Më shumë se shtatë muaj pasi u zbulua për herë të parë koronavirusi i ri, shkencëtarët dhe ekspertët e shëndetit ende po përpiqen të kuptojnë më mirë mënyrën e përhapjes së tij si dhe si të frenoni sëmundjen e frymëmarrjes COVID-19 që shkakton.
Koronavirusi transmetohet nga një person në tjetrin përmes stërkalave të pështymës nga kollitja ose hunda kur teshtit, sipas Organizatës Botërore të Shëndetit ( OBSH). Po ashtu, ai mund të transmetohet kur je në kontakt direkt me dikë që është infektuar, apo kontaktit indirekt- pra përmes sipërfaqeve të kontaminuara.
Transmetimi i ajrit është gjithashtu i mundur, por efektet dhe rreziqet e tij kohët e fundit kanë ngjallur një debat shkencor.
Çfarë është transmetimi në ajër?
OBSH ka thënë prej kohësh se koronavirusi i ri përhapet kryesisht përmes pikave të vogla të lëshuara nga goja dhe hunda që bien nga ajri në një periudhë të shkurtër.
Por disa shkencëtarë dhe studiues po tregojnë gjithnjë e më shumë provat se virusi mund të transmetohet edhe nga pikat edhe më të vogla të quajtura aerosole. Zakonisht gjenerohet kur njerëzit bërtasin dhe këndojnë, këto mbeten të pezulluara në ajër për më gjatë dhe mund të udhëtojnë më larg.
Cili është dallimi i aerosoleve nga transmetimi i pikave nga teshtitja dhe kollitja?
Pikat e frymëmarrjes nga teshtitja dhe kollitja janë më të mëdha – një diametër prej pesë deri në 10 mikrometra – dhe rrezja e ekspozimit është një deri në dy metra.
Aerosolet, megjithatë, janë më pak se pesë mikrometra në diametër dhe “udhëtojnë” përtej dy metrave nga individi i infektuar.
“Coronavirusi i ri mund të mbijetojë si në pika ashtu edhe në aerosol deri në tri orë në kushte eksperimentale, megjithëse kjo varet nga temperatura dhe lagështia, drita ultravjollcë dhe madje edhe prania e llojeve të tjera të grimcave në ajër”, ka thënë për Al Jazeera, Stephanie Dancer, një mikrobiologe, konsulente mjekësore në Mbretërinë e Bashkuar.
“Aerosolet mikroskopike mund të qarkullojnë së paku gjashtë metra në ambiente të brendshme, dhe ndoshta edhe më tej nëse funksionojnë rryma dinamike të ajrit. Distanca varet nga sa i madh është aerosoli”.
Si mund të bëhet përhapja e COVID-19 nëpër ajër?
Ashtu si në transmetimin e pikave, aerosolet mund të “lëshohen” në disa mënyra, duke përfshirë frymëmarrjen, bisedën, të qeshurit, teshtitjen, kollitjen, këndimin dhe bërtitjen.
“Frymëmarrja nuk do të ofronte shumë ‘forcë hedhjeje’, por duke bërtitur, kënduar, kollitur dhe teshtitur mund të shpërndajë aerosolin përmes ajrit me një gamë të shpejtësive të ndryshme”, tha Dancer.
“Edhe nëse një grimcë individuale nuk përmban mjaftueshëm virus për të shkaktuar infeksion, nëse vazhdoni të merrni frymë në këto grimca me kalimin e kohës, do të fitoni mjaftueshëm në gojë, hundë dhe traktin e frymëmarrjes për të filluar infeksionin”.
Transmetimi në ajër gjithashtu mund të ndodhë në disa procedura mjekësore që përfshijnë pacientin që gjeneron aerosole, duke i vënë punonjësit e kujdesit shëndetësor (bluzat e bardha) veçanërisht në rrezik.
“Koronavirusi mund të përhapet me aerosol në rrethana të veçanta nëse përdorni nebulizatorë, bronkoskopi, intubacion, dhe procedura të tjera dentare si p.sh; gjatë kohës që bëhet thithje apo lavash goje”, tha Naheed Usmani, president i Shoqatës së Mjekëve të Pakistanit me prejardhje nga Amerika e Veriut (APPNA).
“Kjo është veçanërisht e rrezikshme për punonjësit e kujdesit shëndetësor, të cilët duhet t’i provojnë vetëm këto procedura të veshin pajisje të duhura mbrojtëse personale (PPE), përfshirë maskat N95,” tha ajo për Al Jazeera.
A është “bartja përmes ajrit” më pak ngjitëse?
Shkalla në të cilën coronavirusi mund të përhapet përmes aerosol – në krahasim me pikat më të mëdha – mbetet e diskutueshme.
Ndërsa OBSH ka qëndruar prej kohësh pranë vlerësimit se burimi kryesor i infeksionit është përmes transmetimit të pikave, ajo ka pranuar se ka “dëshmi të reja” të transmetimit në ajër.
“Mundësia e bartjes përmes ajrit në hapësira publike në kushte specifike, si tubimet, hapësirat e mbyllura, hapësirat me ventilim të ajrit të dobët, nuk mund të përjashtohet”, ka thënë Benedetta Allegranzi, udhëheqëse teknike e OBSH-së për parandalimin dhe kontrollin e infeksionit.
Kjo erdhi pasi një grup prej 239 shkencëtarësh nga 32 vende dhe një larmi fushash përmes një letre të hapur se ekzistonte një “rrezik i vërtetë” i transmetimit në ajër, veçanërisht në ambiente të mbyllura, të mbushura me njerëz dhe pa ventilim të duhur.
Gjithsesi, Dancer, që ishte një nga nënshkruesit e letrës, tha se ekziston një rrezik më i ulët për kapjen e virusit, aq më tej nga burimi.
Veç saj, edhe Jose-Luis Jimenez, një kimist në Universitetin e Kolorados, po ashtu u shpreh se “virusi humbet infektivitetin gjatë një periudhe prej një ore ose në ambiente të mbyllura”.
Si mund të mbroheni?
Veshja e maskave të fytyrës siç duhet dhe mbajtja e distancës fizike rekomandohen në çdo kohë.
Ekspertët rekomandojnë gjithashtu të shmangen vendet e mbushura me njerëz, veçanërisht transportin publik dhe ndërtesat publike.
Në hapësirat e mbyllura në shkolla, zyra dhe spitale, rritja e ventilimit të duhur me ajër natyral duke hapur dritaret gjithashtu mund të zvogëlojë rrezikun e infeksionit, ka thënë Jimenez.
