Çështja e shtetit të së drejtës është bërë një çështje qendrore në Bashkimin Evropian gjatë dekadës së fundit. Deri vonë, në qendër të vëmendjes ishin kryesisht shqetësimet mbi Hungarinë dhe Poloninë. Por tani Komisioni Evropian ka vendosur të zgjerojë horizontet e tij dhe të vlerësojë situatën e demokracisë dhe korrupsionit në të 27 vendet anëtare, një nga një.
Věra Jourová, Nënkryetare e Komisionit Evropian për Vlerat dhe Transparencën, sapo ka prezantuar raportin e parë të Komisionit për Sundimin e Ligjit. Ajo foli për Euronews në lidhje me gjetjet e tyre.
Sándor Zsíros, Euronews: Sa e shëndetshme është demokracia evropiane?
Věra Jourová: Ky është një moment i rëndësishëm. Në prezantimin e kësaj, nuk paraqet vetëm ndonjë raport, nuk është biznes si zakonisht. Sepse na duhej të bënim një vlerësim të mirë të situatës në të gjitha vendet anëtare. Ne po shikojmë situatën në sferën e gjyqësorit, veçanërisht mbi pavarësinë e gjyqësorit, duke balancuar fuqitë midis degëve të ndryshme. Ne po shohim përsëri nga afër se çfarë bëjnë vendet anëtare kundër korrupsionit. Dhe gjithashtu ne po shohim përsëri situatën e medias, sepse media nuk është vetëm aktorë ekonomikë, ato gjithashtu kanë një rol shumë të rëndësishëm në mbrojtjen e lirisë së fjalës dhe demokracisë.
Euronews: Cilat janë gjetjet kryesore të raportit? Ku i shihni më problemet në lidhje me lirinë e medias, me sistemin gjyqësor dhe korrupsionin?
Věra Jourová: Problemet kryesore, nëse bëj një vlerësim të përgjithshëm, janë në botën e gjyqësorit: tendenca për të imponuar më shumë presion politik mbi sistemin gjyqësor, mbi gjyqtarët, veçanërisht nga ana e degëve ekzekutive, veçanërisht nga qeveritë. Ne duhet të kemi siguri absolute se në secilin vend kemi gjyqtarë të pavarur të cilët do të vendosin në bazë të ligjit, jo në bazë të kush është kush dhe kush duhet të trajtohet si. Dhe ky është një parim shumë i qartë që kemi: barazia para ligjit, e mbrojtur nga gjyqtarët. Pra, në lidhje me politizimin e gjyqësorit, si dhe presionet politike dhe ekonomike në media të cilat ne i shohim në shumë vende, tendenca po përkeqësohet. Ne kemi të dhëna shumë të sakta të mbledhura vitin e kaluar dhe këtë vit. Media luan një rol shumë të rëndësishëm edhe në mbrojtjen e demokracisë ose dhënien e pamjes së vërtetë. Gazetarët profesionistë, të cilët ndiejnë një nivel të lartë të përgjegjësisë, natyrisht janë ata që duhet të japin informacion objektiv për qytetarët, sepse ne duam që qytetarët të jenë të informuar mirë për të bërë gjykimet dhe zgjedhjet e tyre, veçanërisht në zgjedhje. Anti-korrupsion: mirë duhet të bëjmë më shumë në disa shtete anëtare. Ne shohim se ekzistojnë mekanizma të mjaftueshëm dhe mirëfunksionues për të luftuar korrupsionin. Por në disa shtete, ne nuk e shohim një pamje të tillë. Gjithashtu, reflektohet në perceptimin që ne dëgjojmë nga qytetarët dhe bizneset se në disa vende njerëzit thjesht nuk u besojnë institucioneve të tyre për të qenë në gjendje të luftojnë mjaftueshëm kundër korrupsionit. Dhe mendoj se ky është gjithashtu faktori në të cilin duhet të përqendrohemi më shumë.
Euronews: Dy vende janë nën procedimet e Nenit 7: Hungaria dhe Polonia. A mendoni se ato janë akoma demokraci të mira që punojnë?
Věra Jourová: Epo, ne i kemi mbuluar shumë mirë problemet që shohim dhe kemi shprehur shqetësimet tona në dokumente të ndryshme dhe kemi analizuar në lidhje me Poloninë dhe Hungarinë. Ne kemi procesin e Nenit 7 të ndërmarrë tashmë për të dy vendet. Unë kurrë nuk kam besuar se ky artikull do të përdoret ndonjëherë dhe ne e kemi atë këtu. Prandaj është e rëndësishme që ky proces të jetë në vazhdim. Kur shohim raste konkrete të shkeljes së ligjit të BE-së, ne e trajtojmë atë me procedura të shkeljes. Dhe raporti i sotëm është plotësues i masave dhe instrumenteve që sapo përmenda. Sepse ajo që kemi dëgjuar nga Polonia dhe Hungaria ishte se ne duhet të përqendrohemi edhe te të tjerët. Kjo është arsyeja pse ne gjithashtu jemi duke u përqëndruar në të tjerët. Dhe mendoj se ky është një moment shumë i rëndësishëm, kur shohim situatën në vendet anëtare të përshkruara në bazë të kritereve objektive. Sinqerisht u përpoqëm të jemi objektivë në vlerësim. Metoda që përdorëm ishte shumë transparente dhe gjithëpërfshirëse. Kishte bashkëpunim nga ana e vendeve anëtare.
Euronews: A shihni gatishmëri nga këto vende për të bashkëpunuar dhe për të ndryshuar në lidhje me këto pika për të cilat shkruani në raport?
Věra Jourová: Epo, ne pamë gatishmëri për të bashkëpunuar nga të gjitha vendet anëtare. Ky ishte një ushtrim shumë i kërkuar. Kolegët tanë po vlerësonin raportet dhe gjetjet nga diskutimet me, mendoj, 300 organe të ndryshme dhe nga të gjitha vendet anëtare. Pra, gatishmëria ishte atje. Unë mendoj se duke bërë këtë punë, duke prezantuar këtë mjet parandalues, i cili është raporti që po paraqesim sot, ne po i japim më shumë theks ose më shumë shtysë se pse është e rëndësishme të mbrohet dhe mbrohet në mënyrë aktive sundimi i ligjit në vendet anëtare dhe se duhet të jetë një interes i përbashkët. Nuk mund të jetë vetëm për Komisionin Evropian. Ne nuk mund të jemi vetëm në këtë. Kështu që duhet të them se u befasova bukur nga niveli dhe cilësia e bashkëpunimit. Ky është edicioni i parë që po paraqesim sot. Do të jenë raporte vjetore, kështu që vitin e ardhshëm do të shohim trendet. Çfarë duhet të bëjmë me gjetjet e reja? Në shumë raste, kjo do të hapë dyert për dialog me shtetet përkatëse anëtare.
Dhe nuk është e gjitha për Poloninë dhe Hungarinë: raporti gjithashtu thekson sfidat në sistemet e drejtësisë të Bullgarisë, Rumanisë, Kroacisë dhe Sllovakisë. Në Bullgari dhe Maltë mediat janë të lidhura me forca politike, ndërsa në Spanjë, Slloveni, Bullgari dhe Kroaci gazetarët shpesh kërcënohen ose sulmohen.
Euronews: Ne kemi parë edhe disa të dyshuar jo të zakonshëm. Cilat janë shqetësimet kryesore për ju përveç Hungarisë dhe Polonisë?
Věra Jourová: Epo, në disa shtete ne shohim veçanërisht trendin negativ në botën e mediave. Goodshtë mirë të lexojmë raportet ku jemi shumë të hapur dhe preciz në vlerësim. Gjithashtu, mungesa e veprimit, veçanërisht hetimet dhe ndjekjet penale të veprave penale në botën e financave. Kjo është arsyeja pse në të njëjtën kohë, u përpoqëm të shtyjmë përpara propozimin për të lidhur parimin e sundimit të ligjit dhe hetimin efektiv dhe ndjekjen penale të mashtrimit financiar. Pra, tani po zgjerojmë kutinë e mjeteve dhe numrin e instrumenteve që kemi në dorë. Sepse duke folur për paratë, tani jemi në një situatë ku do të shpërndajmë më shumë para. Paratë duhet të shërbejnë për qëllime shumë të mira. Unë gjithashtu duhet të përmend paratë e rimëkëmbjes, të cilat duhet të ndihmojnë të gjitha membranat.
Euronews: A nuk është naivitet të mendosh se këto vende më në fund thjesht do të miratojnë këtë kushtëzim buxhetor, sepse madje mund ta vënë veton?
Věra Jourová: Negociatat janë duke vazhduar. Dhe nuk do të doja të hiqja dorë në këtë fazë apo edhe të thosha diçka që do të vinte në pikëpyetje rëndësinë e këtij propozimi.
Euronews: Tani, këtë javë, kryeministri hungarez, Viktor Orbán kërkoi dorëheqjen tuaj sepse në një intervistë, ju thatë se regjimi i tij ishte një demokraci e sëmurë. A jeni penduar për këtë formulim?
Věra Jourová: Jo, nuk pendohem. Atë që thashë, e thashë. Unë kam thënë ndoshta qindra herë që kemi shqetësime serioze në lidhje me gjendjen e lojës në Hungari. Kam përdorur fjalë të ndryshme, por kam folur për të njëjtën gjë dhe për shqetësime serioze. Kishte disa keqkuptime edhe në ato që thashë, sepse e mbaj mend shumë mirë porosia kryesore në intervistën që dhashë ishte se fjala e parë dhe e fundit duhet të jetë aty për qytetarët, për popullin hungarez. Dhe unë e respektoj shumë popullin hungarez dhe zgjedhjen e tij të lirë. Unë e pranoj që Kryeministri Orbán fitoi zgjedhjet dhe sapo thashë që ne duhet të shohim në të gjitha vendet anëtare, përfshirë Hungarinë, se ekzistojnë të gjitha kushtet për t’i garantuar popullit zgjedhje të lirë dhe të drejtë.
Euronews: Dhe a mendoni se kjo zgjedhje e lirë dhe e ndershme në zgjedhje është akoma në Hungari?
Věra Jourová: Duhet të plotësohen disa kushte. Para së gjithash, një fushë loje e barabartë në fushatat politike dhe transparencë për shembull, financimin e fushatave, se si ato financohen. Atëherë liria e fjalës dhe mbikëqyrja gjyqësore e medias dhe funksionimit të mirë: sepse mund të ketë një situatë kur rezultatet e zgjedhjeve në çdo vend mund të vihen në dyshim. Dhe atëherë është momenti që gjykatat të vendosin. Pra, në rrethanat në të cilat ekzistojnë këto kushte, ne flasim për zgjedhje të lira dhe të ndershme.
Euronews: Si do të veproni në të ardhmen me qeverinë hungareze? Sepse ata po ndërpresin lidhjet me ju.
Věra Jourová: Unë jam gati për dialog me të gjitha vendet anëtare dhe të gjithë partnerët.
Euronews: Si mundet Komisioni Evropian të promovojë pluralizmin e mediave në Evropë?
Věra Jourová: topicshtë një temë e vështirë, duhet të them. Sepse ne nuk kemi kompetenca juridike shumë të forta. Ne kemi disa. Kështu, për shembull, më 20 shtator, direktiva audiovizive hyri në fuqi. Dhe ne do të shqyrtojmë se si shtetet anëtare po e zbatojnë atë në legjislacionin e tyre kombëtar dhe veçanërisht në praktikë. Deri më tani, vetëm disa shtete anëtare kanë njoftuar zbatimin e tyre. Kështu që ne do ta shqyrtojmë atë dhe do të përdorim kompetencën tonë ligjore. Por për pjesën tjetër, ne nuk kemi mjaft kompetenca ligjore të forta. Dhe, mendoj se disa herë, u kemi rekomanduar shteteve anëtare që ato të mbrojnë ose ndihmojnë median tani në kohën e COVID për të mbijetuar ekonomikisht. Dhe ka disa shtete anëtare të cilat tani po aplikojnë ndihmën e tyre shtetërore edhe në media, për t’i ndihmuar ata të mbajnë vendet e tyre të punës etj. Pra, ekzistojnë mënyra të ndryshme dhe besoj se do të kuptohemi mirë në përpjekjen për të mbështetur media të pavarura, sepse ato janë shumë të nevojshme.
Euronews: Me pandeminë, vendet evropiane nxituan të zbatojnë ligje emergjente që kufizojnë liritë civile dhe lëvizjen e lirë të qytetarëve. Paralelisht me këtë, një valë e re e lajmeve të rreme dhe dezinformatave vërshoi në internet. Në shumë raste, Rusia dhe Kina ishin pas tyre.
A mendoni se pas pandemisë COVID ne do të jemi në gjendje të kthehemi në një lloj normaliteti të vjetër në kushtet e një demokracie?
Věra Jourová: Në shumë mënyra, normalja e vjetër nuk ishte normale e mirë. Ne tashmë kemi pasur probleme para COVID, siç e dimë. Koha e COVID kërkonte fillimin e regjimeve emergjente në shumicën e vendeve anëtare. Kështu që u përpoqëm shumë për të bindur vendet anëtare të respektojnë parimin e domosdoshmërisë dhe proporcionalitetit për masat. Për shkak se një regjim emergjent nuk duhet të thotë që ju të hiqni bilancin kushtetues dhe të mbyllni mbikëqyrjen gjyqësore ose të heshtni mediat ose të heshtni qytetarët aktivë. Pra, në lidhje me këtë kohë COVID dhe regjimet e emergjencës, ne ishim shumë të qartë se si do të donim ta shihnim këtë të ndodhte. Gjithashtu, nga rruga, mbrojtja e privatësisë ishte në rrezik dhe ne ofruam udhëzime për vendet anëtare se si të përdorin aplikacione gjurmuese pa e tepruar atë dhe pa privuar njerëzit nga privatësia e tyre. Dhe mendoj se ky është mësimi për të ardhmen. Ju pyetët për normalen e re dhe të vjetër. Epo, ky është një proces i pafund. Siç ju thashë, ne ishim naive. Ne menduam se ishte një automatizëm. Nuk eshte. Kështu që ne do të vazhdojmë mbrojtjen aktive të sundimit të ligjit dhe demokracisë në Evropë. Unë do të doja të thoja se ne duhet të shkojmë përtej thjesht duke e deklaruar atë. Ne duhet të shkojmë dhe ta bëjmë atë. Më shumë mbrojtje, më shumë mbrojtje.
Euronews: Pandemia gjithashtu solli me vete një valë të madhe të lajmeve të rreme. A keni mjete për ta luftuar atë apo mendoni se kjo do të mbetet me ne?
Věra Jourová: oneshtë një element ku mund të përshkruaj mjaft mirë se si situata e vjetër para COVID u amplifikua në kohën e COVID. Tashmë para COVID kemi pasur një çështje të madhe me ndikimin e huaj, me fushata dezinformimi. Ne kishim disa sektorë nën sulmin e përhershëm të dezinformimit: pakicat, migrimi; tani janë politikat e gjelbra, dhe një gjë e re është vala e madhe dhe intensive e dezinformimit kundër vaksinimit. Pra, dezinformimi në përgjithësi nuk është i ri dhe duhet të trajtohet. Por në një mënyrë shumë të kujdesshme dhe të mençur. Dhe unë vetëm mund t’ju them se ne po planifikojmë disa rregulla të reja për botën online, por mbi dezinformimin nuk po fusim asnjë lloj censure ose ndonjë lloj kufizimi të lirisë së fjalës.
Euronews: Si i trajtoni përpjekjet e huaja të dezinformimit, veçanërisht nga Kina dhe Rusia?
Věra Jourová: Shërbimi ynë i veprimit të jashtëm po punon në mënyrë aktive në zbulimin e këtyre sulmeve të koordinuara dhe përpjekjeve për të ndikuar në opinionin publik në BE. Ne jemi duke punuar me platforma në internet sepse duam që ata të informojnë publikun për këto raste, në mënyrë që njerëzit të dinë se ky është presion nga jashtë. Dhe gjithashtu, ne duam që njerëzit të kuptojnë më mirë se cili është qëllimi i këtij presioni, cili është qëllimi i fushatave të ndryshme të dezinformimit. Ndoshta unë si qytetar, jam nën ndikimin e dikujt që dëshiron vërtet të shpërqendrojë shoqërinë tonë dhe që dëshiron të mbjell urrejtje dhe mosbesim ndaj institucioneve. Unë mendoj se ne jemi shumë mbrapa për ta bërë të qartë se cili është qëllimi i dezinformimit dhe se mund të jetë shumë i rrezikshëm.
Euronews: Tani, marrëdhëniet e Evropës me Rusinë pësuan një goditje të re me çështjen Navalny. A mendoni se Evropa duhet të vendosë sanksione ndaj Rusisë për shkak të kësaj çështjeje?
Věra Jourová: Epo, unë mendoj se debati po vazhdon në Shërbimin e Veprimit të Jashtëm dhe gjithashtu në Këshillin e Punëve të Jashtme. Kjo është me të vërtetë një goditje e madhe dhe ne nuk mund ta lëmë atë pa reagim. Jam plotësisht i sigurt se ky është gjithashtu një nga ndryshuesit e lojërave në marrëdhëniet tona.
Euronews: A mendoni se mund të ketë unitet për këtë çështje në Evropë?
Věra Jourová: Ne kemi nevojë për unitet për sanksione.
