Për disa kohë, ekonomia botërore duket se e ka sfiduar gravitetin. Pavarësisht se politika monetare është shtrënguar me ritmin më të shpejtë që nga vitet 1980, rritja ekonomike e Amerikës u përshpejtua në vitin 2023.
Europa duket se është shkëputur nga gazi rus pa ndonjë katastrofë ekonomike. Inflacioni global ka rënë pa rritje të mëdha të papunësisë, pjesërisht për shkak se tregjet e punës deri tani janë ftohur, duke eliminuar vendet e lira të punës dhe jo duke shkarkuar punonjësit.
Kështu, ndërsa po afrohet fundi i vitit, optimistët që parashikuan një “ulje të butë”, po krenohen se parashikimet e tyre dolën të sakta.
Megjithatë, ekonomia botërore do të vazhdojë të mbetet e brishtë, edhe në vitin 2024. Megjithëse inflacioni do të jetë më i ulët, ai do të mbetet sërish shumë i lartë. Politika ekonomike ende do të ketë vështirësi në baraspeshim.
Edhe nëse Amerika do t’i shmanget një recesioni, pjesa tjetër e botës duket shumë më e pambrojtur.
Rënia e inflacionit në kohët e fundit ka qenë një lehtësim për bankat qendrore. Por në ekonomitë e mëdha dhe të pasura, nuk ka gjasa që inflacioni të bjerë deri në objektivin prej 2%, pa shkaktuar ndonjë recesion.
Së pari, tregjet e punës duken ende shumë të nxehta dhe rritja e pagave nominale është shumë e lartë. Së dyti, ekonomitë duhet të përballen edhe me efektet e naftës më të shtrenjtë.
Pikërisht kur dukej se goditjet e furnizimit të shkaktuara nga pandemia dhe pushtimi rus i Ukrainës ishin zhdukur, se zinxhirët e furnizimit ishin zhbllokuar dhe se ekonomitë ishin bërë më të qëndrueshme, çmimi i një fuçie nafte është rritur me rreth një të tretën që nga vera, për shkak të rënies së prodhimit në Arabinë Saudite dhe gjetiu.
Rënia e çmimit u pengua edhe nga sulmi i Hamasit ndaj Izraelit. Nafta më e shtrenjtë mund të rrisë frikën për një “valë të dytë” inflacioni.
Bankat qendrore ndoshta nuk do t’i rrisin më shumë normat e interesit, përkundrazi, do ta trajtojnë çdo rritje të inflacionit të nxitur nga nafta, si të përkohshme. Ama, nuk do të ulin as normat e interesit, sepse do të kenë frikë mos shpallin ndonjë fitore të parakohshme.
Të dhënat e fundit tregojnë se ekonomia e Amerikës mund t’i bëjë ballë një shtrëngese monetare, edhe pse kompanitë e mëdha që rifinancojnë borxhet dhe familjet që kanë shteruar kursimet e epokës së pandemisë, kanë filluar të ndihen të shtrënguara.
Por normat e larta të interesit mund ta çojnë ekonominë tashmë të lëkundur të Eurozonës në një recesion dhe frika nga inflacioni mund t’i ndalojë politikëbërësit të ulin normat e interesit në përgjigje.
Edhe ekonomia e vrullshme amerikane është mjaft e pasigurt: ajo po mbështetet nga nivele të jashtëzakonshme të huamarrjes së qeverisë. Deficiti i qeverisë federale ka arritur një normë vjetore prej mbi 7% të PBB-së.
Vijon debati nëse normat e interesit do të vazhdojnë të qëndrojnë të larta për një kohë më të gjatë. Përgjigjja varet nga fakti nëse do të vazhdojë huamarrja e madhe. Ndoshta do të ndodhë: Kongresi nuk do të merret me këtë çështje në një vit zgjedhjesh presidenciale.
Dhe kërkesa e parë në fushën e biznesit për presidentin e ardhshëm amerikan, do të jetë që të aktivizojë sërish shkurtimet e taksave që vendosi Donald Trump në vitin 2018, shumë prej të cilave skadojnë në vitin 2025 dhe që shumë demokratë nuk duan t’i lënë që të skadojnë plotësisht.
Ekonomitë pa qeveri huamarrëse dorëlëshuara si ajo amerikane janë edhe më të cenueshme. Përveç rrezikut të recesionit në Europë, ekonomia botërore po vuan edhe nga ngadalësimi i rritjes ekonomike të Kinës.
Nëse Kina rimëkëmbet dhe i shpëton “japonizimit”, do të varet nga shkalla e stimujve ekonomikë që do të ofrojë qeveria.
Por duke pasur parasysh se kohët e fundit, politika ekonomike në Kinë është përballur me sfida mjaft të rënda, që nga përfundimi i politikës “zero-covid”, e deri te goditja e sektorit të teknologjisë, nuk ka gjasa që qeveria të ofrojë ndonjë stimul ekonomik të kalibruar mirë. Për më tepër, Kina përballet edhe me kufizime fiskale për shkak të borxhit të qeverive lokale.
Ndërkohë, përkeqësimi i përshkallëzuar i tensioneve gjeopolitike midis Amerikës dhe Kinës, si dhe vala globale e proteksionizmit, po hedhin rërë në ingranazhet e tregtisë globale. Numri i masave proteksioniste në fuqi është rritur nga rreth 9,000 një dekadë më parë, në rreth 35,000 sot, sipas organizatës bamirëse, Global Trade Alert.
Megjithëse disa ekonomi në Azi përfitojnë nga zhvendosja e zinxhirëve të furnizimit jashtë Kinës, e vërteta është se diversifikimi i investimeve dhe humbja e përfitimeve nga specializimet po rëndojnë mbi rritjen e mundshme të ekonomisë globale. Edhe vendet përfituese, si India me rritje të shpejtë, tregojnë se po ndodh një lëvizje shqetësuese drejt një ekonomie izolacioniste.
Ndërkohë, shtetet e varfra që nuk janë në gjendje të përfitojnë nga rishpërndarja e investimeve, po vuajnë nga borxhi i lartë, rritja e ulët ekonomike dhe Dollari i fortë.
Në vitin 2024, FMN-ja do të vazhdojë të ketë vështirësi në gjetjen e mënyrave për të siguruar lehtësim të barrës së borxhit për ato vende që kanë shumë borxhe ndaj Kinës dhe huadhënësve të tjerë që nuk pajtohen me parimet tradicionale për ristrukturimin e borxhit.
Dhe nëse deficitet e Amerikës vazhdojnë të nxisin ekonominë e saj, ndërkohë që rritja globale ngadalësohet, Dollari do të rritet edhe më shumë, duke i përkeqësuar problemet.
Nga ana tjetër, nëse Donald Trump do të rizgjidhet president në Shtëpinë e Bardhë, ka shumë mundësi që të gjitha këto prirje negative të theksohen edhe më tepër. Një mandat i dytë i Trump, ndoshta do të sillte shkurtime edhe më të thella të taksave (dhe rrjedhimisht deficite më të mëdha) dhe një përshkallëzim të mëtejshëm të luftës tregtare.
Ashtu si në vitin 2016, bursat mund të rriten nëse Trump fiton në nëntor, por ky nuk do të ishte një lajm i mirë.
Duke pasur parasysh të gjitha këto, ka shumë mundësi që deri në fund të vitit 2024, ekonomistët të ndiejnë se ekonomia globale nuk po shkon drejt një “uljeje të butë”, por se do të nisë një tjetër udhëtim të egër./Monitor
