Intervistë me Kyriacos Kakouris, Nënkryetari i Bankës Europiane të Investimeve (BEI)
Plani i ri i rritjes i Komisionit Europian (KE) po jep një shtysë të fortë në drejtimin e duhur, veçanërisht kur bëhet fjalë për krijimin e tregut të përbashkët rajonal dhe zbatimin e reformave themelore. Bazuar në përmbushjen e detyrimeve në kuadër të agjendës së reformave, vendet do të kenë mundësi të përfitojnë rreth 6 miliardë euro, të parashikuara në formën e huave dhe të granteve nëpërmjet disbursimeve të drejtpërdrejta në buxhetet kombëtare.
Në kohët e pasigurive globale, qëndrimi në rrugën e rritjes së qëndrueshme drejt anëtarësimit në BE duhet të mbetet një nga prioritetet për vendet e Ballkanit Perëndimor.
Si banka e Bashkimit Europian, në pronësi të shteteve anëtare, dhe financuesi më i madh shumëpalësh në rajon, ne besojmë fuqimisht se agjenda e zgjerimit dhe integrimi i mëtejshëm i tregut sjellin mundësi të mëdha për njerëzit në rajon për sa i përket qëndrueshmërisë financiare, vendeve të reja të punës dhe standardeve më të mira të jetesës.
Në këtë drejtim, plani i ri i rritjes i Komisionit Europian (KE) po jep një shtysë të fortë në drejtimin e duhur, veçanërisht kur bëhet fjalë për krijimin e tregut të përbashkët rajonal dhe zbatimin e reformave themelore.
Bazuar në përmbushjen e detyrimeve në kuadër të agjendës së reformave, vendet do të kenë mundësi të përfitojnë rreth 6 miliardë euro, të parashikuara në formën e huave dhe të granteve nëpërmjet disbursimeve të drejtpërdrejta në buxhetet kombëtare.
Tashmë janë përcaktuar hapa konkretë që synojnë të sjellin shpejt përfitime të prekshme. I tillë është rasti me hapjen e qendrave europiane të inovacionit dixhital për sipërmarrjet e reja rajonale, si dhe me miratimin e grantit prej 15 milionë eurosh për instalimin e Wi-Fi në mbi 400 bashki në të gjithë Ballkanin Perëndimor.
Për më tepër, “korsitë e gjelbra” të prezantuara gjatë pandemisë së Covid-19 ndryshuan rregullat e lojës për tregtinë rajonale, duke mundësuar reduktim me rreth 3 orë të kohës së pritjes në pikat kufitare.
Sipas raportit të Bankës Botërore, ulja e kohës së tranzitit në pikat kufitare gjeneron përfitime në terma të të ardhurave reale në rajon prej rreth 2,5%.
BEI Globale, krahu i Bankës Europiane të Investimeve (BEI) për financimin e aktiviteteve jashtë Bashkimit Europian, është gati të ndajë përvojën e vet për të mbështetur zbatimin e Instrumentit të Rimëkëmbjes dhe Qëndrueshmërisë së BE-së, mbi të cilën është projektuar plani i rritjes.
Duke ecur përpara në zinxhirët e vlerës globale
Ngritja e bizneseve të forta dhe konkurruese dhe krijimi i klimës më tërheqëse të investimeve kërkon përshpejtimin e reformave të nevojshme, së bashku me lidhjen, përmirësimin e aftësive, duke përparuar me tranzicionin e gjelbër dhe dixhital.
Përparimi në këto fusha do të ndihmojë rajonin që të shpëtojë nga të ashtuquajturit “kurthi i të ardhurave mesatare” (specializimi sektorial në aktivitetet me vlerë të shtuar të ulët) dhe të kalojë në ekonomi me vlerë të shtuar më të lartë, siç tregohet nga raporti i BEI-t me titull Karikimi i baterive.
Për të arritur këtë, nevojiten institucione më të forta, infrastrukturë më e mirë, zgjerim i dixhitalizimit dhe më shumë investime në energjinë e rinovueshme dhe arsim, me qëllim rritjen e investimeve të huaja në sektorët e teknologjisë së lartë.
Sipas raportit të OBZHE-së, të publikuar në vitin 2023, ekonomitë e Ballkanit Perëndimor kanë bërë përparim të kufizuar në mbylljen e hendekut me BE-në, ku PBB-ja rajonale për frymë është vetëm 38% e mesatares së BE-së në vitin 2022. Megjithëse kjo përfaqëson një rritje nga periudha e mëparshme, ajo nënvizon boshllëkun thelbësor që rajoni duhet të trajtojë për të arritur një konvergjencë të plotë.
Për këtë qëllim, edhe përmirësimi i qeverisjes së infrastrukturës publike është identifikuar si një nga prioritetet në të ardhmen. Caktimi me kujdes i prioriteteve për projektet strategjike dhe ngritja e kapaciteteve për përgatitjen, zbatimin dhe mbikëqyrjen e tyre ka rëndësi të madhe.
Siç tregohet në raportin e Bankës Botërore për Ballkanin Perëndimor, përmirësimet e kaluara në infrastrukturë kanë rritur të ardhurat reale me rreth 5% dhe ka potencial për t’i rritur më tej me 7% në rastin e anëtarësimit në BE.
Asistencë teknike nga BE për të siguruar projekte më të mira
Në këtë drejtim, programi këshillimor i BEI-t, JASPERS, i bashkëfinancuar nga Komisioni Europian, tashmë ka rritur asistencën e tij teknike për të mbështetur edhe më shumë projekte në rajon, duke përfshirë në kuadër të planit ekonomik dhe të investimeve të BE-së, si dhe strategjive në sektorë kyçë.
Duke qenë se ka qenë aktive në Ballkanin Perëndimor që nga viti 2011, JASPERS kontribuuan në përgatitjen e projekteve me vlerë 9 miliardë euro. Ata po ndihmojnë gjithashtu në ngritjen e kapaciteteve të ekipeve vendase të ngarkuara me zbatimin e projektit, gjë që është thelbësore për shfrytëzimin e mundësive rreth nismave më të fundit të BE-së, duke përfshirë planin e rritjes.
Kjo mbështetje teknike është shpesh pjesë integrale e paketave financiare të BE-së për investimet strategjike në rajon. I tillë është rasti me projektet e transportit të qëndrueshëm, të nënshkruar së fund
Këto projekte janë pjesë e ambicieve të BE-së për të mbështetur modernizimin e sektorit hekurudhor në Ballkanin Perëndimor, duke synuar të rrisë interesin, sigurinë dhe efikasitetin e tij, duke mundësuar njëkohësisht kalimin drejt mënyrave më të qëndrueshme të transportit.
BEI Globale do të japë mbi 1,5 miliardë euro për këto projekte, si financuesi kryesor i investimeve hekurudhore në Ballkanin Perëndimor.
Projektet
Kjo mbështetje teknike është shpesh pjesë integrale e paketave financiare të BE-së për investimet strategjike në rajon. I tillë është rasti me projektet e transportit të qëndrueshëm, të nënshkruar së fundmi – ndërtimi i një linje hekurudhore prej 120 km nga Vora në qendër të Shqipërisë deri në Hanin e Hotit në kufi me Malin e Zi, si dhe seksione të reja përgjatë Korridorit X në Serbi dhe Korridorit VIII në Maqedoninë e Veriut.
Përshpejtimi i kalimit drejt energjisë së rinovueshme
Fusha tjetër e rëndësishme, ku rajoni duhet të përshpejtojë konvergjencën, është sektori i energjisë së pastër. Ne po mirëpresim përpjekjet e qeverive rajonale në përcaktimin e qëllimeve klimatike dhe miratimin e një kuadri rregullator për përfshirjen e më shumë burimeve të energjisë së rinovueshme, gjithashtu në përputhje me agjendën e gjelbër të BE-së.
Kalimi nga qymyri në energjinë e rinovueshme është një proces që kërkon gjithashtu përmirësimin dhe zgjerimin e infrastrukturës kryesisht të vjetruar të energjisë, si dhe miratimin e strategjive të drejta të tranzicionit për të lehtësuar ndikimin e mundshëm negativ në fuqinë punëtore dhe mjedisin.
EIB Global po mbështet vendet e rajonit në këtë rrugë. Një nga instrumentet në dispozicion është në nismën e BE-së për rajonet e qymyrit në tranzicion në Ballkanin Perëndimor dhe Ukrainë, që tashmë po ofron një platformë për angazhim me autoritetet vendase në rajonet pilot, për të ndihmuar në zhvillimin e udhërrëfyesve dhe programeve të tranzicionit.
Në vitin 2023, BEI ishte gjithashtu një nga nënshkruesit e Deklaratës për Platformën e Investimeve në Tranzicion të Drejtë për Maqedoninë e Veriut, për të ofruar investime, politika dhe asistencë teknike për vendosjen e vendit prej 1.7 GW të kapacitetit të energjisë së rinovueshme deri në vitin 2030.
Në bashkëpunim me KfW, BEI ka nënshkruar së fundmi rreth 70 milionë euro për ndërtimin e një parku eolik në rajonin e Travnikut në Bosnjë-Hercegovinë, si dhe një nga centralet fotovoltatike diellore më të mëdha rajonale afër Prishtinës – me kapacitet deri në 100 MWac (120 MWp).
Pas përfundimit, centrali pritet të prodhojë rreth 169 GWh energji elektrike dhe të shmangë mesatarisht 174 000 tonë CO2 në vit. Po shqyrtojmë gjithashtu investime të reja në sektorin e energjisë së rinovueshme në Shqipëri.
Energjia
Fusha tjetër e rëndësishme, ku rajoni duhet të përshpejtojë konvergjencën, është sektori i energjisë së pastër. Po shqyrtojmë gjithashtu investime të reja në sektorin e energjisë së rinovueshme në Shqipëri.
Kombinimi i mbështetjes financiare dhe teknike
Si një nga financuesit më të mëdhenj shumëpalësh në mbarë botën, ne e dimë rëndësinë e mbështetjes financiare dhe teknike dhe këshilluese, të cilën e kemi vënë në dispozicion të partnerëve tanë për të zhvilluar dhe për të zbatuar projekte dhe programe investimi, si dhe për të përmirësuar kuadrin institucional dhe rregullator.
Shumica e projekteve në Ballkanin Perëndimor përfitojnë nga kredi të favorshme, mbështetje teknike dhe grante të shumta të BE-së, të kanalizuara nëpërmjet kornizës së investimeve të Ballkanit Perëndimor.
Në përputhje me qasjen Ekipi i Europës, ai synon të rrisë harmonizimin dhe bashkëpunimin në investime për zhvillimin socio-ekonomik të rajonit dhe të kontribuojë në perspektivën europiane të rajonit.
Pavarësisht qëndrueshmërisë ekonomike të treguar deri më tani, ekonomitë e Ballkanit Perëndimor mbeten të brishta prej kushteve të dobëta makrofinanciare.
Duke pasur parasysh situatën aktuale të tensionuar gjeopolitike, ndërprerjet e zinxhirëve të furnizimit dhe presionet e vazhdueshme inflacioniste, këto dobësi mund të pengojnë rritjen, hapjen e mëtejshme të ekonomive rajonale dhe hyrjen e Investimeve të Huaja Direkte (IHD-ve).
Në kuadër të qasjes së përbashkët të BE-së me forcat tona të njësuara, ne jemi gati të rrisim konkurrencën e ekonomive vendase nëpërmjet integrimit me tregun e përbashkët të BE-së, dixhitalizimit, zhvillimit të aftësive në përputhje me nevojat e tregut dhe diversifikimit të energjisë.
Jo vetëm mbështetje financiare
Shumica e projekteve në Ballkanin Perëndimor përfitojnë nga kredi të favorshme, mbështetje teknike dhe grante të shumta të BE-së, të kanalizuara nëpërmjet kornizës së investimeve të Ballkanit Perëndimor.
