruhollah Khomeini, të kthehej nga mërgimi – me platformën dhe fuqinë e tij të nxitura nga kundërshtimi i ashpër ndaj asaj që ai e konsideronte një monarki servile pro-perëndimore.
Duke marrë pushtetin me një kontroll të hekurt, Udhëheqësi i ri Suprem do ta transformonte vendin në një teokraci radikale islamike.
Por ky kontroll nuk do të përfundonte në kufijtë e Iranit. Në zemër të transformimit, kishte një dëshirë për të përhapur revolucionin në vendet fqinje – një projekt që vazhdon edhe sot e kësaj dite.
Në vitin 1985, grupi militant Hezbollah u zotua për besnikëri ndaj Khomeinit – kjo marrëdhënie është forcuar. Dhe falë patronazhit të Iranit, Hezbollahu është tani grupi militant më i fuqishëm në botë, i përshkruar shpesh si një shtet brenda një shteti në Liban.
Përhapja e ndikimit iranian do të rritej në mënyrë eksponenciale gjatë katër dekadave më pas, duke e vendosur gjithnjë e më shumë vendin në një kurs përplasjeje me Shtetet e Bashkuara dhe aleatët e saj.
Përplasja e parë e madhe erdhi shpejt. Ajo ndodhi pasi 52 diplomatë dhe shtetas amerikanë u morën peng në ambasadën amerikane nga studentë radikalë iranianë.
Ata u mbajtën për 444 ditë nga 4 nëntor 1979 deri në lirimin e tyre në vitin 1981.
SHBA e pa këtë si një shkelje serioze të ligjit ndërkombëtar, por në Iran u pa si një goditje kundër ndikimit të tepruar të SHBA-së dhe ndërhyrjes në vend.
Ai gjithashtu “dogji kredencialet e regjimit të ri”, i cili kundërshtoi normalizimin e marrëdhënieve me vendet perëndimore – veçanërisht Amerikën, e cila u etiketua si Satani i Madh nga ajatollahët në fjalimet e tyre gjithnjë e më të zjarrta për politikën e jashtme.
Gjatë kësaj kohe, SHBA-ja kishte ndërprerë marrëdhëniet diplomatike me Iranin dhe kishte ndaluar shumicën e tregtisë – me gjërat nuk dukeshin mirë.
Në vitin 1980 Iraku pushtoi Iranin – vendet kishin qenë rivale masive, por tani ishin në luftë.
Shtetet e Bashkuara i dhanë mbështetjen e tyre të madhe Irakut të udhëhequr nga Sadam Husein.
Luftimet, të cilat zgjatën deri në vitin 1988, panë viktima të mëdha nga të dyja palët, por vlerësohet se deri në një milion iranianë vdiqën në konflikt. Marrëdhëniet me SHBA-në vazhduan të mbesin të këqija.
Disa operacione dhe sanksionet ishin “pikat kryesore të përplasjeve” për dy vende të kundërshtuara ideologjikisht, që në dukje ishin gjithmonë në ose afër konfliktit.
Kjo ishte deri në vitin 1998 kur dukej se kishte fije shprese se marrëdhëniet po përmirësoheshin.
Sekretarja e Shtetit, Madeleine Albright u takua me zëvendësministrin e jashtëm të Iranit – që ishte kontakti i nivelit më të lartë që nga revolucioni, por nuk do të zgjaste.
Disa vite më vonë në vitin 2002 dhe në një fjalim themelor, presidenti George Bush po etiketonte Iranin si pjesë të “boshtit të së keqes” – bashkë me Irakun dhe Korenë e Veriut.
Zyrtarët amerikanë gjithashtu do të pretendonin se Irani po operonte një program klandestin bërthamor me synimin për të ndërtuar një bombë, përcjell Telegrafi.
Këto ishin vitet pas 11 shtatorit.
Përpjekjet për të arritur mirëkuptim diplomatik që atëherë kanë përfunduar kryesisht në dështim.
Presidenti Barack Obama u përpoq të përdorte “karotën” e lehtësimit të sanksioneve për të zbutur programin bërthamor të Iranit.
Marrëveshja do të shfaqej përfundimisht si Plani i Përbashkët Gjithëpërfshirës i Veprimit (JCPOA).
Shpresohej se marrëveshja do ta largonte Iranin nga “bomba e madhe”, ose të paktën nga përparimi i ngadaltë; por shumë republikanë e panë atë me dyshim duke argumentuar se ajo – së bashku me heqjen e sanksioneve – u dha iranianëve më shumë fuqi për të përhapur ndikimin e tyre shkatërrues në të gjithë rajonin.
Pastaj “u shfaq” Donald Trump.
Presidenti i atëhershëm – por ndoshta së shpejti për të dytën herë – e prishi marrëveshjen kur e tërhoqi Amerikën nga JCPOA. Irani dhe Amerika u kthyen shpejt në një spirale përshkallëzimi.
Presidenti Trump më vonë do ta përcaktonte Korpusin e Gardës Revolucionare iraniane (IRGC) si një organizatë terroriste. Ndoshta, ngjarja më domethënëse që nënvizon se sa të prishura janë marrëdhëniet dhe sa larg janë të dy vendet, erdhi në formën e një sulmi me dron amerikan më 3 janar të vitit 2020.
Qasem Soleimani, komandanti i forcës Quds të IRGC-së dhe një nga njerëzit më të fuqishëm në Iran – dhe në vazhdimësi në rajon – u vra në sulmin në Bagdad. Veprimi amerikan shkaktoi valë tronditëse në Lindjen e Mesme dhe Irani u zotua për hakmarrje.
Regjimi deklaroi gjithashtu se nuk do të kufizonte më programin e tij bërthamor. E gjithë kjo formon sfondin e ngjarjeve aktuale dhe është e vështirë të shihet në klimën aktuale se si gjërat mund të përmirësohen.
Në fakt, me luftën e ndezur në Gaza dhe milicitë e mbështetur nga Irani në të gjithë rajonin që sulmojnë forcat amerikane, gjërat duket se do të përkeqësohen edhe më shumë.
