Një reportazh i “The Times” në lidhje me luftën në Ukrainë, ka sjellë edhe raste të tjera nga e kaluara, se si shtetet e pushtuara u rindërtuan dhe u rikthyen sërish ashtu siç ishin më parë.
Media amerikane sjell historinë e Maria Avdeeva, e cila ka jetuar në qytetin e dytë të Ukrainës gjatë gjithë jetës së saj. Ajo është drejtoreshë kërkimore, por që nga shkurti ka transmetuar shkatërrimin e shkaktuar nga lufta për 86,000 ndjekës në Twitter.
“Nuk funksionon transporti publik. Njerëzit jetojnë në strehimoret nëntokësore të metrosë. Dyqanet e vetme të hapura janë supermarketet dhe farmacitë,” tha ajo.
Vendbanimet e saj të mëparshme janë bërë rrënoja fantazmë.
Shumë kohë pasi kjo luftë të ketë përfunduar, Ukraina do të mbetet me plagë të mëdha në infrastrukturën e saj kombëtare.
Studiuesit në Shkollën Ekonomike të Kievit (KSE) vlerësojnë se të paktën 61 miliardë paund dëme janë bërë tashmë, nga të cilat rreth 22 miliardë paund janë për ndërtesat e banimit.
Ky është një vlerësim konservator, thonë disa. Totali real mund të jetë shumë miliarda më i lartë.
Në Kharkiv, zyrtarët thonë se 86 shkolla, afërsisht një e treta e totalit, dhe 66 kopshte janë dëmtuar. Të paktën katër janë shkatërruar plotësisht. Të gjithë janë të mbyllur – pas evakuimeve masive nuk ka kush të mësojë gjithsesi.
Kur trupat ruse të largohen nga Ukraina, rrugët, hekurudhat, spitalet dhe shtëpitë do të kenë nevojë për rindërtim, në të njëjtën mënyrë që qytetet e Britanisë kishin nevojë për restaurim pas Blitz. Sa është shkatërruar Ukraina – dhe si do të rindërtohet vendi?
Pa dritare, energji elektrike apo ngrohje
Kharkiv është vetëm rreth 20 milje nga kufiri rus dhe është përballur me granatime dhe beteja të vazhdueshme në periferi të tij.
Ajo mbetet në duart e Ukrainës. Megjithatë, pjesa më e madhe e qendrës historike të qytetit, e ndërtuar në fund të shekullit të 19-të, është dëmtuar.
Saltivka në verilindje, dikur shtëpia e gjysmë milioni njerëzve, ka mbajtur peshën kryesore të sulmeve. Në të gjithë qytetin, shifrat zyrtare sugjerojnë se 1700 ndërtesa banimi shumëkatëshe janë zhdukur.
“Shtëpitë afër vijës së frontit janë shembur plotësisht,” tha Avdeeva. “Ata më larg janë pa dritare. Nuk ka rrymë, nuk ka ngrohje, nuk ka ujë sepse tubacionet janë prishur.”
Llogaritja e dëmit të vendit është një sfidë e madhe, veçanërisht në zonat nën kontrollin rus.
Studiuesit nga KSE kanë kombinuar mijëra raporte të dëshmitarëve okularë me të dhënat e qeverisë për të krijuar një pamje të plotë.
Pak zona u kanë shpëtuar sulmeve ajrore, megjithatë shumica e dëmeve është përqendruar në disa qytete.
Në Mariupol – e cila ishte shtëpia e 430,000 njerëzve vitin e kaluar, një popullsi e ngjashme me Coventry – të paktën 90 përqind e ndërtesave të banimit janë dëmtuar, sipas KSE.
Ka paralele historike, tha Michael Clarke, profesor i ftuar në departamentin e studimeve të luftës në King’s College në Londër.
“Qytete të tëra në Siri u shkatërruan dhe disa në Irak u dëmtuan rëndë,” tha ai.
Dan Todman, profesor i historisë moderne në Universitetin Queen Mary, i kujtohet Blitz. “Nëntëdhjetë për qind dëmi do të ishte i barabartë me qytetet britanike që u bombarduan më rëndë dhe në mënyrë të përsëritur nga Luftëaffe,” tha ai.
“Hull kishte rreth 95 për qind të ndërtesave të dëmtuara, Bootle kishte rreth 90 për qind. Këto janë vende që kërkonin programe masive rrënimi dhe rindërtimi në fund të luftës dhe janë ende të shënuara nga trashëgimia e Blitz sot.”
Megjithëse dëmet gjatë Luftës së Dytë Botërore ishin të përhapura, pesha e bombave të hedhura ishte “relativisht e lehtë” sipas standardeve të mëvonshme, kështu që shumë ndërtesa u dëmtuan, por nuk u shkatërruan, tha Todman.
Javën e kaluar kryetari i bashkisë së Mariupolit, Vadym Boichenko, tha se qyteti i tij ishte “90 për qind i shkatërruar”.
Një krahasim i mirë, tha Todman, është qyteti gjerman i Essenit, shumica e të cilit u bombardua përtej njohjes midis 1943 dhe 1945.
Rubizhne dhe Shchastya, dy qytete më të vogla në lindje të Ukrainës, kanë pësuar 80 për qind dëme në ndërtesat e banimit, sipas KSE.
I shpërthyer, pastaj i rindërtuar
Përveç shtëpive, dëmi më i madh ka qenë në rrugë. Rreth 14,000 milje janë shkatërruar me një kosto të mundshme prej 22 miliardë paund, rreth 13 për qind e rrjetit total, zbuluan studiuesit e KSE.
Kur Presidenti Zelensky po kandidonte për president në vitin 2019, një nga premtimet e tij zgjedhore ishte përmirësimi i rrugëve – dhe projekti ishte në zhvillim e sipër përpara pushtimit rus.
Autostrada Kiev-Kovel, që lidh Kievin me Poloninë, pati një ndryshim prej 3 milionë funtesh në vitin 2020 dhe u inspektua nga vetë Zelensky.
Javët e fundit një urë përgjatë rrugës u bombardua, por një zëvendësim u ndërtua shpejt. Në muajin mars, videot nga e njëjta rrugë treguan makina që shmangnin minën tokësore në mes të autostradës.
Një tjetër autostradë kryesore jashtë Kievit perëndimor, ekuivalenti i M4 që shkon jashtë Londrës, u bombardua në një urë kryesore në jug të Irpin, duke shkëputur pjesë të perëndimit nga qyteti. Çuditërisht zyrtarët shpresojnë të rihapin kalimin javën e ardhshme.
Sot u rihap autostrada kryesore midis Lviv dhe Kievit. Makinat me shpejtësi kalojnë mbetjet e tankeve ruse të djegura.
Megjithatë, në Kharkiv, shumë shoferë kanë braktisur automjetet. “Është shumë e vështirë të gjesh karburant, plus është më mirë të mos bëhesh objektiv i sulmeve ajrore”, tha Avdeeva.
Metroja atje është jashtë funksionit, megjithëse pjesa tjetër e hekurudhave të vendit janë çuditërisht të paprekura, siç mund të dëshmojë udhëtimi i Boris Johnson me tren për në Kiev këtë muaj.
Vite për t’u rikuperuar
Më shumë se dhjetë milionë njerëz, rreth një e katërta e popullsisë së paraluftës, janë larguar nga shtëpitë e tyre në Ukrainë, me rreth gjysma e tyre që janë larguar jashtë vendit.
Industritë si prodhimi i grurit janë komprometuar rëndë.
Studiuesit vlerësojnë se kostoja totale e luftës mund të jetë deri në 459 miliardë paund, rreth katër herë më e madhe se ekonomia e vendit para luftës.
Ndërtesat kanë një vlerë veçanërisht simbolike. Edhe në Mariupolin e rrethuar ata ende po mbrojnë vendasit.
Mbrojtësit e mbetur të qytetit janë të ngujuar në punimet e hekurit dhe çelikut në Azovstal, “një hapësirë e madhe me kaq shumë ndërtesa sa rusët thjesht nuk mund të gjejnë forcat ukrainase”, tha për Reuters Oleh Zhdanov, një analist ushtarak.
Edhe pse inxhinierët kanë bërë tashmë riparime të përkohshme në infrastrukturë për të mbajtur vendin në lëvizje, historia sugjeron se rikthimi i qyteteve në statusin e tyre të paraluftës mund të marrë dekada.
Qyteteve britanike të goditura më keq nga Lufta e Dytë Botërore u deshën 20 vjet për t’u rikuperuar, tha Todman.
“Kishte shumë punë të menjëhershme për t’i bërë vendet sërish të banueshme, edhe gjatë luftës. Por edhe qytete si Plymouth, ku rindërtimi ishte mjaft dinamik, u deshën deri në fillim të viteve 1960 për të përfunduar planet e tyre, “tha ai.
Kur bëhet fjalë për monumentet historike, rindërtimi mund të jetë më i vështirë.
Shtëpia Slovo në Kharkiv, e ndërtuar në vitet 1920 për të strehuar shkrimtarë, artistë dhe regjisorë që ndihmuan në zhvillimin e identitetit artistik të vendit, u granatua keq.
Veprat e artit në Katedralen neoklasike të Fjetjes, e cila daton në vitet 1820, u dëmtuan gjithashtu. Megjithatë, shembujt e fundit sugjerojnë se me teknologjinë dhe paratë moderne, ringjallja e vendeve të shkatërruara nga konflikti mund të ndodhë shpejt.
Grozni, në Çeçeni, u quajt “qyteti më i shkatërruar në tokë” nga Kombet e Bashkuara në 2003 pasi u sulmua nga forcat ruse.
Megjithatë, u desh më pak se një dekadë për të rindërtuar një pjesë të madhe të saj nga e para pas një programi për të “hequr të gjitha shenjat e luftës”. Tani dominojnë dritat neoni të rrokaqiejve, por vetëm pas investimeve të mëdha nga Moska.
