“Me zemër të lënduar e them këtë, në Gaza po zhvillohet një gjenocid”, deklaroi David Grossman në intervistën e sotme me italianen La Repubblica.
Shkrimtari më i madh i gjallë i Izraelit nuk është i vetmi që e thotë këtë. “Më dhemb ta pranoj, por ajo që po ndodh në Gaza është një gjenocid”, tha së fundmi Gershon Baskin, një ish-negociator izraelit për lirimin e një ushtari të mbajtur peng nga Hamasi.
“Unë jam një studiues i gjenocidit dhe e njoh kur e shoh”, u pajtua Profesor Omer Bartov, një profesor i Holokaustit dhe gjenocidit në Universitetin Brown, një nga universitetet më prestigjioze të Amerikës, në një artikull të New York Times që tërhoqi reagime të gjera pozitive dhe negative.
Akuza të ngjashme kundër Izraelit janë pasqyruar në shumë protesta në të gjithë Perëndimin. Dhe pastaj është gjyqi i vazhdueshëm për gjenocid kundër Izraelit në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë në Hagë, një gjykatë e Kombeve të Bashkuara.
Ndërkohë, Gjykata Ndërkombëtare Penale, një gjykatë tjetër me seli në Hagë, ka paditur kryeministrin izraelit Netanyahu për krime lufte.
Por çfarë është saktësisht gjenocidi? Në cilat raste është zbatuar ky përkufizim në të kaluarën? Çfarë përfshin ai?
Origjina e termit
Fjala u shpik nga Raphael Lemkin, një jurist polak me origjinë hebraike, i cili në vitin 1944 pa nevojën për të krijuar një neologjizëm për të përshkruar Holokaustin dhe fenomene të ngjashme të persekutimit dhe shkatërrimit të grupeve kombëtare dhe fetare. I rrjedhur nga greqishtja “ghenos” (racë, prejardhje) dhe latinishtja “caedo” (të vrasësh), termi fjalë për fjalë do të thotë të vrasësh një prejardhje, të shfarosësh një racë njerëzore.
Gjyqet e Nurembergut
Përdorimi i parë publik i termit gjenocid daton që nga Tribunali Ndërkombëtar Ushtarak, menjëherë pas Luftës së Dytë Botërore, i cili gjykoi krimet e kryera nga Gjermania naziste në atë që njihet si “Gjyqet e Nurembergut”, të emëruara sipas qytetit gjerman ku ato ndodhën.
“Të pandehurit kryen një gjenocid sistematik, domethënë shfarosjen e grupeve racore dhe kombëtare, kundër popullatave civile të territoreve të caktuara, me qëllim shkatërrimin e racave dhe grupeve kombëtare ose fetare, në veçanti hebrenjve”, thuhet në dokumentet e gjyqit.
Më parë, kryeministri britanik Winston Churchill i kishte përshkruar veprimet e kryera nga nazizmi si “një krim pa emër”.
Gjyqet e Nurembergut përfunduan në vitin 1946 me dënimet me vdekje të Goering, von Ribbentrop, Bormann dhe udhëheqësve të tjerë nazistë, si dhe me shumë dënime me burgim të përjetshëm.
Përkufizimi i OKB-së
Pas Nurembergut, OKB-ja miratoi Konventën për Parandalimin dhe Ndëshkimin e Krimit të Gjenocidit, duke e bërë atë një krim që duhet të gjykohet nga gjykata të posaçme ndërkombëtare. Gjenocidi, sipas përkufizimit më të fundit të dhënë nga Kombet e Bashkuara, do të thotë “akte të kryera me qëllim shkatërrimin, tërësisht ose pjesërisht, të një grupi kombëtar, etnik, racor ose fetar”.
Gjenocidet e para
Më pas, organizata dhe studiues të ndryshëm kanë vërtetuar se gjenocidi i parë në histori i parapriu krimeve naziste të Luftës së Dytë Botërore: persekutimi i armenëve nga Perandoria Osmane, i cili ndodhi midis viteve 1915 dhe 1916, me dëbime dhe vrasje masive që, sipas vlerësimeve të ndryshme, rezultuan në vdekjen e 1.5 milion njerëzve.
Në vitin 1987, Parlamenti Evropian e njohu zyrtarisht shfarosjen e zgjatur të armenëve si një “gjenocid”, duke i kërkuar Turqisë të “pajtohet me të kaluarën e saj”. Në vitin 2000, Parlamenti Italian miratoi një rezolutë të ngjashme.
Akademikë të shumtë e përshkruajnë gjithashtu shkatërrimin e amerikanëve vendas nga kolonizatorët e bardhë në Shtetet e Bashkuara gjatë shekullit të 19-të si një gjenocid, një masakër masive, vlerësimet e së cilës variojnë nga 1 deri në 4 milionë viktima.
Gjenocidi Hebre
Termi “gjenocid hebre”, i përdorur gjithashtu si sinonim për Holokaustin dhe Shoah (shfarosje, katastrofë, shkatërrim), hyri në debatin publik me gjyqin e Adolf Eichmann, një nga autorët kryesorë të “Zgjidhjes Përfundimtare”, siç e quante Hitleri.
I rrëmbyer nga një komando i Mossadit në Argjentinë, ku ishte fshehur nën një emër të rremë, Eichmann u transportua në Izrael në vitin 1961, u gjykua dhe u dënua me vdekje me varje: i vetmi dënim me vdekje i kryer në të gjithë historinë e shtetit hebre.
Holokausti është njohur nga historianët si gjenocidi më i madh ndërkombëtar: ai përbëhej nga eliminimi sistematik përmes dhomave të gazit, brutalitetit në kampet e shfarosjes dhe metodave të tjera të afërsisht 6 milionë hebrenjve, të barabartë me dy të tretat e hebrenjve që jetonin në të gjithë Evropën para Luftës së Dytë Botërore. Ai u krye nga Gjermania naziste me urdhër të Hitlerit dhe udhëheqësve më të lartë të Rajhut të Tretë.
Nga Kamboxhia në Gaza
Kohët e fundit ka pasur akuza dhe përkufizime më të fundit të gjenocidit, duke përfshirë viktimat e Khmer Rouge në Kamboxhia midis viteve 1975 dhe 1979, të cilët, nën diktaturën komuniste të Pol Potit, kryen një proces spastrimi ideologjik, duke rezultuar në midis 800 mijë dhe 3 milionë vdekje përmes ekzekutimeve dhe urisë.
Gjenocid është quajtur për luftërat në ish-Jugosllavi, veçanërisht në Republikën Serbe të Bosnjës midis viteve 1992 dhe 1996, me fushata spastrimi etnik që vranë më shumë se 8 mijë myslimanëve boshnjakë.
Kjo u diskutua në Ruandë në vitin 1994, kur qindra mijëra deri në 1 milion njerëz që i përkisnin pakicës etnike Tutsi u masakruan nga shumica Hutu.
Tribunalet ndërkombëtare të OKB-së kanë dhënë dënime për gjenocid ose krime lufte si për spastrimin etnik në Bosnjë, duke akuzuar, ndër të tjerë, ish-Presidentin serb Millosheviç dhe ish-Presidentin boshnjak Karaxhiç, ashtu edhe për masakrat në Ruandë, ndërsa spastrimet kamboxhiane janë dënuar si krime kundër njerëzimit.
Koncepti i gjenocidit është përmendur gjithashtu gjatë konflikteve në Timorin Lindor, Kosovë, Sierra Leone, Etiopi dhe Darfur, kundër popullit kurd, kundër ISIS-it (i ashtuquajturi Shtet Islamik) për shfarosjen e pakicave fetare gjatë luftës civile në Siri, dhe në konfliktin aktual në Ukrainë, ku Rusia është akuzuar për krime lufte dhe krime kundër njerëzimit për masakrat e civilëve, shkeljet e të drejtave të njeriut dhe bombardimet e përhapura të qyteteve.
Një akuzë pas vdekjes për gjenocid u ngrit në vitin 2003 nga një rezolutë e OKB-së kundër BRSS-së së Stalinit (si dhe, më parë, nga historianë të ndryshëm) për urinë masive të orkestruar qëllimisht në Ukrainë kundër rezistencës ndaj politikës së saj të kolektivizimit bujqësor dhe, në përgjithësi, kundër lëvizjeve ukrainase për pavarësi që kishin dalë gjatë luftës civile të viteve 1918-1920 pas Revolucionit Bolshevik.
Kjo shfarosje, e njohur në histori si Holodomor (fjalë për fjalë “vdekje nga uria”), mori jetën e 3 deri në 5 milionë njerëzve.
Dhe tani flitet për gjenocid në Gaza, pas vdekjes së të paktën 60 mijë palestinezëve, qindra mijëra të plagosurve, qindra viktimave të kequshqyerjes, akuzave për uri të qëllimshme dhe shkatërrimit të spitaleve, shkollave, xhamive dhe 80% të ndërtesave në Rrip.
