Shkencëtarët në mbarë botën po përpiqen të kuptojnë shpërthimin e fundit të lisë së majmunit, pasi 400 raste të tjera të konfirmuar janë zbuluar të paktën 20 vende jo-afrikane dhe sëmundja po tregon një tendecë të përhapjes së mëtejshme ndërkombëtare.
Kjo është një çëshje shqetësuese për komunitetin shkencor, pasi virusi ka goditur popullata të ndryshme në vend të ndryshme pa asnjë lidhje të dukshme mes grupeve të rasteve, duke treguar tansmetim të shumëfishtë lokal të sëmundjes nën nivelin shëndetësor.
“Ne duhet të veprojmë shpejt dhe me vendosmëri, por ka ende shumë për të mësuar,” i tha ‘Nature’ Anne Remon, një epidemiologe në Universitetin e Kalifornisë, Los Anxhelos (UCLA), e cila studion linë e majmunëve në Republikën Kongo për më shumë se një dekadë.
– Si filloi shpërthimi aktual?
Studiuesit kanë analizuar gjenomën virale të mbledhur nga pacientët me lisë në vende të ndryshme (SHBA, Francë, Gjermani, Belgjikë, Portugali etj.). Përfundimi deri më tani është se të gjitha gjenomet kanë një ngjashmëri të ngushtë me llojin më pak vdekjeprurës të Afrikës Perëndimore të virusit (më pak se 1% e të gjitha rasteve në popullatat e varfra rurale, deri në 10% të llojit më vdekjeprurës të Afrikës Qendrore).
Ndonëse nevojiten më shumë të dhëna për të konfirmuar dyshimet e shkencëtarëve, sepse mostrat që janë analizuar gjenetikisht deri tani janë pothuajse identike, duket se shpërthimi aktual ndërkombëtar që u përhap jashtë Afrikës nisi nga një incident i vetëm.
Shpjegimi më i thjeshtë, sipas virologut Bernie Moss i Institutit Kombëtar të Alergjisë dhe Sëmundjeve Infektive të SHBA-së, është se një jo-afrikan (ende i pazbuluar) që kishte vizituar Afrikën u infektua me virusin e lisë së shpendëve nëpërmjet kontaktit, me një kafshë të infektuar ose nga një njeri mbartës i virusit.
Por shpjegimet alternative nuk mund të përjashtohen, sipas virologut Gustavo Palacio i Shkollës Mjekësore Mount Icahn në malin Sinai, Nju Jork.
Është e mundur që virusi tashmë qarkullonte në mënyrë të padukshme jashtë Afrikës midis njerëzve ose kafshëve.
– A mund të jetë shpërthimi i fundit si pasojë e mutacionit gjenetik të virusit?
Të kuptuarit nëse ka një bazë gjenetike për shpërthimin e ri ndërkombëtar të paprecedentë të sëmundjes jashtë Afrikës, konsiderohet tepër e vështirë, sipas biologut Eliot Lefkovic nga Universiteti i Alabama.
Shkencëtarët janë ende duke studiuar për të përcaktuar saktësisht se cilat gjene janë përgjegjëse për vdekjen dhe transmetueshmërinë e llojit të Afrikës Qendrore në krahasim me atë të Perëndimit.
Edhe pse kanë kaluar më shumë se 17 vite, nuk kanë arritur në një përfundim përfundimtar.
Kjo është pjesërisht sepse gjenomet e këtij virusi përmbajnë shumë mistere.
Përveç kësaj, gjenomi i virusit të lisë së majmunit është i madh në krahasim me atë të shumë viruseve të tjerë – p.sh. të paktën gjashtë herë më shumë se koronavirusi SARS-CoV-2.
“Pra, është gjashtë herë më e vështirë për t’u analizuar,” tha virologia e Universitetit të Karolinës Lindore, Rachel Roper.
Një vështirësi tjetër, sipas Palathios, është se pak përpjekje është bërë deri më sot për mbikëqyrjen gjenomike në Afrikë, ku lija e majmunëve ka qenë një problem i shëndetit publik për vite me rradhë.
Virologët afrikanë, sipas Dr.Ifendagio Antifa i Qendrave Nigeriane për Kontrollin e Sëmundjeve, kanë luftuar gjithmonë për të gjetur fonde për studime mbi linë e majmunëve, por vetëm tani, kur problemi lidhet drejtpërdrejt me kontinente të tjera, autoritetet shëndetësore janë të interesuara globalisht.
Gjithashtu, për të kuptuar evolucionin e virusit, do të jetë e dobishme të analizohet gjenetikisht virusi te kafshët, të cilat ai i infekton gjithashtu, veçanërisht brejtësit.
Por deri më tani asnjë “rezervuar” i virusit nuk është zbuluar në mbretërinë e kafshëve të Afrikës.
– A është e mundur të vihet nën kontroll shpërthimi aktual?
Disa vende kanë filluar të furnizohen me vaksina kundër lisë, të cilat konsiderohen gjithashtu mjaft efektive kundër lisë së majmunëve, sepse dy viruset janë të lidhur.
Ndryshe nga vaksinat e koronavirusit, të cilave u duhen deri në dy javë pas administrimit për të prodhuar antitrupa adekuat dhe për të ofruar mbrojtje maksimale, vaksinat e lisë besohet se mbrojnë kundër infeksionit të lisë së majmunit nëse jepen brenda një periudhe të vetme kohore, katër ditë pasi një person është ekspozuar ndaj virusit për shkak të për periudhën e gjatë të inkubacionit, sipas Qendrave të SHBA për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve (CDC).
Nëse strategjia e vaksinimit miratohet, ka shumë të ngjarë të ketë të bëjë kryesisht me kontaktin e ngushtë me njerëzit që janë tashmë të infektuar, si dhe me disa ofrues të kujdesit shëndetësor që vijnë në kontakt me pacientët me linë e majmunit.
Grupet që konsiderohen të jenë në rrezik të lartë për infeksion mund të vaksinohen gjithashtu.
Por edhe nëse vendoset një “frenim” në transmetimin e virusit te njerëzit, virologët janë të shqetësuar se virusi mund të transmetohet përsëri te kafshët, gjë që nga ana tjetër mund të rrisë gjasat që virusi të infektojë përsëri njerëzit.
CDC-ja evropiane e konsideron këtë si “të pamundur”, por autoritetet shëndetësore evropiane rekomandojnë izolimin dhe – ose edhe eutanizimin të kafshëve shtëpiake që u përkasin njerëzve që janë të infektua me linë e majmunit për të parandaluar zinxhirin e transmetimit “njerëz-kafshë-njeri”.
Fakti që kafshët nuk kanë të njëjtat simptoma të dukshme si njerëzit kur infektohen me linë e shpendëve është një shkak për shqetësim ekstrem se një rrugë e tillë transmetimi do të zbulohet me vonesë.
– A përhapet virusi ndryshe në këtë shpërthim në krahasim me ato të mëparshme?
Virusi i lisë së majmunit përhapet përmes kontaktit të ngushtë, lëngjeve trupore nga njerëzit ose kafshët e infektuara.
Rastet e reja të sëmundjeve seksualisht të transmetueshme nuk do të thotë se virusi është bërë më ngjitës ose se është një sëmundje seksualisht e transmetueshme.
Është thjesht se virusi duket se po përhapet më lehtë përmes kontaktit të ngushtë, sipas Remoin.
Ndryshe nga koronavirusi, i cili nuk qëndron gjatë në sipërfaqe, sipas Roper, viruset e lisë mund të mbijetojnë për një kohë të gjatë jashtë trupit, duke bërë të mundur rrugën e transmetimit të sendeve të ndryshme, si rrobat, pullat dhe shtratin.
Edhe pse ka pasur disa raste të burrave që kryejnë marrëdhënie seksuale me burra të tjerë, sipas Remoin, shkaku më i mundshëm i përhapjes së virusit në këtë grup është se virusi depërtoi aksidentalisht në këtë komunitet, ku më pas u përhap përmes kontakteve të ndryshme të ngushta.
