Porti i Durrësit konsiderohet si ‘arterie’ kryesore për tregtinë e ligjshme dhe të paligjshme jo vetëm për Shqipërinë por edhe për Kosovën dhe Maqedoninë e Veriut.
Kështu nis raporti i publikuar ditën e sotme nga Iniciativa Globale kundër Krimit të Organizuar Ndërkombëtar e cila ka evidentuar edhe dobësitë e sigurisë portuale në Ballkan.
Raporti ndalet te sasi e mëdha të lëndëve narkotike që janë ndaluar në Portin e Durrësit që prej vitit 2018, duke shtuar se ‘rruga tradicionale ballkanike’ për trafikimin nëpër tokë po plotësohet nga rrugët detare në portet në Adriatik, Egje dhe Detin e Zi.
Hallkë e dobët e këtij porti konsiderohet niveli i sigurisë. “Megjithëse është brenda perimetrit të portit, niveli i sigurisë së ofruar është dukshëm më i ulët se në zonat e tjera portuale”, thuhet në raport.
Raporti i plotë për portin e Durrësit:
Porti i Durrësit, i cili është porti më i madh i Shqipërisë, është një arterie kryesore për tregtinë e ligjshme dhe të paligjshme, jo vetëm për Shqipërinë, por edhe për fqinjët e saj pa dalje në det, Kosovës dhe Maqedonisë së Veriut.
Porti është i lidhur mirë me infrastrukturën: është 25 kilometra nga Aeroporti Ndërkombëtar i Tiranës dhe i lidhur me hekurudhën kombëtare (që shkon veri-jug nga Shkodra në Vlorë). Është gjithashtu skaji perëndimor i autostradës së re Durrës-Kukës-Prishtinë A1 që lidh Shqipërinë dhe Kosovën, me lidhje të mëtejshme me Shkupin, Maqedoninë e Veriut.
Porta kyçe për Shqipërinë dhe Kosovën
Porti trajton afërsisht 90% të tregtisë ndërkombëtare detare të Shqipërisë dhe 85% të tregtisë së import-eksportit të vendit, duke operuar 24/7 në një sipërfaqe toke prej 79 hektarësh dhe me një kapacitet prej pesë milionë ton ngarkesë në vit. Sipas Autoritetit Portual të Durrësit, vëllimi i ngarkesave në terminalin e kontejnerëve në vitin 2020 ishte 1 549 201 ton. Vlen të theksohet se në vitin 2018, 26% e të gjitha eksporteve shqiptare ishin të destinuara për në Kosovë, pjesa më e madhe e të cilave tranzitohej nga Durrësi.
Për këtë arsye, qeveritë e Shqipërisë dhe Kosovës ranë dakord që të lejojnë doganat e Kosovës të hapin një zyrë në port për të inspektuar dërgesat me destinacion Kosovën, në mënyrë që pasi ato të zhdoganohen në port të mos kenë nevojë të rikontrollohen në kufi.
Bashkëpunimi mes organeve ligjzbatuese shqiptare dhe kosovare duket se po jep rezultate. Në maj të vitit 2021, si rezultat i një operacioni të përbashkët – edhe me autoritetet italiane – policia kosovare kapi një kamion që transportonte zyrtarisht mish të importuar nga Brazili dhe gjeti 400 kilogramë kokainë, një sasi rekord për Kosovën.
Substanca u gjet fillimisht nga skanerët në portin e Gioia Tauro, dhe iu nënshtrua një dërgese të kontrolluar në portin e Durrësit përpara se të kapej nga oficerët kosovarë në rrugën për në destinacionin e saj përfundimtar të Lipjanit, afër Prishtinës. Porti i Durrësi është në pronësi të shtetit dhe administrohet nga Autoriteti Portual i Durrësit në emër të Ministrisë së Infrastrukturës dhe Energjisë. Megjithëse porti është në pronësi publike, në korrik 2021, Mariner Adriatic, një kompani në pronësi të grupit maltez Hili Company, iu dha një koncesion pesë-vjeçar me një vlerë prej 30 milionë euro për menaxhimin e terminalit të kontejnerëve.
Deri në vitin 2030 , porti tregtar i Durrësit do të zhvendoset tërësisht rreth 12 kilometra në veri të Durrësit, në zonën e Porto Romanos. Tashmë ka nisur puna edhe për zhvendosjen e ambienteve të terminalit të kontejnerëve. Projekti është pjesë e një plani më të madh për rinovimin e bregdetit të Durrësit dhe shndërrimin e portit aktual në një marinë.
Siguri e fortë me hallka të dobëta
Qeveria shqiptare caktoi Autoritetin Portual si aktor zbatues për kërkesat që rrjedhin nga respektimi i Kodit ISPS, i cili përfshin një përcaktim që Autoriteti të krijojë dhe përditësojë periodikisht një plan sigurie të objektit portual. Versioni më i fundit i planit është përditësuar dhe miratuar nga Ministria e Transportit dhe Infrastrukturës në prill 2015.
Porti aktualisht ka dy shtresa rrethimi: e para rrethon të gjithë perimetrin e portit, ndërsa e dyta kufizon zonat e brendshme të tij. Autoriteti investoi 12% të buxhetit të tij 2020–2021 për të përmirësuar parametrat e sigurisë dhe pajtueshmërinë me Kodin ISPS përmes instalimit të sistemeve CCTV, kontrollit të aksesit, portave dhe gardheve shtesë.
Doganat në Durrës kanë procedura të administrimit të rrezikut. Për shembull, të gjithë kontejnerët që vijnë nga ‘vende të rrezikshme’ (si portet e Amerikës Latine) skanohen. Në të vërtetë, sipas përfaqësuesve të doganave, rreth 10% e kontejnerëve kontrollohen; kjo është dy deri në tre herë mbi normën. Pas një vlerësimi të parë, kontejnerët që dyshohen se transportonin mallra të paligjshme vendosen në një zonë të sigurt të monitoruar nga kamerat e sigurisë nga oficerët e sigurisë portuale.
Edhe pse Njësia e Përbashkët e Kontrollit të Kontejnerëve është e vogël,205 porti ka pajisje dhe procedura operative më të fundit. Për të lehtësuar bashkëpunimin ndërmjet autoriteteve të zbatimit të ligjit, u krijua një task-forcë e përbashkët me doganat dhe policinë kundër narkotikëve të Durrësit, të cilët, së bashku me oficerët e sigurisë portuale, kanë akses në një dhomë të re kontrolli që përmban mjete të përmirësuara të kontrollit të aksesit: 144 kamera janë aktualisht në përdorim, nga të cilat 48 janë zmadhimi me anim dhe 96 janë fikse.
Megjithatë, duket se ka disa hallka të dobëta. Së pari, një rrugë prej 1 kilometër ndan terminalin e kontejnerëve nga makineritë e skanimit dhe, megjithëse është brenda perimetrit të portit, niveli i sigurisë së ofruar është dukshëm më i ulët se në zonat e tjera portuale. Kjo mund t’u japë aktorëve kriminalë që operojnë në port hapësirën dhe kohën për të manipuluar kontejnerët përpara se të kontrollohen.
Autoritetet e dinë mirë këtë rrezik dhe pranojnë se zhvendosja e ardhshme e terminalit të kontejnerëve mund t’i bëjë të pavlefshme disa investime në pajisjet e reja të skanimit. I ashtuquajturi rasti i Rromanatit ngriti shqetësime për efikasitetin e pajisjeve të skanimit të portit ose mundësinë që ato të mund të ngatërroheshin. Në dhjetor 2021 u zbuluan 119 kilogramë kokainë.
