Në fshatin e pashëm Borje, i fshehur mes maleve të Kukësit, jeta rrjedh me ritmin e traditave dhe arteve që janë përcjellë brez pas brezi. Këtu, në këtë vend ku natyra flet me gjuhën e saj, jeton Nazlie Emini, një artizane 57-vjeçare, që e ka bërë artin e saj një pasion, një përkushtim dhe një mënyrë jetese.
Ajo është një grua e fortë, e cila ka trashëguar nga gjyshja dhe nëna e saj një zanat të veçantë: krijimin e veshjeve popullore të zonës së Gores, një traditë që shpesh e bën atë të ndjehet si një ruajtëse e thesareve të kultivuar në dekada.
Nazlie punon në një qoshe të vogël të shtëpisë së saj, ku dritarja e vogël lejon që rrezet e diellit të depërtojnë dhe të japin ngjyrë të ngrohtë në punimin e saj. Ajo e përshkruan këtë vend si “një tempull të vogël të artit”, ku çdo copë pëlhurë transformohet nën duar e saj të afta në një veshje të mbushur me histori. Çdo veshje përmban detaje të bukura: një xherdan, një brez, një shami, dhe shumë aksesore të tjera, secila e krijuar me dashuri dhe përkushtim.
Borja, me rrugicat e saj të ngushta dhe shtëpitë e ndërtuara me kujdes, është një vend ku çdo gur ka një histori për të treguar. Banorët e këtij fshati kanë përjetuar ndryshime të mëdha, por traditat e tyre janë ruajtur me fanatizëm. Pavarësisht përparimeve teknologjike dhe sfidave moderne, Nazlie mbetet e përkushtuar për të ruajtur artin e saj, duke e bërë këtë punë një mënyrë për të shprehur dashurinë për trashëgiminë e saj.
Duke u zhytur më thellë në kujtimet e saj, Nazlie e përshkruan fëmijërinë e saj, duke u rritur në një ambient ku traditat dhe arti ishin të pranishme në çdo aspekt të jetës. Ajo kujton ngjyrat e ndritshme të veshjeve popullore që i mbante në krahë në ditë të veçanta, dhe zërat e nënës së saj që e udhëhiqnin përmes çdo hapësire të punës së saj.
“Çdo ditë ishte një mundësi për të mësuar diçka të re” thotë ajo me një zë të ngrohtë. “Nuk ishim thjesht artizane; ishim një pjesë e historisë.”
Në këtë fshat të vogël, ku jetojnë rreth 400 shtëpi, artizani është një nga ata që ndihmojnë në ruajtjen e identitetit kulturor. Disa dekada më parë, dasmat ishin të veçanta dhe ndonjëherë shtyheshin, duke pritur që nusja të kishte përfunduar veshjen e saj.
“Ishte një çast magjik” thotë Nazlie, teksa kujton historitë e dasmave të kaluara, ku e gjithë fshati bashkohej për të festuar.
“Nusja e kishte veshjen gati, dhe ajo ishte si një princeshë që prishej të mbretëronte për një natë.”
Një veshje e plotë kërkonte dy muaj punë, një periudhë e gjatë për të përfunduar çdo detaj të saj. E bardha ishte për vajzat beqare, ndërsa e kuqja për nuset. Një veshje e tillë, e mbushur me ngjyra dhe simbolika, ishte një pasuri që nuk merrej lehtë.
“Kishim raste kur fejesa zgjaste deri në tre vjet, thjesht sepse vajza nuk kishte përfunduar veshjen e saj,” vazhdon ajo, me një buzëqeshje nostalgjike në fytyrë. “Kjo nuk ishte thjesht një detyrë; ishte një angazhim për të ardhmen.”
Nazlie ka 11 vite që merret me këtë zanat, por dashuria e saj për të ka filluar shumë më herët.
“Kam ende veshjen time tradicionale, e cila është bërë para 28 vitesh,” thotë ajo me krenari, teksa shikon me dashuri atë copë arti që mban të gjallë kujtimet e një kohe tjetër. Një pjesë e rëndësishme e çdo veshjeje është dukati-flori, që ndonjëherë arrin çmimin nga 500 deri në 900 euro. “Kjo është pjesa më e kushtueshme, dhe çdo grua e di se sa rëndësi ka,” shpjegon ajo, duke e shoqëruar me një buzëqeshje të thjeshtë.
Materialet dhe copat për veshjet porositen kryesisht në Rugovë, një tjetër vend që mbart tradita të pasura. “Krijimi i çdo veshjeje kërkon një dorë artistike,” thotë Nazlie, ndërsa shpjegon se si çdo model dhe detaj përshtatet sipas dëshirave të klientëve.
“Por pjesa më e vështirë është punimi i fijet e detajeve të çorapeve. Minimumi i fijeve është 300, dhe secila duhet të ketë vendin e saj dhe pozicionin e duhur,” shton ajo, duke e treguar kështu vështirësinë dhe përkushtimin që kërkon kjo punë.
“Veshjet e Gores janë të njohura për larmishmërinë e ngjyrave dhe ngarkesën e aksesoreve,” vazhdon Nazlie, duke përshkruar bukurinë e çdo detaji.
“Çdo copë është si një poezi e thurur me duar. Në çdo veshje, ndjehet shpirtit i traditës sonë.” Çdo veshje që ajo krijon është një homazh për historinë e popullit të saj, një përpjekje për të ruajtur identitetin në një botë që po ndryshon me shpejtësi.
Duke reflektuar mbi procesin e punës, ajo thotë se çdo ditë është një sfidë dhe një mundësi për të mësuar diçka të re.
“Demonstrimi i punës kërkon forcë në terheqjen e fijeve, të cilat duhet të enden me kujdes,” shpjegon ajo. “Duhet një saktësi e madhe për të mbështjellë çdo detaj dhe veglat e tjera si felci, shpata, lic, nderkembeza dhe këmbët e vegit janë të domosdoshme për këtë proces.” E gjithë paisja quhet “veg”, dhe për këtë paisje Nazlie shprehet: “Boll i mirë asht kush ja din renin.”
Për Nazlie, kjo punë është më shumë se një zanat; është një mënyrë për të lidhur brezat e kaluar me ata të ardhshëm.
“Kjo është tradita jonë, dhe unë kam përgjegjësinë ta ruaj,” thotë ajo me pasion. Pavarësisht se veshjet që ajo krijon janë të njohura në zonë, ajo e di se është e rëndësishme të angazhohet për të mbajtur gjallë historinë. “Kur krijoj një veshje, ndjej se po i jap jetë një historie që ndoshta do të harrohet në të ardhmen,” shprehet ajo me një ndjenjë të thellë përgjegjësie.
Veshjet duhet të lahen vetëm me dorë dhe kurrë nuk duhet hekurosur.
“Çdo veshje është një pasuri që kërkon kujdes të veçantë,” thotë ajo, duke e shprehur respektin për traditat që ajo ruan me çdo copë. “Kur të vijë koha dhe takati të më lërë të largohem nga kjo punë, do të jetë e vështirë. Por prap aty do të mendoj për të.”
Kjo dashuri për zanatin është një pjesë e pandashme e identitetit të saj.
Nazlie gjithashtu tregon se, pavarësisht se si ndryshon bota, ajo nuk ka menduar të krijojë një rrjet social si Instagrami për të promovuar punën e saj.
“Tashmë e njohin të gjithë në zonë, dhe kam krijuar një klientelë të fortë,” thotë ajo me krenari. Kjo është një dëshmi e pasionit dhe përkushtimit të saj për të mbajtur gjallë traditat. “Kam një klientelë të fortë dhe kjo është më e rëndësishmja,” shton ajo.
Njëra nga veshjet e saj më të njohura është veshja e dasmës, që shpesh përfshin detaje si lule dhe simbole të tjera që pasqyrojnë historinë e zonës. “Secili model ka një histori, dhe çdo veshje është një tregim,” thotë ajo. “Kjo është bukuria e artit tim.” Për Nazlie, çdo veshje është një mundësi për të treguar identitetin e saj dhe të popullit të saj, një mundësi për të festuar traditat dhe historinë e Gores.
Dhe ndonëse sfidat janë të shumta, ajo mbetet e fokusuar në ruajtjen e trashëgimisë së saj. “Nuk është e lehtë të jesh artizane, por çdo herë që shoh një klient të lumtur me punën time, ndjej se çdo sakrificë ka vlejtur,” shprehet ajo me një buzëqeshje. “Veshjet e mia janë më shumë se një artikull; ato janë një pjesë e historisë sonë.” Kjo perspektivë e ndihmon atë të vazhdojë të krijojë, pavarësisht vështirësive.
Kur flasim për të ardhmen, Nazlie e shpreh dëshirën e saj për të ndihmuar brezat e rinj të kuptojnë vlerën e traditave. “Kam shumë dëshira për të mësuar të rinjtë.
Kam nevojë të ndihmoj dhe të inkurajoj ata,” thotë ajo me pasion. “Dëshiroj që ata të kuptojnë se kjo punë është një art, një trashëgimi që duhet ruajtur.” Ky angazhim i saj për edukimin e rinisë është një pasuri e madhe për komunitetin e saj, e cila do të ndihmojë në ruajtjen e identitetit kulturor për brezat që vijnë.
Në përfundim, Nazlie Emini është më shumë se një artizane; ajo është një ruajtëse e trashëgimisë kulturore. Ajo e kupton rëndësinë e punës së saj dhe pasionin që e shoqëron atë, dhe kjo e bën atë një figurë të rëndësishme në komunitetin e saj.
Në një botë që po ndryshon me shpejtësi, ajo mbetet e vendosur për të ruajtur vlerat e traditave dhe historinë e Gores. “Kjo është një trashëgimi që dua të kaloj te brezat e ardhshëm,” thotë ajo, me një ngrohtësi që reflekton dashurinë e saj për artin dhe historinë.
E ardhmja e artit të Nazlies është e ndritshme, për shkak të pasionit të saj dhe përkushtimit ndaj traditës. Ajo e di se çdo veshje që krijon është një mundësi për të treguar historinë e popullit të saj, dhe për këtë arsye, ajo vazhdon të punojë me zell dhe dashuri. Me çdo copë, ajo ndihmon në ruajtjen e identitetit të saj, dhe me çdo fije, ajo thur një histori që do të jetojë përjetësisht./ Nga ERGISA MURATAJ
