Ndërsa krisja e fundit diplomatike mes Izraelit dhe Turqisë tregon për një përkeqësim të mëtejshëm të marrëdhënieve, qeveria turke ka shmangur marrjen e hapave konkretë që mund të dëmtonin drejtpërdrejt Izraelin, ndërkohë që reagimi izraelit ndaj retorikës së Turqisë ishte më i dëmshëm dhe i hidhur.
Forcat izraelite të sigurisë kanë vrarë 62 palestinezë dhe plagosën mijëra civilë gjatë demonstratave të mbajtura në kufirin e Gazës, që përkoi me hapjen e ambasadës së SHBA në Jerusalem.
Masakra tërhoqi një denoncim të ashpër nga presidenti i betuar pro-palestinez, Recep Tayyip Erdogan. Megjithatë, një shqyrtim më i ‘hollë’ i deklaratave të tij sugjeron se Erdogan nuk po përgatiste përgjigjen e tij për bashkësinë ndërkombëtare, por më tepër t’u bënte thirrje votuesve turq përpara zgjedhjeve të parakohshme të 24 qershorit.
Në reagimin e tij ndaj masakrës, Erdogan ishte – jo çuditërisht – i shpejtë për të fshikulluar kryeministrin izraelit Benjamin Netanjahu, duke e akuzuar për vrasje. Në formulimin jashtëzakonisht të fortë, ai i referohej Izraelit si një “shtet terrorist” dhe tha: “Sulmi ndaj protestuesve të Gazës shfaqi fytyrën e shëmtuar të Izraelit si një shtet që kryen gjenocid në Gaza”.
Ambasadori izraelit në Ankara Eitan Naeh nuk u deklarua direkt si “persona non grata”, por iu kërkua të largohej nga Turqia “për njëfarë kohe”. Ai ishte subjekt i një kontrolli nga sigurimi turk në aeroportin e Stambollit teksa po largohej (në foto ambasadori në aeroport).
“Ata nuk më përulën vetëm mua, por edhe shtetin e Izraelit – dhe urdhri erdhi nga lart”, tha Naeh, duke iu referuar Erdoganit, pasi ambasadori foli për gazetarët të cilët thuhet se ishin thirrur paraprakisht në aeroport për t’u siguruar të mbulonin largimin e tij.
Naeh ishte ambasadori i Izraelit në Ankara që nga viti 2016. Para caktimit të tij, nuk kishte pasur përfaqësim diplomatik në atë nivel midis vendeve për rreth gjashtë vjet, pas bastisjes së flotiljes turke në Gaza nga ana e ushtrisë izraelite, ku 9 qytetarë turq u vranë.
Izraeli u hakmor menjëherë për përzënien e ambasadorit Naeh, duke dëbuar konsullin gjeneral turk në Jerusalem, diplomatin veteran Gurcan Turkoglu.
Ministria e Jashtme turke iu përgjigj përsëri duke dëbuar konsullin izraelit në Stamboll.
Përgjigjja e Izraelit ishte më e prekshme dhe e ashpër në këtë kurs të shkurtër diplomatik, por të fuqishëm. Izraelitët anuluan importet bujqësore turke, një masë që mund t’i shtojë problemet ekonomike të Turqisë. Për më tepër, ata paralajmëruan qytetarët e tyre që të mos udhëtonin në Turqi.
“Ju këshilloj që të mos vizitoni Turqinë,” tha ministri izraelit i Turizmit Yariv Levin. “Për sa kohë që Turqia na trajton ashtu siç bëri, nuk ka arsye për të fluturuar atje”. Ai shtoi se “Izraeli nuk ka interes të shkëpusë marrëdhëniet tregtare me Turqinë. Megjithatë, duke vizituar Turqinë, përfitojnë financiarisht turqit”.
Turqia dikur ishte një destinacion i madh turistik për izraelitët. Sipas shtypit turk, më shumë se 550,000 izraelitë zgjodhën Turqinë për pushimet e tyre në vitin 2008. Kjo shifër ka rënë ndjeshëm në 79,000 pas incidentit të flotiljes në Gaza. Megjithatë, vitin e kaluar, numri u rrit në 380,000 pasi vendet normalizuan marrëdhëniet.
Pas çarjes së fundit, shifra ka të ngjarë të bjerë edhe një herë.
Ashtu si Erdogan, Netanyahu kishte fjalën e tij për këtë çështje.
“Një njeri që dërgon mijëra ushtarë për të pushtuar Qipron veriore dhe për të pushtuar Sirinë, nuk do të na predikojë. … Njeriu, duart e të cilit janë përlyer me gjakun e shtetasve të panumërt kurdë në Turqi dhe Siri është i fundit që mund të na predikoj për etikën luftarake, “shkroi ai në Twitter.
Nga ana tjetër, zemërimi i dukshëm i Turqisë nuk ka shkuar aq larg sa izraelitët. Një mocion në parlament i paraqitur nga Partia Demokratike e Popujve pro-kurdë për të pezulluar marrëdhëniet ekonomike dhe tregtare me Izraelin u hodh poshtë nga Partia për Drejtësi dhe Zhvillim në pushtet. Ngurrimi i qeverisë për të ndërmarrë veprime konkrete që mund të dëmtonin Izraelin, konfirmon se retorika e ashpër e Erdoganit dhe zyrtarëve të tjerë turq është kryesisht për konsumin e brendshëm.
Kjo është ndoshta arsyeja kryesore pse qeveria turke nuk ka shkuar aq larg sa të dënojë administratën e Uashingtonit dhe Presidentin Donald Trump, të cilët së bashku me Izraelin konsiderohen gjerësisht përgjegjës për ngjarjet e përgjakshme në Gaza.
Ekonomia e Turqisë është kaq e paqëndrueshme dhe kriza ekonomike po rrezikohet aq fort saqë qeveria turke nuk mund të hapë një front të ri kundër Uashingtonit. Retorika e zjarrtë anti-amerikane e Erdoganit është nënshtruar për disa kohë. Tani, media e kontrolluar nga qeveria po lëshon një retorikë të tillë, por jo vetë Erdogan.
Pozita e kujdesshme e Turqisë nuk kufizohet vetëm në anën amerikane. Një arsye për këtë është lëvizja e tanishme e cisternave të naftës ndërmjet Turqisë dhe Izraelit. Muajin e kaluar, eksportet e naftës nga terminali Ceyhan i Turqisë në portin e Ashkalonit të Izraelit ishin rreth 1.5 milion fuçi.
Roli i naftës për ruajtjen e marrëdhënieve të të dy vendeve vlerësohet si në Izrael ashtu edhe në Turqi. Kolumnisti Shimon Shiffer shkruante në gazën izraelite “Ynet”: “Pse Izraeli nuk duhet të mbyll derën e lidhjeve të saj me Turqinë”.
“Këtu janë disa fakte që duhet të jemi të vetëdijshëm para se të ndalojmë duke luajtur sipas rregullave me Ankaranë, gjë që do të shpjegojë pse ndonjëherë duhet të bluajmë dhëmbët dhe të vazhdojmë në vend që të mbyllim derën”,shkruante Shiffer.
“Furnizimi me naftë për Izraelin nga ish-vendet sovjetike arrin në Izrael përmes tubave që kalojnë përmes Turqisë”, shkruan ai.
Shiffer gjithashtu theksoi bashkëpunimin e papublikuar por funksional të inteligjencës midis dy vendeve: “Turqia përmbush kërkesat e njësisë izraelite të inteligjencës për të parandaluar udhëheqësit e Hamasit dhe të tjerët që të kryejnë sulme terroriste kundër objektivave izraelitë në mbarë botën”.
Në fund të fundit, duke pasur parasysh natyrën e peizazheve të brendshme politike në Turqi dhe Izrael, ata kurrë nuk mund të kenë një lidhje të fortë dhe të besueshme, përveç nëse ndodh një ndryshim drastik në qeveritë e tyre ose të paktën një zhvillim që ndryshon lojëra në nivel rajonal. Por edhe nëse marrëdhënia e tyre vazhdon të bjerë nën retorikë të ashpër, interesat e tyre reciproke diktojnë që ata të mbajnë një raport.
