Nga Avokat Arenc Berati
Drafti i ri i Kodit Penal në Shqipëri ka ngritur shqetësime serioze lidhur me ndikimin e tij potencial mbi profesionin e avokatit dhe, rrjedhimisht, mbi të drejtën e qytetarit për një mbrojtje efektive. Kjo analizë do të shqyrtojë thellësisht këto shqetësime, duke nënvizuar rreziqet kryesore dhe implikimet për sistemin e drejtësisë.
Pse është kritik roli i avokatit?
Para se të hyjmë në detaje mbi cenimin, është thelbësore të kuptojmë pse roli i avokatit është i pazëvendësueshëm në një shtet ligjor:
* Garanci e të drejtave: Avokati është mbrojtësi i parë dhe i fundit i të drejtave dhe lirive të qytetarëve përballë shtetit dhe pushtetit. Ai siguron që çdo individ, pavarësisht akuzës, të ketë një proces të rregullt ligjor.
* Barazia e armëve: Në një gjyq, avokati balancon fuqinë e pakufizuar të prokurorisë dhe shtetit, duke garantuar “barazinë e armëve” mes akuzës dhe mbrojtjes. Pa një avokat të fortë dhe të pavarur, kjo barazi shkatërrohet.
* Sundimi i ligjit: Një profesion i fortë dhe i pavarur i avokatit është një tregues kyç i sundimit të ligjit. Kur avokatët janë të cenueshëm, cenohet edhe vetë themeli i një shoqërie demokratike.
* Parandalimi i padrejtësive: Përmes analizës juridike, mbledhjes së provave dhe argumentimit, avokati ndihmon në parandalimin e dënimeve të padrejta dhe abuzimit me pushtetin.
Kërcënimet kryesore nga drafti i ri i Kodit Penal
Shqetësimet kryesore lidhen me dispozita të caktuara që mund të kriminalizojnë veprime të zakonshme të profesionit të avokatit, duke krijuar një “efekt ftohës” (chilling effect) dhe duke i bërë avokatët të hezitojnë të angazhohen plotësisht në mbrojtjen e klientëve të tyre. Edhe pse detajet e draftit final mund të ndryshojnë, tendencat shqetësuese përfshijnë:
* Kriminalizimi i veprimeve të kryera “me dashje” në kuadër të profesionit: Disa formulime të draftit mund të interpretohen në mënyrë të tillë që një avokat të akuzohet penalisht për veprime që ai i kryen me dashje në interesin më të mirë të klientit të tij, por që autoritetet mund t’i shohin si pengesë ndaj drejtësisë apo “ndikim të paligjshëm”. Për shembull, rasti i mbrojtjes së të dhënave të klientit, apo refuzimi i dëshmisë kundër klientit, mund të interpretohet si pengim i drejtësisë.
* Zgjerimi i veprave penale që prekin konfidencialitetin avokat-klient: Kërcënimet ndaj konfidencialitetit (sekretit profesional) janë një plagë e rëndë për marrëdhënien avokat-klient. Nëse avokati detyrohet të zbulojë informacione të besueshme nga klienti i tij, kjo shkatërron besimin dhe e bën të pamundur një mbrojtje efektive. Klienti nuk do të ndajë detaje thelbësore nga frika e auto-inkriminimit, duke e lënë avokatin pa mjetet e nevojshme për të ndërtuar një strategji mbrojtëse.
* Kriminalizimi i mbrojtjes së të drejtave të njeriut si “propagandë”: Një shqetësim i madh vjen nga rreziku që interpretimi i disa dispozitave, siç ishte neni 536 në draftin e mëparshëm, mund të kriminalizojë qëndrimet kritike apo mbrojtjen e të drejtave të caktuara. Një avokat që mbron klientin e tij kundër një politike qeveritare, apo denoncon padrejtësi, mund të akuzohet për “propagandë” apo “nxitje”, duke e bërë ushtrimin normal të profesionit të rrezikshëm.
* Kufizimi i imunitetit profesional: Ndonëse avokatët nuk gëzojnë imunitet të plotë si gjyqtarët apo prokurorët, ata duhet të mbrohen nga ndjekja penale për veprime të ndërmarra në kuadër të detyrave të tyre profesionale, përveç rasteve kur ka prova konkrete të një vepre penale të kryer me dashje dhe jashtë qëllimit të mbrojtjes ligjore. Kriminalizimi i lehtë i avokatëve për veprimtari brenda profesionit shkakton vetëcensurë dhe paralizon mbrojtjen.
Pasojat për qytetarët dhe sistemin e drejtësisë
Cenimi i profesionit të avokatit ka pasoja të drejtpërdrejta dhe shkatërruese për qytetarët dhe sistemin e drejtësisë:
* Mungesa e mbrojtjes efektive: Kjo është pasoja më e drejtpërdrejtë dhe më e rëndë. Nëse avokatët frikësohen të ushtrojnë detyrën e tyre me zell, qytetarët, veçanërisht ata të akuzuar për krime të rënda, do të mbeten pa një mbrojtje të fortë dhe të pavarur. Kjo shkel rëndë të drejtën për një proces të rregullt ligjor, e cila është një gur themeli i çdo sistemi demokratik.
* Rritja e padrejtësive: Me avokatë të trembur ose të paaftë për të vepruar lirshëm, rreziku i dënimeve të padrejta dhe abuzimit me pushtetin rritet në mënyrë drastike. Sistemi i drejtësisë do të kthehet në një instrument represioni, në vend të një garantuesi të drejtësisë.
* Minimi i besimit te drejtësia: Nëse publiku e percepton që avokatët nuk janë më në gjendje të ofrojnë mbrojtje të plotë dhe të pavarur, besimi te gjyqësori dhe i gjithë sistemi i drejtësisë do të bjerë ndjeshëm. Kjo sjell pasoja afatgjata për stabilitetin social dhe politik.
* Paralizimi i avokatisë pro bono dhe mbrojtjes publike: Rreziku i ndjekjes penale mund të dekurajojë avokatët të ofrojnë shërbime pro bono (pa pagesë) për individë të pafavorizuar, ose të angazhohen në raste me profil të lartë ku presioni publik dhe politik është i lartë. Kjo dëmton sidomos shtresat më të varfra dhe vulnerabël të shoqërisë.
* Dobësimi i mekanizmave kontrollues: Avokatia shërben si një mekanizëm kontrolli ndaj pushtetit ekzekutiv dhe gjyqësor. Nëse ky mekanizëm dobësohet, rruga hapet për arbitraritet dhe abuzim.
Rekomandime dhe hapat e mëtejshëm
Për të adresuar këto shqetësime dhe për të garantuar që Kodi Penal i ri të mos cenojë profesionin e avokatit dhe të drejtën e mbrojtjes, janë thelbësore hapat e mëposhtëm:
* Konsultime të thelluara me profesionistët e drejtësisë: Drafti i ri duhet të rishikohet thellësisht në bashkëpunim të ngushtë me Dhomën Kombëtare të Avokatisë, juristë dhe akademikë. Këto konsultime duhet të jenë transparente dhe të sinqerta, jo thjesht formale.
* Rishikimi i formulimeve të paqarta dhe potencialisht kriminalizuese: Duhet të sigurohet që asnjë dispozitë e Kodit Penal të mos interpretohet në mënyrë të tillë që të kriminalizojë veprime ligjore të ndërmarra nga avokatët në kuadër të ushtrimit të profesionit të tyre.
* Mbrojtja e patjetërsueshme e konfidencialitetit avokat-klient: Kjo parime duhet të forcohet dhe të mos cenohet në asnjë mënyrë, pasi është thelbi i një mbrojtjeje efektive.
* Harmonizimi me standardet ndërkombëtare: Kodi duhet të jetë në përputhje me standardet e njohura ndërkombëtare për pavarësinë e profesionit të avokatit, siç janë ato të Këshillit të Evropës dhe Kombeve të Bashkuara.
* Edukimi publik: Është e rëndësishme që publiku të kuptojë rolin thelbësor të avokatit dhe rreziqet që vijnë nga cenimi i këtij profesioni.
Në fund të fundit, integriteti dhe pavarësia e profesionit të avokatit nuk janë privilegje, por një garanci thelbësore për çdo qytetar që kërkon drejtësi. Një Kod Penal që cenon këtë themel rrezikon të minojë të gjithë sistemin e drejtësisë dhe të pRreziku i Cenimit të Profesionit të Avokatit dhe Mbrojtjes Efektive të Qytetarit
