Taksapaguesit shqiptarë do të duhet të paguajnë shumë më shtrenjtë projektet e reja rrugore, që janë përzgjedhur të jepen me koncesion, ndërkohë që vendi ka mundësinë që në kuadër të axhendës së ndërlidhjes së Ballkanit të përfitojë nga grantet e Bashkimit Europian (BE) dhe kreditë e buta nga institucionet financiare ndërkombëtare.
Shembujt më të fundit janë dy projekte rrugore të rëndësishme, ai i By Pass të Tiranës dhe i segmentit Milot -Fier. Të dy janë korridore të rëndësishme pasi Milot Fier është pjesë e korridorit Adriatiko Jonian dhe By Pass i Tiranës është pjesë ndërlidhëse e tij.
Për Milot-Fier që do jepet me koncesion, taksapaguesit shqiptarë do të paguajnë nga 2.5 deri në 6 herë më shumë në krahasim me By Pass e Tiranës, që do ndërtohet në kuadër të projekteve të axhendës së ndërlidhjes së Ballkanit, me grante e financime ndërkombëtare.
Kosto e ndërtimit të Milot-Fier është gjithashtu të paktën dy herë më e lartë se projekte të ngjashme në vendet fqinje, psh Nis-Merdare, projekt i financiar nga BE.
Më poshtë, jepen projektet e detajuara dhe krahasimet:
Milot -Fier, sa e shtrenjtë
Për segmentin Milot- Fier, është hapur procedura për ta dhënë me konsesion dhe pas dy herë shtyrje, 9 nëntori ishte afati i fundit për dorëzimin e ofertave dhe pritet shpallja e fituesit, por burimet zyrtare deklaruan se tenderi do të rihapet, pasi ofertat e kompanisë fituese nuk i përgjigjej kërkesës për kohën e ndërtimit (96 muaj, nga 60 muaj që ishte kërkesa e qeverisë).
Kjo rrugë do të jetë e gjatë 115 kilometra (53 km të reja dhe 62 km rrugë ekzistuese). Sipas dokumenteve zyrtare vlera totale e investimit është 1.8 miliardë euro, duke përfshirë TVSH dhe shpronësime dhe tarifat e riskut të koncesionarit, ose gati 18 milionë euro për kilometër.
Një kosto e ngjashme është edhe për segmentin tjetër të autostradës Adriatiko Jonianne, Milot-Balldren, që po ashtu është dhënë me koncesion (256 milionë euro për 17 km, ose 15 mln euro/km).
Duke qenë se rruga Milot-Fier do të jetë me pagesë, krahas kostos së ndërtimit, taksapaguesit do të paguajnë sa herë kalojnë në të (0.075 euro për kilometër). Sipas dokumenteve të tenderit, të ardhurat, që do të sigurojë koncesionari nga viti 2025 deri në vitin 2055, janë rreth 4.1 miliardë lekë.
Koncesioni Milot -Fier në të 110 kilometrat e tij, gati 50%, ose rreth 54 kilometra është trase krejtësisht e re, ndërsa 56 kilometrat e tjera janë rrugë nacionale të standardit A dhe B që kërkojnë përshtatje me parametrat e Korridorit si një rrugë A1 me shpejtësi 120 kilometra në orë dhe me shumë nënkalime, mbikalime , rrugë hyrëse dhe dalëse.
Pjesa e parë e segmentit nga Miloti në Thumanë, rreth 13 kilometra, është e përfunduar. Koncesionari do të bëjë vetëm disa përshtatje të vogla, por autostrada aktuale është me katër kalime 2+2 dhe me shpejtësi 100 km në orë. Inxhinierët që janë të azhurnuar me projektin thanë se shqiptarët nuk kanë pse të paguajnë për këtë pjesë, pasi e kanë paguar njëherë nëpërmjet buxhetit të shtetit. Gjithashtu një pjesë të rëndësishme të këtij aksi, Unaza e Tiranës është një projekt që do të ndërtohet nga donatorët. Në hyrje të Fierit tashmë autostrada është e bërë dhe Bypass-i i Fierit gjithashtu.
By Pass i Tiranës, kushton dy here më lirë
By pass i Tiranës është një projekti i ri, që u miratua së fundmi në samitin e Sofjes, në kuadër të kuadër të Axhendës së Ndërlidhjes, e cila synon përmirësimin e lidhjeve të transportit dhe energjisë mes Ballkanit Perëndimor dhe Europës dhe tërheq grante, financime dhe kredi nga BE dhe institucionet financiare ndërkombëtare. Ky projekt investimi parashikon ndërtimin e një by pass të gjatë 21.5 km përreth qytetit të Tiranës dhe përfshin katër ndërkalime, një urë dhe nënkalime e mbikalime. By pass-i është pjesë e dy korridoreve rrugore që përshkojnë vendin, Korridorit Adriatiko-Jonian, që do të lidhë Triesten në Itali me Kallamatën në Greqi dhe Korridorin VIII, që lidh Maqedoninë me territorin shqiptar me dalje në Portin e Durrësit dhe detin Adriatik.
Sipas specifikimeve të publikuara në dokumentat zyrtare të Komisionit Europiane, vlera e projektit është 150.9 milionë euro. Kjo vlerë do të sigurohet përmes një financimi nga Bashkimi Europian prej 31.9 milionë euro (përjashtuar tarifat), BERZH do të mundësojë një kredi prej 109.2 milionë euro, grante do të jenë 2.5 milionë euro dhe kontributi i qeverisë shqiptare është 7.3 milionë euro. Në total, kosto e kësaj rruge do të jetë 7 milionë euro për kilometër katror, ose më pak se gjysma e ndërtimit të Milot-Fier. (ndonëse mund të ketë spefikime teknike më të lehta, por edhe kjo është një gjurmë tërësisht e re me disa ndërhyrje).
Korridori Adriatiko-Jonian dhe fryrja e kostove nga koncesionet
Shqipëria është pjesë e autostradës Adriatiko – Joniane. Kjo autostradë, që nis në Trieste, kalon në Kroaci, Malin e Zi, Greqi dhe më tej lidhet me portet e Stambollit, do t’i bashkëngjitet rrjetit europian në Itali, në të ashtuquajturin Korridori i Mesdheut, që nis në Spanjë e përfundon në Hungari.
Korridori Adriatiko Jonian në Shqipëri është i ndarë në 13 seksione, sipas studimit të konceptuar të financuar nga WBIF (mekanizimi i Ballkanit Perëndimor që koordinon financimet e BE-së dhe institucioneve financiare ndërkombëtare). Në territorin shqiptar nis në Murriqan dhe kalon në mënyrës ekuenciale në Balldren, Milot, Thumanë, Kashar, Lekaj, Konjat, mbivendoset me bypass-in e Fierit, Levan, Poçem, Memaliaj, Subash, mbivendoset me bypass-in e Gjirokastrës, duke përfunduar në Kakavijë.
Duke qenë pjesë e projekteve të ndërlidhjes rajonale, qeveria ka mundësi që për këtë projekt të tërheqë grante (rreth 20-30%) dhe hua të buta, por qeveria ka pohuar se procedurat nga instrumentet e Bashkimit Europian vazhdojnë për vitet me radhë ndaj nuk mund të pritet dhe po vazhdohet me koncesionet.
Kjo përqasje po rrit ndjeshëm kostot e kësaj autostrade. Sipas studimit paraprak të fisibilitetit Autostrada Adriatiko Joniane kushton rreth 3.3 miliardë euro (përfshirë TVSH dhe shpronësime) dhe është i gjatë 296 km. Por, vetëm me dy projektet me koncesion, Milot-Balldren dhe Milot-Fier (132 km së bashku), qeveria ka ezauruar ndërkohë 60% të kostos së vlerësuar të projekti për të gjithë autostradën. Të dyja segmentet e dhëna me koncesion janë të pakën 40-50% më shtrenjtë sesa studimet e fisibilitetit për llogari të donatorëve.
Rrugët në rajon
Mediat në Serbi kanë bërë krahasimin e kostove për kilometër për projektet rrugorë të atij vendi. Sipas “Serbia Business”, autostrada Nis-Merdare mund të fillojë të ndërtohet në pranverë dhe kushton 7.73 milionë euro për km, ndërsa çmimi i Korridorit Moravian, të paktën për segmentin Pojate – Preljina, është 6.8 milionë euro për kilometër. Autostrada më e shtrenjtë në Serbi është Beograd -Sarajevë, me 13.9 milionë euro për kilometër, në seksionin Sremska Raca – Kuzmin. Ndonëse rrugët në Serbi kanë një kosto shumë më të ulët se ato që po ndërtohen me koncesion në Shqipëri, mediat atje kërkojnë transparencë për këto projekte.
Rrugët e financuara në kuadër të Axhendës së ndërlidhjes kushtojnë më lirë
Sipas një kërkimi në raportet e Komisionit Europian për Axhendën e Ndërlidhjes së Ballkanit (2018-2020), rezulton se në projektet fituese, kosto për kilometër nuk arrin më shumë se 10 milionë euro për kilometër kur ka shumë ndërhyrje (tunele jo të gjata e ura), ndërsa mesatarisht kosto luhatet në 7-8 milionë euro për kilometër.
Psh, 27 km autostradë, përfshirë disa ura, viadukte, mbikalime e nënkalime, pjesë e projektit Pritshtinë-Merdarë kanë një kosto prej 204.7 milionë euro, ose 7.6 milionë euro për kilometër, sipas projektit të miratuar në Samitin e Sofjes.
Ndërtimi i 8.5 kilometrave në Bosnjë, pjesë e Korridorit Vc përfshirë 6 ura, 3 nënkalime,
2 ndërkalime dhe një qendër për menaxhimin dhe kontrollin e trafikut kushton 81 mln euro, ose gati 10 mln euro për km. Bosnja është një nga përfitueset më të mëdha të fondeve europiane për përmirësimin e infrastrukturës së saj rrugore, duke tërhequr 1.5 miliardë euro, ose rreth një të tretën e projekteve të akorduara për axhendën e ndërlidhjes së Ballkanit Perëndimor për periudhën 2015-2020.
Rrugët në Shqipëri, edhe pse po ndërtohen në terrene jo shumë të vështira, po kushtojnë më shtrenjtë edhe se në vendet e BE-së. Sipas të dhënave të Eurostat, mesatarja europiane për koston e ndërtimit të një autostrade është 9.3 milionë euro/km/Monitor
