Nga Amy Mackinnon
Të dielën në mëngjes, lideri i opozitës ruse, Alexei Navalny, u dërgua në spital pasi një reaksioni alergjik për të cilin një nga mjekët e tij tha se mund të jetë shkaktuar nga një substancë kimike e panjohur. Lajmi shkaktoi menjëherë alarm në vendin kur historitë e helmimit të disidentëve dhe “dezertorëve”.
Fakti që njerëzit e drejtuan menjëherë gishtin nga autoritetet ruse është dëshmi për numrin e madh të kritikëve të Kremlinit që janë sëmurur, dhe madje edhe kanë vdekur, pasi kanë rënë në kontakt me substanca kimike misterioze. Rasti i Navalnit ngriti shumë pikëpyetje lidhur me atë që mund të bëjë Kremlini, nëse ai është me të vërtetë prapa të gjitha këtyre incidenteve.
Një skemë që përsëritet
Një shpjegim i mundshëm është se helmimi e lë Kremlinit mundësinë të mohojë se ka gisht, edhe pse ndikon shumë në ndjeshmërinë e publikut, thotë Mark Galeotti, një bashkëpunëtor i vjetër i tij në Royal United Services Institute. “Një nga “virtytet” e mëdha të helmit për vrasësin me motive politike është aftësia për të kombinuar mundësinë e mohimit dhe teatralitetin e mbrapshtë. Edhe pse vrasësi mohon çdo rol, mbase me një buzëqeshje të zgjuar, viktimës i rezervohet një vdekje e tmerrshme, madje shpesh edhe me vuajtje që zgjasin. Një mesazh në një shishe helmi”, thotë ai.
Efektet e helmimeve të dyshuara ruse kanë ndryshuar rrënjësisht, nga Aleksandër Litvinenko, i cili u helmua për vdekje me izotopin e rrallë radioaktiv polonium-210, deri në shpërfytyrimin e përhershëm të ish-Presidentit të Ukrainës, Viktor Jushçenko.
Pyetja se kush e urdhëroi apo e kreu helmimin e Jushçenkos, një politikan pro-perëndimor, nuk ka marrë përgjigje plotësisht, por dyshimi menjëherë ra mbi shërbimet e sigurisë ukrainase dhe ruse. (Kundërshtarët e tij pretenduan se ai pati një reaksion ushqimor, pas hëngri sushi.)
Të tjerët kanë mbijetuar për të treguar “përrallën”, siç është aktivisti demokrat rus Vladimir Kara-Murza, i cili u ka mbijetuar dy helmimeve të dyshuara. Por Kara-Murza thotë se sipas mjekut të tij, gjasat janë të mëdha që të mos i mbijetojë një të treti.
“Kremlini ka një histori të gjatë e të shëmtuar të frikësimit dhe vrasjes së atyre që ata i shohin si kërcënim për shtetin”, thotë John Sipher, i cili ka punuar 28 vjet me CIA-n, duke shërbyer në Moskë në vitet 1990 dhe më vonë në drejtimin e operacioneve të agjencisë në Rusi . “Gazetarët, figurat e opozitës, rusët me zë jashtë vendit, dhe të tjerët gjithmonë duhet të jenë të vetëdijshëm se Kremlini nuk i sheh ata si qytetarë të lirë”.
Përtej efektit të frikshëm, natyra amorfe e helmimeve i jep mohimit të Moskës një lustër rimeso, e cila është bërë gurthemeli i keqdashjes ruse vitet e fundit. Nga ndërhyrja në zgjedhjet presidenciale të SHBA 2016 deri në luftën në Ukrainën lindore, autoritetet ruse kanë qenë të kujdesshme të pastrojnë qëllimet e tyre të vërteta përmes rrjeteve të lojtarëve me prokurë: grupe rebele, biznesmenë të lidhur me Kremlinin dhe idiotë të dobishëm. Edhe pse lidhjet e tyre me këta lojtarë përfundimisht janë ekspozuar, kjo thjesht i vonon hetimet e shpërndan konfuzion, duke i lënë demokracitë perëndimore të përpiqen të gjejnë përgjigje në mungesë të zhurmës së armës.
U deshën më shumë se tetë vjet dhe një fushatë e palodhshme nga e veja përpara se autoritetet britanike të hapnin një hetim për helmimin e Litvinenkos. Ky hetim në vitin 2016 përfundimisht konkludoi se vrasja e tij ishte “ndoshta” e aprovuar personalisht nga Presidenti rus Vladimir Putin.
Një arsye tjetër për helmimet mund të jetë më e thjeshtë: përvoja. Kremlini e ka pasur gjithmonë këtë grup mjetesh, thotë Galeotti. Gjatë Luftës së Ftohtë, Bashkimi Sovjetik investoi shumë në zhvillimin e helmeve si një mënyrë për të eliminuar armiqtë, kërkime që ekspertët besojnë se vazhdojnë deri në ditët e sotme. Laboratori Nr. 12 në periferi të Moskës u krijua me urdhër të Vladimir Leninit në 1921 dhe vijoi të hulumtojë dhe prodhojë helme, droga dhe substanca psikotrope.
Pasi u testuan në njerëz, helmet u përdorën kundër zërave kundër gjatë gjithë Luftës së Ftohtë. Ndoshta asnjë incident nuk është më famëkeq se vrasja e Georgi Markovit, një disident bullgar që vdiq pasi u shpua nga maja e helmuar e një çadre në Urën Waterloo në Londër.
“Nëse i ke helmet, do të tundohesh t’i përdorësh”, thotë Galeotti.
A i përshtatet rasti Navalni këtij modeli?
Navalny me siguri do t’i përshtatej faturës së dikujt që Kremlini dëshironte ta frikësonte, në mos ta vriste. Ai u arrestua javën e kaluar dhe u dënua me 30 ditë burg për thirrjen e njerëzve për pjesëmarrje në protestat antiqeveritare në Moskë. Mijëra dolën në rrugë të shtunën për të protestuar ndaj vendimit të autoriteteve zgjedhore për të mos lejuar kandidatë të pavarur të garojnë në zgjedhjet e këshillit të qytetit në shtator. Më shumë se 1 000 njerëz u arrestuan, shpesh edhe me forcën e dhunës, në një nga goditjet më të mëdha në vite.
Pasi u përmirësua, Navalny u kthye në qelinë e tij të burgut. Në një postim në blog të botuar atë mbrëmje, ai akuzoi autoritetet ruse për helmimin e tij. “A janë ata kaq idiotë sa të të helmojnë në një vend ku dyshimet bien vetëm mbi ata?”, shkroi ai, përpara se të rendiste emrat e rusëve të tjerë kundërshtarë që dyshohet se janë helmuar. “Njerëzit që kanë pushtetin në Rusi janë me të vërtetë budallenj dhe të marrë”, tha ai.
Asnjë shpjegim përfundimtar nuk është dhënë për urtikarien dhe enjtjen e fytyrës që çuan në shtrimin e tij në spital. Mjekja e tij personale, Anastasia Vasilyeva, e cili e trajtoi liderin e opozitës pasi u sulmua me një substancë kimike të gjelbër në vitin 2017, çka e la përkohësisht të verbër në njërin sy, tha që ajo kishte dërguar mostra të flokëve dhe veshjeve të tij për testim të pavarur.
Galeotti, i cili studion krimin e organizuar rus dhe shërbimet e sigurisë, thotë se për të, “juria” ende qëndron jashtë rastit Navalny, duke theksuar se kimikatet e përdorura për të larë automjetet e policisë ruse dhe qelitë e burgut mund të jenë jashtëzakonisht agresive.
/Foreign Policy
