Gjendja e lirisë së shprehjes dhe medias në Turqi ka qenë një çështje shqetësuese në Gjermani për vite me radhë. Sipas renditjes së organizatës joqeveritare Reporterë pa Kufij, Turqia renditet e 159-ta nga 180 vende në Indeksin Botëror të Lirisë së Shtypit.
Edhe pse “vetëm” katër persona janë aktualisht në burg për punën e tyre gazetareske – dukshëm më pak se në vitet e kaluara – autoritetet po gjejnë vazhdimisht mënyra të reja për të kontrolluar gazetarinë e pavarur. Për shembull, gazetarëve që janë liruar nga burgu u merren pasaportat dhe nuk u lejohet të largohen nga vendi. Gazetarët e huaj gjithashtu nuk janë në gjendje të punojnë lirisht në Turqi, siç demonstrohet nga arrestimi i suedezit Kay Joakim Medina.
Sipas vlerësimeve nga Reporterët pa Kufij dhe Instituti Ndërkombëtar i Shtypit (IPI), më shumë se 95 përqind e mediave turke konsiderohen të afërta me autoritetet. Kjo do të thotë se ato kontrollohen drejtpërdrejt ose tërthorazi nga biznesmenë besnikë ndaj qeverisë.
Një valë e re shtypjeje kundër mediave kritike
Vëzhguesit flasin për ndërhyrje sistematike në raportim. “Gjendja e lirisë së medias në Turqi ka qenë e tensionuar për 20 vjet”, thotë Berk Esen, një shkencëtar politik në Universitetin Sabanci të Stambollit.
Ndërhyrjet qeveritare e kanë përkeqësuar gradualisht situatën, thotë ai. “Media kryesore e mbetur është vënë nën kontroll hap pas hapi vitet e fundit. Vetëm disa kanale opozitare kanë mbetur”, thotë Esen.
Tani, presioni politik ka marrë një formë të re: dy kanaleve më të mëdha televizive opozitare të Turqisë, Sözcü TV dhe Halk TV, u është urdhëruar të ndërpresin transmetimet brenda dhjetë ditësh. Ndalimi hyri në fuqi të martën, më 8 korrik 2025, sipas një vendimi të Këshillit të Radios dhe Televizionit (RTÜK).
Arsyeja e dhënë ishte “nxitja e urrejtjes”
Arsyeja për ndalimin e Halk TV ishin deklaratat e bëra në studio më 26 qershor. I ftuari tha: “Turqia nuk po bëhet më fetare, por më konfesionale.” Në rastin e Sözcü TV, RTÜK, sipas vëzhguesve, e vlerësoi transmetimin e protestave pas arrestimit të kryetarit të bashkisë së Stambollit dhe kandidatit presidencial Ekrem Imamoglu si “nxitje për urrejtje dhe armiqësi”.
Imamoglu është në burg që nga marsi dhe konsiderohet politikani më i rëndësishëm i opozitës dhe një kundërshtar serioz i presidentit Erdogan. “Duke arrestuar Imamoglun, qeveria donte të dobësonte shpejt atë. Kjo nuk funksionoi, Imamoglu u bë edhe më popullor me kundërshtarët e qeverisë. Kjo është arsyeja pse qeveria po ndryshon strategjinë e saj dhe po përhap presion në fusha të tjera”, analizon Esen.
Kritika nuk tolerohet më
Të hënën e kaluar (më 7 korrik), një ditë para se të hynte në fuqi ndalimi dhjetëditor i transmetimit, gjykata pranoi ankesën e avokatëve të Halk TV dhe pezulloi përkohësisht ekzekutimin e saj.
Megjithatë, ndalimet interpretohen si një fazë e re e përshkallëzimit në lidhje me lirinë e medias. Kjo është hera e parë që dy kanale opozitare heshtën në të njëjtën kohë dhe për të njëjtën periudhë kohore. Shoqata e Gazetarëve Turq (TGC) tha: “Me këto gjoba, RTÜK po përpiqet të parandalojë median nga raportimi mbi çështje të rëndësishme për publikun dhe të mbytë zërat kritikë.”
Zëvendëskryetarja e partisë kryesore të opozitës, Gökce Gökcen, gjithashtu shprehu zemërim: “Ndalesat zbatohen pikërisht për kanalet që kanë treguar se sa të pabaza janë akuzat kundër politikanëve tanë vendas. Kjo nuk është rastësi. Fakti që CHP (Partia Republikane Popullore) është bërë partia më e fortë në Turqi po ndëshkohet – edhe shtypi po ndëshkohet për raportimin. Në fund të fundit, qëllimi është të heshtë populli.” Drejtori i Halk TV Cafer Mahiroglu, paralajmëroi se hapi tjetër mund të jetë heqja e plotë e licencës së transmetimit.
“Orwell nuk mund ta kishte shpikur RTÜK-un”
Kritika po vijnë edhe nga Brukseli. Raportuesi i Parlamentit Evropian për Turqinë, Nacho Sanchez Amor, shkroi në rrjetin X: “As George Orwell nuk mundi të shpikte një institucion si RTÜK. (…) Liria e medias dhe e opinionit në Turqi është një gjë e së kaluarës sot. Ekziston një brez i tërë që nuk i ka përjetuar kurrë këto liri – dhe kjo është shumë e trishtueshme.”
Presioni ekonomik në rritje
Pasojat ekonomike të ndalimeve janë gjithashtu të rënda. Pa të ardhura nga reklamat, kanalet e opozitës mezi mbijetojnë. TGC thekson: “Media që raportojnë në mënyrë kritike për qeverinë janë të ekspozuara ndaj ndalimeve të transmetimit dhe gjobave, gjë që i dobëson ato më tej ekonomikisht.”
Sipas Shoqatës së Medias dhe Kërkimeve Ligjore (MLSA), midis 1 janarit 2023 dhe 30 qershorit 2024, RTÜK vendosi gjoba në total prej 124 milionë lirash (rreth katër milionë euro me kursin e këmbimit në atë kohë) dhe urdhëroi ndërprerjen e transmetimit në 1,357 raste. Vetëm në gjysmën e parë të vitit 2023, pesë kanale opozitare u gjobitën me rreth 20 milionë lira (në atë kohë rreth 1.5 milionë euro) – ndërsa mediat pro-qeveritare mbetën praktikisht të paprekura.
Një fazë kritike për vendin
Gjobat erdhën Turqinë në një moment politikisht të tensionuar: procesi i paqes me PKK-në po shkakton polemika dhe shumë zyrtarë të lartë të CHP-së janë në burg. Që nga fundjava e kaluar, ish-kryetari i bashkisë së Izmirit, Tunç Soyer, ka qenë gjithashtu në paraburgim.
Qyteti i tretë më i madh i Turqisë konsiderohet një bastion i CHP-së dhe ishte një nga komunat e fundit të mëdha ku opozita kishte shumicën. “Qeveria aktualisht është më e interesuar të kontrollojë sesa të eliminojë. Por kjo, sigurisht, mund të ndryshojë”, thotë analisti Esen. Pavarësisht situatës shumë të tensionuar, ai ka frikë se liria e medias mund të përkeqësohet më tej: “Nuk e kemi prekur ende fundin”, thotë ai./DW
